‘गाम त खत्तमै गार्याे ! के–के गार्याे के–के ? रगतमा फागू खेल्दैछ मुर्दारहरू !’

चौतारामा एक्लै झोक्राइरहेका जम्दार बिर्खसिंह गुरुङको बोली मेरो कानमा बिझ्यो । टक्क रोकिएँ । र, उनीतिर खुट्टा घुमाएँ ।
मैले नमस्कार टक्र्याएँ, ‘जेठा बा आराम हुनुहुन्छ ? के छ त नि गामतिर ?’

बूढा झस्के– आच्या को भनेको त ठूला पो रै’छ । कैले आइस् ?

म नजिकै गएँ, ‘आउँदै छु । किन टोलाइरनु भको हो ?

‘किन हुन्थ्यो ? लाउरे दिन सम्झेर बसेको छ । उहिले लडाइँमा रगत बग्थ्यो । अहिले गामतिरै काटाकाट छ । साँढेको जुधाई बाच्छा मिचाई ।’

म केही बोल्न सकिनँ । साँच्चै अचेल गाउँ गाउँजस्तो छैन । हटारुले छोडेर गएको रित्तो बजारजस्तो छ । जहाँ कोही केही किन्न आउँदैनन् । मूल्य सोध्दैनन् । बेच्ने साहूले पनि मूल्य तोक्दैन । बटुवाहरू जसलाई जे चाहियो उठाएर लैजान्छन्, रामराज्य जस्तै ।
बूढा अझै बोलिरहेका थिए ।

लक्ष्मण वियोगी

‘आफ्नो त उमेर गइसक्यो । च्यानडाँडामा माटोमुनि सुत्ने बेला भयो । छोरा–नातिले दुःख पाम्छ कि ! मोराहरू हान्ने र मार्नेमै जाला भन्ने पीर ।’

हरेक चोटी गाउँ आउँदा बूढाका खुब रसिला गफ सुन्न पाइन्थ्यो । उनी आफ्नो लडाइँको इतिहास बखान गर्थे । बर्मादेखि श्रीलंकाको जाप्ना वा मलायाको जंगलका कथा सुनाउँथे । त्यहाँभित्रका मुटु चस्किने व्यथा लय हाल्थे, दश दिन पानी मात्र खाएर लडेको । अनि एउटै खुकुरीले गोली–बारुदयुक्त दुष्मन लखेटेको युद्धवर्णन बडो रोचक हुन्थ्यो, अझ पल्टने लवजको बान्की छुट्टै ।

आज परचक्रीसँग लड्नुपर्ने तर आफैँ–आफैँ जुधेर मरिरहेको मारिरहेको देख्दा बूढा दिक्क देखिन्थे ।

‘लो ठूला धान पाक्ने बेला भयो । मो ता तल खेतमा पानी मारेर आम्छ’ भन्दै उनी ओरालो झरे ।

शरद भित्रिएको गाउँ फूलको ताम्दानी जस्तै देखिन्थ्यो । मनमा हर्ष, बतासमा सुगन्ध थियो । समयले रंगमञ्चमा फिरफिरे उडाइरहेको भान हुन्थ्यो । सालैजोमा बादलको ताल बजेको हुन्थ्यो । तर, केही समययता कता–कता मादलको तालमा विरसिलो धुन सुनिन थालेको थियो । मादल पनि कमै बज्न थालेका थिए ।

खासमा यो रंगिन प्रकृतिमा बादल लागेको थियो । खुसी पेलेर आँसु निकाल्नुपर्ने समय थियो । आँखाको गाग्रीमा भरिएका आँसु कहिले पिउन त कहिले मुख धुन काम आउँथ्यो । अचेल गाउँभरि खुसीमा रमाउनेभन्दा आँसु जम्मा गर्नेहरू धेरै छन् ।
म गम खाँदै उक्लिएँ– दशैंको चहलपहल कतै थिएन । वरिपरि बारमा लालुपाते फुलेका थिए । तर, तिनमा सुन्दरता थिएन । ती फूलका पातबाट पनि विरह बगिरहेझैँ लाग्थ्यो ।

तल्लाघरे बाटुली पधेरा झर्दै रैछ । मलाई बाटैमा छेकी, ‘ए… दाइ आम्नुभएछ । थाहा छ दाइ, पारि वीरबहादुर पनि पल्टनबाट आछन् । देउरालीमा पिङ पनि हालेका छन् । यसपाली त रमाइलो हुन्छ कि क्या हो !’

बाटुली एकछिन टोलाई । र, मसिनो सुस्केरा फाली, ‘तर, दाइ गैरारे काकालाई अस्ति मारेछन् । उनको ज्यानमात्र ठूलो वनमा भेटियो । मुर्कट्टा ज्यान ल्याएर सतिगति अरे ।’

मेरा ओठ कलले दोहोरो तेहोरो सिलाएझैँ भए । म अचल भएँ ।

‘आमा र बैनी घरमै छन्, दाइ । बस्दै अर्नुस् न । म एक गाग्री पानी लिएर आम्छु ।’ यत्ति भनेर ऊ पधेरातिर खुर्मुरिई । म बारीको कान्लो समात्दै खुड्किलो उक्लिएँ ।

साइँली काकी पिँढीमै थिइन् । म उतै तानिएँ । नजिकै पुगेर काकीलाई ढोगेँ ।

‘आइपुगिस, बस् गुन्द्री तानेर ।’

अनायसै मेरा ओठ फुस्के– काकी यसपाली पनि काका नआम्ने हुनु भ कि क्या हो !

काकी टोलाइन् । आँखा जलमग्न देखिए ।

पोखिन नसकेका आँसुमा शब्द भरिए, ‘खै ठूले तीन बर्ख भ घर छोडेको । पत्तो खबर छैन । दलालले भडखालामा हालेच । सपना पनि नराम्रै मात्र देउछु । जिम्दै फर्किन्चन् कि फर्किन्नन् । पोर खाल्टेको रिमेले साउदीमा भेडा चराम्नीयाँ पर्नोछ भन्थ्यो ।’

काकीका आँखा आकाशतिर फर्किए । सायद आँखाको पानी नचुहियोस् भनेर छेक्दै थिइन् । छेकेर नछेकिने पानी उनले थाहै नपाई भुइँमा चुह्यो ।

टाउको छोपेको रातो मजेत्रोले आँखा पुछिन् । फेरि बग्दै गइन्– कस्तो दसा, नजाऊ भन्दा मानेनन् । विदेशाँ पैसाकै रुख हुन्च झैँ अरेर हाम फाले । तेलको करैमा पाक्दैछन् कि आगोको भुङ्ग्रोमा पिल्सेका छन् ! दिन त यिनै छोरीसँ काराम्दा–कराम्दै जान्छ । रात बर्खझैँ हुन्छन् ।

काकीका कुराले विह्वल बनायो । पीडाले आँत भरियो । त्यहाँबाट उम्किन खोजेँ, ‘काकी बैनीले बाटो हेरई होली जान्छु है भोलितिर झरम्ला ।’

यो पटक गाउँ अझै शून्य भएछ । शरदको मादकता थिएन । कोइलीको मीठो गीत सुनिन्थेन न बसाइँ सरेर आउने कर्याङकुरुङ सुनिँदै थिए । साइँलो, मधु, चिना र बिर्खे पनि अरब गएछन् । मसँगैका उजेली, गितु र तिलसरीको बिहा भइसकेको थियो ।
घाम च्यानडाँडाको थाप्लोमा पुग्दासम्म ठिटाहरूको गाइँगुईं सुनिएन । गाउँमा शान्ति छायो वा सन्नटा मैले छुट्ट्याउन सकिनँ ।
पार्वती भाउजूसँग उकालोमै जम्काभेट भयो । उनलाई देखेर म अवाक भएँ । भाउजूको परारमात्र बिहा भएको हो । वर्षदिनमै सिँउदो खाली भएछ, सेतै धोती र चोलो लाएकी । मुहारको चमक उडेको । उड्दो चरी शिकारीको मट्याङ्ग्राले भुइँमा पछारिएजस्तै देखिन्थिन्, उनी ।

भाउजूसँग बोल्न मेरा ओठ खुलेनन् । उनी आफैँ अघि सरिन्– बाबु आम्ँदै हुनुहुन्च, कस्तो गोरो हुनुभएछ परार भन्दा ।
‘अँ भाउजू । सन्चै हुनुहुन्छ ?’

मेरो प्रश्नले भाउजूको मुटुमा सुल पसेछ । छिनमै उनको अनुहारमा ग्रहण लाग्यो, ‘दैव लायो, बाबु । मर्न सकिएन न आँधीमा हेलिन सकियो । मेरा पापले देश फेर्नेहरूको सात पुस्ता पिरोस् । उहाँको आत्माले तिनको सर्वनाश गरोस् ।’

मुटु निचोरियो । मेरा ओठले प्रतिउत्तर फर्काएनन् । गंगाराम दाइ दुई वर्षअघि नेपाली सेनामा भर्ती भएका थिए । दोहोरो भिडन्तमा परेको सुनेको थिएँ । तर, छुट्टीमा आउँदा विद्रोहीले घरबाटै उठाएछन् ।

बैशाखमा जनकले फोनमा भनेको थियो, ‘गंगाराम दाइलाई छापामारले चिलाउनेको रूखमा सुली चढाएछन् । गाउँ नआनू दाइ बस्न नसकिने भको छ ।’

घाम च्यानडाँडाबाट लुक्दै थिए ।

‘बाबु, दिनभोरि भैंसी भोकै छ । एक डोको घाँस लेर आम्छु है’ भन्दै भाउजु पाखातिर तेर्सिइन् । मैले उनको सेतो पहिरन हेरिरहेँ । अधकल्चो मन सेतो धोती र चोलोभित्र लुकाएर उनी हाँस्न खोजिरहेकी देखिन्थिन् । म चार खुट्किलो उक्लेर बारीको बाटो तेर्सो लागेँ ।

भित्रिँदो गोधुलीमा झ्याउँकीरीका आवाजसँगै पाखामा भाउजूको गला बज्दै थियो–
त्यो मयाले जाम लाउर भन्थ्यो
दुःख पाम्नी करिम के मान्थ्यो …
…

मलाई देख्नासाथ बैनी उफ्रिँदै आई । दाइ आउनुभयो … दाइ आउनुभयो …
ऊ खुसीले दुवै दाइलाई बोलाउँदै थिई । मेरो झोला समातेर झुन्डिन थाली । ‘खै मलाई के ल्याइदिनु भ’ भन्दै झोला खोतल्न थाली ।
झोला राखेर बालाई ढोगेँ । मलाई देखेर बा र भाइहरूको अनुहारमा उज्यालो भरियो । भाइहरू नजिकै आए । झोला खोलेर आँखा झिम्क्याउने घडी झिकेँ र बैनीको हातमा बाँधिदिएँ । ऊ खुसीले आँगनमा फन्फनी नाच्न थाली ।

जनक र कृष्णले पनि आँखा च्यातेर झोलातिर हेरे ।

‘तिमोरलाई नि एक–एक वटा सर्ट ल्याछु । बालाई नि त्यै सर्ट हो । अरू केही ल्याइनँ ।’
भाइहरू निकै बुझ्ने भएछन्, ‘के चाइयो र हजुर आउनुभयो । भइहाल्यो । भोलिको टीको दाइ आम्ँदैन कि भन्दै बा पिरलिनुभथ्यो । हाम्लाई नि नरमाइलो भथ्यो । हेर्नुस् त बैनी कति खुसी भएकी ।’

मेरा आँखा भरिए । वाक्य फुटेन । घरभित्र च्याएँ । त्यहाँ शून्यता नाचेको थियो । आमा नभएको घर, घर नहुँदो रैछ । त्यो मसानघाटको सन्नटा जस्तै हुँदो‘रैछ’ ।

बैनीको अनुहार हेरेँ– कोपिलाझैँ फक्रिन लागेका उसका गाला, छिप्पिएका दुधे ओठ कलेटी परेका थिए । कडुसका दिउलीझैँ फुटेका बोली । गज्जब छ, दैव पनि । बाँसको मुना जस्ती यसले काखैमा आमा गुमाई ।

रात चिसिँदै थियो । भाइहरूले चुलो तताउन थाले । महिला हुनु र नहुनुले घरमा कत्रो अर्थ राख्दो‘रैछ’ । चुलोमा बज्ने चुरा, हृदयका कुरा र भरिपूर्ण घर एकअर्काका पूरक रैछन् । आमाको अन्तपछि क्रमैसित दिदीहरूको बिहा भयो । ती चाहेर पनि फर्किन सक्थेनन् । उनीहरूलाई संस्कारको दाम्लोले डोर्याएर नफर्किने बनाइसकेको थियो ।

बैनी मलाई पिङ हाल्दिनू भन्दै पछ्याइरहेकी थिई । मैले भोलि भन्दै टारिरहेको थिएँ । ऊ मेरो बोलीमा भरोसा खोजरहेकी थिई । भुइँभरि जूनका चम्किला छाया खेलिरहेथे । केराका पातमा शीतका थोपा टाँसिदै थिए । प्राकृतिक आलोक ज्यादै मोहक थियो, वास्तविकता भने निरश । च्यानडाँडे मसानको कोलाहलले गुमेको बाल–आवाज जस्तो ।

‘रौबहादुर मास्टर पनि मरे । घरबाट बोलाएर लगेका उनलाई दोहोरो भिडन्त भन्दै सेनाले गोली हानेछ,’ बा केही दिनअघिको घटना सुनाउँदै हुनुहुन्थ्यो, ‘आतंककारी भन्थे । त्यस्तो थिएन । मान्छे असल थियो । आतंककारीको सुराकी भन्दै फलामको सुइराले आँखा निकालेर मारे अरे । अपराधी रैचन सेना पनि ।’

अचेल मर्नु, मार्नु र मारिनु पुरानो भइसक्यो । हिजो गाउँमा कालगतिले कोही मरे जिब्रो टोक्नेहरू आज लाशका खात लाग्दा पनि उदेक मान्दैनन् । कति निष्ठूर भएछन् मान्छेहरू ? रुने र छटपटिने त मर्नेका आफन्तमात्र रैछन् । तिनले अचेल आँसु बगाउँछन् कि रगत छुट्टिन छोडेको छ ।

क्रान्तिका नाममा रुसमा स्टालिनले ग्यास चेम्बरमा हुलेर लाखौं यहुदी नरसंहार गरे । रक्तपात मच्चाए । तिनको हैकम कालान्तरमा विलय भएर गयो । यता तिनकै पाइला पछ्याउनेहरूले उही सिको गरिरहेछन् । तिनको ‘श्रीपेच’ कहिलेसम्म ठाडो भइरहला ?
परिवर्तनको नाममा दन्केको आगोमा धेरै निहत्था अनुहार पोलिए । डढाइए । तातो पानीमा चोबलेर छाला काडियो । अझै कति यो सूचीमा पर्नेछन्, थाहा छैन । अपराधीहरू भने फलैंचामा उघ्र्याइरहेका छन् । निर्दोषहरू सुली चढेका छन् । न्याय–अन्यायको फैसला गर्ने न्यायाधीशहरू नासिँदैछन् ।

कहिले सेनाले गोली ठोक्छ, कहिले विद्रोहीले रेट्छ । बम र गोली चल्छन् । गाउँघर जल्छन् । कति असाहय, असक्तहरू चपरीमुनि लुकेर सास जोगाइरहेछन् । सात–सात गाउँसम्म शून्यताको रजाइँ छ ।

बितेका वर्ष दशैं छेक गाउँमा उमंगको मधुमास छाउँथ्यो । जम्दारका घर सबै जम्मा हुन्थे । उनी खुब मीठा गीतका टुक्का झिक्थे :

हा… लुगा धुने साबुन, साबुन धुने पानी
सालैजो……. मन धुने बचन, धुने बचन…

प्रसाद र कोलडाँडे माइलो खरी झरुन्जेल मादल बजाउँथे । फूलमया र उजेलीहरू रातरातभर नाच्थे । चाँपको छ्याइँछ्याइँ सुनेर सिंगो रात अनिदो हुन्थ्यो ।

केही वर्षयता पुरानो गाउँ फेरिएको छ । गाउँलेहरू कलिलो साँझमै झ्याल–ढोका थुनिसक्छन् । मनभित्र औलो (गजबार) लायर ती सास रोकी–रोकी फेर्छन् । उहिले हरेकका घरमा मादल, खैंजडी र मुजुरा हुन्थे । बारुद, गोली र बमले तिनलाई विस्थापित गरे । भएका मादल र खैंजडी पनि भकारीमा पुर्न थालियो ।

विद्रोहीहरू भन्छन् अरे, ‘हिजोका शोषक सामन्तको संस्कार र रीतिथिति मास्दै जानुपर्छ । मेट्नुपर्छ । जोगाउनेलाई रेट्नुपर्छ ।’
घरेलु चलन मास्ने को हुन् ? हुँदा छँदाको चौतारो भत्काएर पहिरो चलाउनेहरू अबोध मनहरूलाई सपनाको झिल्को देखाएर मत्याइरहेछन् । अग्नीकुण्डमा चरुझैँ होमिरहेछन् । मर्ने सामन्त हुन वा मारिने वा मराउने । कसैले प्रस्ट्याउन सकेको थिएन÷छैन ।
…
बिहान छिप्पिँदै थियो । टीकाको साइत नजिक सर्दै थियो । गाउँमा ड्याङ्ग बन्दुक पड्क्यो । गुरुङ गाउँमा बन्दुक पड्काएर टीकाको साइत गरिन्थ्यो । केही वर्षदेखि यो चलन हराउँदै थियो । अहिले पड्केको बन्दुक साइतको थियो कि अरू नै !

यता घडीमा एघार बज्यो । बाले टीका लाइदिनुभयो । मैले पनि भाइबहिनीलाई लाइदिएँ । टीका सकियो । मलाई अचानक आमाको सम्झना आयो । एक पल्ट मन हुडलियो । मेरा आँखा बाको खाली निधारमा टाँसिए । उहाँलाई टीका लाइदिने कोही थिएन । हजुरबा बितेपछि हरेक दशैंमा बाले आमालाई र आमाले बालाई टीका लाइदिनुहुन्थ्यो ।

बाले आमालाई टीका लाइदिएपछि आमा बाका निधारमा हात पुर्याउन दहकस मान्नुहुन्थ्यो– अबलाले खसमलाई के टीको लाइदिनु ? भो…मेरा ग्रहले हजुरलाई पिर्छ । हजुरको आयु छोटिन्छ ।

आमाका कुरा भैंमा नखस्दै बाको रुद्रघन्टी चर्कै बज्थ्यो, ‘भो भो …धेरै जान्नी न हो । तैंलै जानइछस् चलन् ! मैले तँलाई लाइदिन हुनी तैंले नहुनी ? मेरो उमेर नि तैंलाई भयो । तँभन्दा मै चाँडै मोर्छु ।’ एक मिनेट जति बाआमाबीच को चाँडै मर्नी भन्ने दौड नै हुन्थ्यो । अन्ततः आमा हार्नुहुन्थ्यो । र, बाको निधार राता अक्षताले भरिन्थ्यो ।

बाले भनेँ झैँ भएन, न आमाले भन्दै आएको पुग्यो । बाभन्दा आमा चाँडै अघि लाग्नुभयो । घरको सह गयो । स्नेह र ममताको गाग्री रित्तियो । त्यो दिन आकाश घोप्टिएर धर्ती पुरिएझैँ भयो । आँखाबाट छरछुन्नेको छहरो बगेको थियो । मैले पहिलो चोटी बा रोएको देखेँ ।
आमाले छोडेर गएपछि बा एक्लो हुनुभएको छ । हरेक दशैंमा बाको निधार खाली हुन्छ । उहाँको निधारमा आमाको अभाव गहिरोसँग देखिन्छ । आज बाका आँखा पनि छचल्किएका थिए । ढोकामा झुन्ड्याइएको आमाको ठूलो फोटोमा बाले टीका लाइदिनुभयो । र, निकै बेर पूर्व फर्केर टोलाइरहनुभयो ।

‘हाम्लाई जेउरे रोटी पकाइदिनी कोही भएन, कान्छा । अर्को वर्ष त दिदीलाई बोलार पकाइदिन भनम्ला,’ मेरा ओठबाट स्वात्त शब्द खसे ।

‘जे छ त्यै खानी त हो नि । नभएको चिज खोजेर क्यार्नी ।’
बुझक्की भाइहरू देखेर म सम्हालिएँ । बैनी भनिरहेकी थिई, ‘मलाई त भातै मीठो हुन्छ । आमा काँ जानुभको दाइ ?
बैनीको प्रश्नले झस्कायो । मसँग जवाफ थिएन । भएको पनि मुखसम्म अएर घाटीतिरै फक्र्यो ।

घाम अस्ताउँदै थिए । उज्यालो घामको रङ विस्तारै पहेंलो हुँदै थियो । च्यानडाँडाबाट सर्दै–सर्दै गएर पहेंला किरण छोपिए । गोधुलीमा कीराहरू कराउन थाले । कीराको किरिरि…मा जूनका शीतल छाया लिपिएको आभास हुन्थ्यो ।

बैनी पिङमा मच्चिँदै थिई । घरी पुतलीको पछिपछि दौडिन्थी । उसलाई पनि आमाको न्यानो खड्क्यो होला । विचरी, दुधे काखमै आमाले छोडेको कति सम्झी होला र…

‘दाइ जूनको पनि खुट्टा हुन्छ ? ऊ हेर्नु न हिँनेको । आमा पनि त्यैं हुनुन्छ हो ?’ चोर औंलाले थालजस्तै गोलो आकार लिँदै गरेको जून देखाउँदै बैनीले भनी । मेरा आँखा त्यतै दौडिए । झलमल्ल जूनको उज्यालो त्यसका वरिपरि मसिना ताराहरू, त्यहाँबाट एउटा शून्यताको डल्लो खसेर घरको धुरीमा थपक्क बसेझैँ लाग्यो ।
…
मान्छेको गुनगुनले मेरा आँखा मोडिए । चार जना ठिटा र तीन जना ठिटीहरू आँगनमा आएर ठिंग उभिए । ती आर्मीको जस्तो टाटेपाटे पोसाकमा थिए । हरेकको हातमा बन्दुक थियो । कम्मरनिर दापमा घुसारेको खुकुरीको बिँड पनि देखिन्थ्यो ।

एउटा ठिटो अघि सरेर बोल्यो, ‘तपैं को हो ? खै यो घरका बा कता हुनुहुन्छ ?’ उसको बोली खल्लुकजस्तै टर्रो थियो, अझ भनौं पिँडालुझैँ कोक्याउने । म पक्क परेँ । नबोली उभिइरहेँ ।

‘ठूलो छोरो हो । हिजो मात्र शहरबाट आको’ भन्दै बा नजिकै उभिनुभयो । उनीहरू बातिर फर्के । जुरुक्क मुन्टो उचालेर अर्को ठिटो बोल्न थाल्यो, ‘बा देश फेरिँदैछ । हाम्रा खुसीका दिन नजिक आइसके । बेवस्था परिवर्तनको उभारमा सबै लागेका छन् । प्रत्येक घरबाट एक–एक जना हाम्रो मिलिसियामा भर्ती भएका छन् । तपैंले पनि छोरो पठाएर सहयोग गर्नुपर्यो ।’

मेरो ज्यान चिसो हुँदै गयो । अनुहार पसिनाले पोतियो । बाका ओठ थर्थरी काम्न थाले । उहाँले दाँहिने हातले टाउको समाउँदै भन्नुभयो, ‘दुई वर्षपछि हिजो मात्र आछ, बाबु । उसलाई देखेर भाइबैनी खुसी भएका छन् । केही दिनपछि जाला कि ! बरु मै छोड्न ल्याम्ला दुई–चार दिनमा ।’

बाको बोली बन्दुकधारीले कसरी बुझे कुन्नी ! नाइके जस्तो देखिनेले भन्यो– ठीक छ, उसो भए आज होस् । हामी पाँच दिनपछि आउँछौं । फरक नपरोस् । नत्र ….. जाऊँ कमरेड ।

बन्दुकेहरू बारीको बाटो तेर्सो लागे । शरीर केही हलुका भयो । जून टाउकामाथि आइसकेछन् । म पिँढीमा खुट्टा झुन््याएर घोत्लिएँ– खै, खुसीका दिन आम्छन् कि दुःखको पहाड घोप्टिन्छ ? रगतको मूल फुटेर गैरीखेत भिज्नी भइसक्यो । रगतको आहालमा पौडिएर पहारिला घाम कसरी तापिएला र …

खोरबाट थुतेर बाघको मुखमा फ्याँकेको बाख्रो जिउँदै फर्किन्छ ? हजार पटक दिमागका नसा तलमाथि र दायाँबायाँ घुमाउँदा पनि मलाई यसमा पत्यार लागेन ।

‘दाइ आज म तपैंसँग सुत्छु’ भन्दै बैनी पछि लागी । उसलाई सुताएँ । आफ्नो भने निद परपर भाग्यो, छायाजस्तै । मनको टुप्पामा बादल जम्मा भए । बादलले पानी पार्न थाल्यो । अनि आँखा ओसिला भए । शिरानीमा ओसिला आँखा सुताएर म कोल्टे फर्केँ । बैनी मस्त सुतेकी थिई । सायद उसको स्वर्ग यही थियो ।
…
ड्याङ, ड्याङ, ड्याङ…..आवाजले म झस्केँ । झ्यालबाट ह्वास्स बारुदको गन्ध छि¥यो । फटटटटट गर्दै बन्दुक फड्किरहेको थियो । घरका बार्दली, पिँढी आँगनबाट मानवीय चित्कार गुन्जिदै थियो । हावामा मिसिएको चित्कारले जीवन मागिरहेथ्यो । थप आयु खोजिरहेको थियो– गुहार, गुहार….कोही ह्वा ह्वा रोइरहेको सुनियो ।

निकै बरेपछि बन्दुकको ध्वनी बन्द भयो । बारुद घोलिएको बतास बायुमण्डलमा मडारिएको थियो । त्यो झ्यालका चरबाट समेत भित्र छिरिरहेको थियो । कोठाभित्र बाहिरको हावा मिसिँदा सासै रोकिएला जस्तो भयो । यतिकैमा पल्लो घरमा कुखुरो बास्यो । लामो सास तानेँ– उजेलो हुन लागेछ क्या हो !

घ¥याक्क ढोका खोलेर बा भित्र पस्नुभयो ।
‘ए छोरा तँ शहर गइहाल बाबु, नबस् । यो बस्ने ठाउँ होइन ।’
भाइहरू पनि आए, ‘दाइ जानु भो । भोलि तपैंलाई पनि लगे भने क्यार्नी हो ? हामी झन् असाह्यजस्तै हुन्छौं ।’

आँत भतभती पोल्यो । बा, भाइहरू र बैनीलाई यसै छोडेर म कसरी जाऊँ ? म एक्लो बाँचेर के होला ? आखिर चार दिनपछि ती मिलिसिया आउँछन् । मलाई नदेख्दा तिनले पक्कै बालाई छोड्दैनन् । नभए भाइहरूलाई उठाउँछन् । बा र भाइबैनीको मनमा पीडाको आगो झोसेर मलाई शहर झर्न मन भएन । उहाँहरूलाई आँसुमा पौडिन छोडेर एक्लै पारि तर्नुमा मेरो के पुरुषार्थ ?
मलाई टोलाएको देखेर बाले अलि चर्को बोल्नुभयो, ‘छिटो अर भनेको । किन ढिलो ?’

‘म तपैं र भाइबैनीलाई छोडेर जान्न बा । सबै जाम । शहर झरेपछि बाँच्ने अनेक उपाय हुन्छन् । आधापेट खाम्ला । पुगेन कुनै दिन पानीले पेट भरम्ला बरु । कमसेकम सँगै भइन्छ । भाइबैनी उतै पढ्छन् । तपैं पनि क्यै अरेर बस्नोला ।’

मेरा कुरा सुनेर बा गम खानुभयो, ‘यो घर–गोठ छोडेर कसरी जानी ? छोडेर हिँडेसी फर्केर आम्न पर्दैन ।’

‘बाँचिएछ भने कमाइएला, जोडिएला घर भन्ने । बन्दुकको नालअघि उभिएर यो घरको के मया अर्नु बा । कुन बेला पड्किन्छ र ज्यान चौटा–चौटा हुन्छ । हुर्हुरी बल्छ यो घर, चैतको खरबारीझैँ । के मोह पाल्नु छ र !’

मेरा कुरामा बाको मौन सहमति भयो । भाइहरू पनि तयार देखिए । जनकले बोक्न सक्ने र लैजान मिल्ने लत्ताकपडा पोको पा¥यो । कान्छोले तन्ना र पातला ओढ्ने ओछ्याउनेको कुटुरो बाँध्यो । बाले आल्माडीबाट झिकेर श्रीमत्भागवत गीता र अरू केही किताब झोलामा हाल्नुभयो । लिएर जान सक्ने त्यो भन्दा बढी केही थिएन ।

जनकले घरको मूल ढोका तान्यो । र, कपडाको झोला भि¥यो । कान्छाले ओड्ने ओछ्याउनेको कुटुरो बोक्यो । बाले अर्को झोला । मैले बैनीलाई जुरुक्क उठाएर कन्नामा बोकेँ । देबे्र काँधमा झोला भिरेँ । हामी निस्कियौं, पुस्तौंदेखिको आफ्नो गुँड छोडेर ।
आँगनमा उभिएर गोठतिर आँखा फ्याँकेँ । पुवाँले र चम्रे गोरु उघ्र्याइरहेथे । मैले गएर दुवैको दाम्लो फुकाइदिएँ । आँगनमा उभिएर हातको घडी हेरेँ । साढे चार बज्दै थियो । अनि हामी छिट्छिटो ओरालो झरेम् ।

आँधीखोलो कहाँ पुगेर गण्डकीमा मिसिन्छ । तल्तिरै तल्तिर बगेर गण्डकी नारायणीमा मिसिएला । अनि ती समुद्र भेट्न दौडिन्छन् । नदी आफू रसाएर बगेको ठाम सम्झेर कहिले फर्किनन् । हामी त्यसरी नै ओरालिरह्यौं । सायद हामीले हाम्रो गाउँ, ठाउँ र घर भनेर सम्झिने पनि आज अन्तिम दिन थियो कि !

चौतारामा पुग्दा भुकभुके उजेलो भइसकेको थियो । पीपलको रुखमा लामो वस्तु तुर्लुङ्गिएको देखियो । थोरै नजिक गएर मैले आँखा गाडेँ । देखेर मेरो होस् गुम भयो, दश किलोको घन टाउकोमा बजारे झैँ । पीपलको हाँगामा जम्दार बिर्खसिंह गुरुङ थिए । खुट्टामा टनटनी डोरी कसेर हाँगामा झुन्ड्याइएको उनको ज्यान उधोमुन्टो थियो । ज्यानसँगै त्यहाँ यमदूतले झुन्याएर छोडेको कालो शून्यता थियो ।

हामीलाई अहिल्यै कालले क¥याप्पै पार्छ झैँ भयो । लगलगी कामेका पिँडौंला धान्दै हामी ओरालै ओरालो झरिरह्यौं । समयको गुलेलीले हु¥र्याएका मट्याग्रा कति टाढासम्म पुग्छन् । र, कहाँ खस्छन् थाहा थिएन । सिंगा–सिंगै रहन्छन् वा फुटेर टुक्रा–टुक्रा के थाहा थियो र !