काठमाडौँ । नेपाली साहित्यको प्रतिष्ठित पुरस्कार ‘मदन पुरस्कार’का लागि २०८१ सालका उत्कृष्ट पुस्तकहरूको सूची सार्वजनिक गरिएको छ ।

मदन पुरस्कार गुठीले मंगलबार एक विज्ञप्ति जारी गर्दै यो वर्ष पुरस्कारको प्रतिस्पर्धाका लागि छानिएका सात उत्कृष्ट कृतिहरूको नाम सार्वजनिक गरेको हो ।

सार्वजनिक सूचीमा छुदेन काविमोको उपन्यास ‘उरमाल’, रमेश भुसालकाे नियात्रा ‘छालबाटो : कैलाशदेखि गङ्गासम्म’, कुमारी लामाको निबन्धसंग्रह ‘दर्ज्यु संलाप’, मनप्रसाद सुब्बाको कवितासंग्रह ‘पञ्चतत्त्वको पालाम’, श्रेयज सुवेदीको कथासंग्रह ‘बहुरूपी’, सुधिर शर्माको गैरआख्यान ‘भिक्षु, व्यापार र विद्रोह’ र तीर्थ गुरूङको उपन्यास ‘हिउँको गीत’ रहेका छन् ।

गुठीका अध्यक्ष कुन्द दीक्षितका अनुसार २०८१ सालका लागि कुल २९९ पुस्तक प्राप्त भएका थिए । तीमध्ये विभिन्न विधा र दृष्टिकोणमा विशिष्ट योगदान दिएका सात कृति अन्तिम चरणको छनोटमा परेका हुन् । छनोटमा परेका कृतिहरू नेपाली समाज, संस्कृति, इतिहास, भाषा तथा समसामयिक यथार्थका विविध पाटोलाई गहिरो ढंगले अभिव्यक्त गर्ने छन् ।

मदन पुरस्कार नेपाली साहित्यमा योगदान पुर्‍याउने लेखक वा लेखिकालाई हरेक वर्ष प्रदान गरिन्छ । यो पुरस्कार २०१२ सालमा मदन शमशेर र उनकी पत्नी रानी जगदम्बादेवीको स्मृतिमा स्थापना गरिएको हो। पुरस्कारको राशि र सम्मान नेपाली साहित्य क्षेत्रका लागि उच्च सम्मानको विषय रहँदै आएको छ।

गुठीले अब छानिएको सूचीमाथि पुनः समीक्षा गरी अन्तिम विजेताको घोषणा आगामी महिनामा गर्ने जनाएको छ।

सार्वजनिक सूचीमा परेका पुस्तकहरू यस प्रकार छन्:

१. ‘उरमाल’ – छुदेन काविमो

छुदेन काविमोको ‘उरमाल’ उपन्यास नेपाली भाषी तामाङ समुदायको जीवन र संघर्षलाई केन्द्रीत गरी लेखिएको सामाजिक यथार्थपरक उपन्यास हो, जसको परिवेश भारतको दार्जिलिङस्थित चिया बगान क्षेत्र हो। उपन्यासले चिया बगानमा पुस्तौँदेखि श्रम गरिरहेका श्रमिकहरूको पीडा, उनीहरूको निम्न सामाजिक हैसियत, जातीय र वर्गीय विभेद, तथा ती सबैका बीच उनीहरूको स्वाभिमान, भाषा, संस्कृति र पहिचानप्रतिको मोहलाई अत्यन्त सजीव ढंगले प्रस्तुत गर्छ। श्रमिकहरूको भूमिहीन अवस्था, शिक्षा र स्वास्थ्यमा पहुँचको कमी, श्रमको मूल्य नपाउनु, र व्यवस्थाप्रति बढ्दै गएको असन्तुष्टिलाई लेखकले गहिरो संवेदनाका साथ चित्रण गर्नुभएकाे छ । कथाका पात्रहरू आफूमा भएको श्रमको शक्ति चिन्दै, बिस्तारै चेतनशील बन्दै जान्छन् र व्यवस्थागत अन्यायको विरुद्ध आवाज उठाउन थाल्छन्। यसरी उरमाल केवल एक समुदायको कथा नभएर, सबै उत्पीडित वर्गको मुक्तिको सपना बोकेको कथा हो, जसले पाठकलाई ‘श्रम’ को पुनर्मूल्यांकन गर्न र न्यायसंगत समाजको कल्पना गर्न प्रेरित गर्छ ।

…

२. ‘छालबाटो’ – रमेश भुसाल

रमेश भुसालद्वारा लिखित ‘छालबाटो’ एक गहन तथा विषयमैत्री यात्रा वृतान्त हो, जसले केवल भौगोलिक यात्रामात्र होइन, वातावरणीय र सांस्कृतिक संवेदनशीलतालाई समेत उजागर गर्छ । यो पुस्तकले यसअघि ‘साहित्यपोस्ट गैरआख्यान पुरस्कार २०८१’ प्राप्त गरिसकेको छ ।

लेखकले काठमाडौँबाट शुरु गरी कैलाश मानसरोवर, तिब्बतको मापन क्षेत्र हुँदै भारतको गङ्गासम्मको ४५ दिनको यात्रा वर्णन गर्नुभएकाे छ । तर यो यात्रा केवल स्थानान्तरण होइन, एक सोचपूर्ण अध्ययन हो—जहाँ नदीलाई जीवन र अस्तित्वसँग जोडिएको सामाजिक, धार्मिक, राजनीतिक र पर्यावरणीय विमर्शको माध्यम बनाइएको छ। पुस्तकमा लेखकले गहिरो अनुसन्धानका साथ जलवायु परिवर्तन, जैविक विविधता, जलप्रणालीको खतरामा परिरहेको अवस्था, दलाई लामाको निर्वासन, तिब्बती राजनीतिकता, बाँध निर्माणको असर, र तिनीहरूसँग गाँसिएका समुदायहरूको संघर्षका सन्दर्भ समेट्नुभएकाे छ । ‘छालबाटो’ पाठकलाई नदीलाई केवल पानीको बहाव नभई सभ्यता, संस्कृतिको वाहक र जीवनदायिनी शक्ति भएको अनुभूति दिलाउँछ। यसमार्फत लेखकले जल स्रोतको प्रयोग र संरक्षणबीचको सन्तुलनको खाँचो र त्यसमा रहेको राजनीतिक तथा आर्थिक दबाबलाई सूक्ष्म रूपमा प्रस्तुत गर्नुभएकाे छ।

…

३. ‘दर्ज्यु संलाप’ – कुमारी लामा

‘दर्ज्यु संलाप’ मा लेखिका कुमारी लामाले तामाङ समुदायको सांस्कृतिक पहिचान र भित्री संघर्षलाई गहिरो रूपमा उजागर गर्नुभएकाे छ । यस कृतिले उत्पीडित र बहिष्कृत समुदायका आवाजलाई साहित्यको माध्यमबाट व्यक्त गर्दै, तिनीहरूको जीवनशैली, कला, र सांस्कृतिक अभ्यासलाई नजिकबाट चित्रण गरेको छ। लेखकले आफ्नो व्यक्तिगत अनुभव र सामूहिक स्मृतिलाई मिसाएर समाजमा व्याप्त भेदभाव, पहिचानको खोज, र प्रतिरोधको कथा बुन्नुभएकाे छ। यसरी, पुस्तकले तामाङ समुदायसँग सम्बन्धित सांस्कृतिक र सामाजिक विमर्शमा नयाँ दिशा प्रदान गरेको छ। ‘दर्ज्यु संलाप’ ले भन्छ कि आफ्नो सांस्कृतिक जरा र इतिहासलाई बुझ्न नसक्दा समुदायको अस्तित्व संकटमा पर्छ। उत्पीडन र बहिष्कारका बाबजुद पनि तामाङहरूले आफ्नो पहिचानलाई जोगाएर अगाडि बढ्नुपर्ने आवश्यकता पुस्तकले जोड दिएको छ। यो कृति नेपाली साहित्यमा उत्पीडित समुदायकाे आवाजलाई सम्मानित स्थान दिलाउने प्रयास हो र सामाजिक न्याय, समानता तथा सांस्कृतिक संरक्षणको महत्त्वलाई पाठक माझ गहिरो रूपमा बुझाउने लक्ष्य हाे ।

…

४. ‘पञ्चतत्त्वको पालाम’ – मनप्रसाद सुब्बा

‘पञ्चतत्त्वको पालाम’ मनप्रसाद सुब्बाद्वारा लिखित कविता संग्रह हो, जसले प्रकृति र मानव सभ्यताबीचको गहिरो सम्बन्धलाई कवितामार्फत अभिव्यक्त गर्दछ। ‘पञ्चतत्त्व’ अर्थात् आकाश, अग्नि, वायु, जल र पृथ्वी—यी पाँच मौलिक तत्त्वहरूलाई जीवनको आधारका रूपमा प्रस्तुत गर्दै, संग्रहले मानव अस्तित्व, जीवनको चक्र, र पर्यावरणीय सन्तुलनको महत्त्वलाई उजागर गर्छ। कविताहरूमा प्रकृतिप्रतिको आकर्षण मात्र होइन, आधुनिक युगमा भइरहेका प्राकृतिक विनाश, उपभोक्तावाद, भूमिगत मूल्यहरूप्रतिको उपेक्षा र संस्कृतिबाट टाढिँदै गएको जीवनशैलीमाथि गम्भीर प्रश्नहरू पनि उठाइएका छन्। ‘पालाम’ परम्परागत लिम्बू मौखिक काव्य विधा हो, जुन दुःख, संघर्ष र सामाजिक यथार्थको भावुक अभिव्यक्ति हो। सुब्बाले यस संग्रहमा पालामको आत्मा बोकेर समकालीन नेपाली समाजको कथा सुनाउनुभएकाे छ । प्रकृतिसँगको अन्तरसम्बन्ध र त्यसको संकटपूर्ण अवस्था, सामाजिक-राजनीतिक प्रभाव र मानव स्वार्थले सिर्जिएको असन्तुलनलाई भावनात्मक तर गम्भीर लयमा प्रस्तुत गरिएको छ। यस संग्रहले पाठकलाई आत्मनिरीक्षण गराउँदै प्रकृति र परम्परासँगको सम्बन्ध जोगाउन उत्प्रेरित गर्छ, र आधुनिकताभित्र हराउँदै गएको मानवीयता र संवेदनालाई पुनः स्मरण गराउँछ।

…

५. ‘बहुरुपी’ – श्रेयज सुवेदी

श्रेयज सुवेदीको कथा सङ्ग्रह ‘बहुरूपी’ नेपाली समाजका जटिल र बहुआयामिक पक्षहरूलाई समेट्ने संग्रह हो, जसले समाजका विभिन्न वर्ग, समुदाय र व्यक्तिहरूका जीवनका विविध रंग र रूपहरूलाई मार्मिक रूपमा प्रस्तुत गर्छ। कथाहरूमा पात्रहरूले भोग्ने सामाजिक भेदभाव, आर्थिक असमानता, सांस्कृतिक संघर्ष र मानवीय संवेदनाहरूलाई सुक्ष्म र संवेदनशील तरिकाले चित्रित गरिएको छ। लेखकले मानिसको बहुरूपीय स्वभावलाई समेट्दै उनीहरूको सोच, भावना र व्यवहारमा देखिने विविधता र विरोधाभासहरूलाई उजागर गर्नुभएकाे छ । यसले पाठकलाई समाजमा व्याप्त विविध समस्याहरूको गहिरो बुझाइ दिनुका साथै समानता, न्याय र सहिष्णुता जस्ता मूल्यहरूको महत्त्व बुझाउन प्रेरित गर्दछ। ‘बहुरूपी’ ले नेपाली कथालेखनमा मानवीय पक्षलाई जीवन्त रूपमा प्रस्तुत गर्दै पाठकमा सामाजिक सचेतना र मानवीय सहानुभूति जगाउने उद्देश्य राख्दछ। यसले पाठकलाई आफ्ना पूर्वाग्रह र सीमित दृष्टिकोणहरूलाई पुनर्विचार गर्न उत्प्रेरित गर्दै समाज परिवर्तनमा सृजनात्मक भूमिका खेल्न प्रोत्साहित गर्छ।

…

६. ‘भिक्षु, व्यापार र विद्रोह’ – सुधीर शर्मा

‘भिक्षु, व्यापार र विद्रोह’ पुस्तकले नेपालको इतिहासलाई गहिराइमा समेटेर तीन महत्वपूर्ण पक्षहरू — भिक्षु, व्यापार र विद्रोह — मार्फत समाज, संस्कृति र राजनीति कसरी परस्पर जोडिएका छन् भनेर स्पष्ट पारेको छ। लेखक सुधीर शर्माले भिक्षुको धार्मिक र नैतिक भूमिकालाई नेपालको सांस्कृतिक पहिचान र सामाजिक संरचनामा के कस्तो प्रभाव परेको छ भनी लेख्नुभएकाे छ । त्यस्तै, व्यापारले आर्थिक गतिशीलता ल्याएर समाजमा विकास र परिवर्तनको ढोका खोलेको तथ्यलाई उहाँले विस्तारमा देखाउनुभएकाे छ । त्यसैगरी विद्रोहले सामन्ती, अत्याचारी र अन्यायपूर्ण शासन व्यवस्थाविरुद्ध जनताको चेतना जगाएर स्वतन्त्रता र समानताको खोजीमा कसरी योगदान पुर्यायो भन्ने पक्षलाई पुस्तकले उजागर गरेको छ। यी तीन पक्षबीचको अन्तर्सम्बन्धलाई लेखकले इतिहासका विभिन्न कालखण्ड र घटनाहरूको प्रकाशमा विवेचना गर्दै नेपालको सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक विकासको बहुआयामिक चित्र प्रस्तुत गर्नुभएकाे छ। यसरी पुस्तकले मात्र ऐतिहासिक तथ्यहरू प्रस्तुत नगरी त्यसमा लुकेका सामाजिक मनोविज्ञान, सांस्कृतिक मूल्य र राजनीतिक आन्दोलनका जटिलताहरूलाई समेत विश्लेषण गरी पाठकलाई नेपालको इतिहास र वर्तमान समाज बुझ्न नयाँ दृष्टिकोण दिन्छ। यसले नेपाली पाठकलाई आफ्नै सांस्कृतिक र सामाजिक पहिचानलाई पुनःमूल्यांकन गर्न उत्प्रेरित गर्ने सांस्कृतिक चेतना जागृत गर्छ।

…

७. ‘हिउँको गीत’ – तीर्थ गुरुङ

पुस्तक ‘हिउँको गीत’ ले मुख्य रूपमा गुरूङ समुदायको सांस्कृतिक, सामाजिक र ऐतिहासिक पक्षलाई उजागर गर्छ। यसले रैथाने ज्ञान प्रणाली र परम्परागत अभ्यासहरूमा औपनिवेशिक प्रभावले पारेको असरलाई गहिरोसँग समेटेको छ। उपन्यासले गुरूङ जातिको जीवनशैली, धार्मिक तथा सांस्कृतिक विधिहरू जस्तै सेतो टीकाको परम्परा, सामाजिक संरचना र समुदायको अस्तित्वका विभिन्न पक्षहरूलाई जीवंत तरिकाले प्रस्तुत गरेको छ। जादुयी यथार्थवादको शैली प्रयोग गर्दै लेखकले मिथक, लोककथा, सामाजिक द्वन्द्व र राजनीतिक परिवेशलाई सँगसँगै बुन्नुभएकाे छ जसले पाठकलाई समय र ठाउँको विस्तृत अनुभूति गराउँछ। उपन्यासले छोराछोरीबीचको समानता र समावेशिताको सन्देश पनि प्रवाह गर्दछ, जसले समाजमा लैङ्गिक न्यायको आवश्यकता औंल्याउँछ। यसरी, ‘हिउँको गीत’ केवल एक कथा मात्र होइन, गुरूङ समुदायको पहिचान, संघर्ष र संस्कृति संरक्षणको दस्तावेज पनि हो, जुन आधुनिक समाजमा आफ्नै स्थान बनाउन चाहने सबैका लागि महत्वपूर्ण सन्देश बोकेको छ।