म भात पकाउँछु, चामल पकाउँदिनँ

संसारका प्रत्येक भाषाका आआफ्नै विशेषता हुन्छन् । कतिपय विशेषता अन्य भाषासँग समेत साझा हुन सक्तछन् भने कतिपय विशेषता नितान्त मौलिक हुन्छन् । प्रस्तुत लेखमा नेपाली भाषाका रमाइला विशेषताका सम्बन्धमा चर्चा गर्ने प्रयास गरिएको छ ।

कवीन्द्र लम्साल प्रकाशित २०७९ बैशाख २४, शनिबार १२:०१

संसारका प्रत्येक भाषाका आआफ्नै विशेषता हुन्छन् । कतिपय विशेषता अन्य भाषासँग समेत साझा हुन सक्तछन् भने कतिपय विशेषता नितान्त मौलिक हुन्छन् । प्रस्तुत लेखमा नेपाली भाषाका रमाइला विशेषताका सम्बन्धमा चर्चा गर्ने प्रयास गरिएको छ ।

१. चामल पकाउने कि भात पकाउने ?

व्यावहारिक रूपमा चामल पकाइन्छ तर भाषिक रूपमा हामी चामल नभई भात पकाउँछौँ । हामी भात पाक्यो ? भनेर सोध्छौँ तर चामल पाक्यो भन्दैनौँ । अतः म भात पकाउँछु – चामल पकाउँदिनँ ।

२. घाम ताप्‍ने कि शीतल ताप्‍ने ?

हामी घाम ताप्छौँ । घाम ताप्छौँ नै भन्छौँ । यसमा अन्यथा केही छैन ।

तर रोचक पक्ष : हामी शीतल पनि ताप्छौँ । यहाँ साह्रै गर्मी भयो – हिँड, शीतल ताप्‍न पिपलका रुखमुनि जाऔँ ।

३. पानी पिउने कि खाने ?

संस्कृतसँग सामञ्‍जस्य हुँदा पानी पिइन्छ तर अधिकतर नेपाली भाषीले पानी खान्छन् । पानी पिउने निकै कम छन् । खाने पानी संस्थान छ तर पिउने पानी संस्थान छैन।
हामी चुरोट पनि खान्छौँ र कलेजो जलाउँछौँ । चुरोट पिउनेलाई औँलामा गन्न सकिन्छ तर चुरोट खानेलाई गन्नै सकिँदैन ।

४. हामी के के खान्छौँ?

भ्रष्टाचार हो भन्ने थाहा हुँदा हुँदै पनि तिमी किन घुस खान्छौ ? घुस खानाले प्रतिष्ठा, गरिमा र नैतिकतामा अर्बुद (क्यान्सर) लाग्दछ जसको उपचार कतै छैन ।
सङ्‍घर्ष गर्दा गर्दै यदाकदा हरेस खाइन्छ तर निराश हुनु हुँदैन ।
हामी सास फेर्न हावा लिन्छौँ तर काममा यदाकदा हावा खान्छौँ (प्रयास असफल हुनु)।
तरकारीमा सधैँ आलु मिसाएर खान्छौँ तर परीक्षामा पनि आलु खान्छौँ (अनुत्तीर्ण हुनु)।

५. नेपालीमा विमान मात्र उड्दैन, मान्छेको होस पनि उड्छ । बगैँचामा मात्र फूल फुल्दैन, जवानीमा पनि बैँस फुल्छ।

६. तिमी बेकारमा लड्छौ । बरु चुनाव लड । म बिहानै उठ्छु र निर्वाचनमा पनि उठ्छु ।

७. नेपाली भाषामा टोकाइ/आक्रमण गराइका अनेका रूप छन्। हेरौँ :

भालु र बाँदरले चिथोर्छन् ।
बँदेलले दार्छ ।
बाघ र सिंहले ङ्‍याक्छन् ।
जुम्रा, उपियाँ र उडुसले टोक्छन् ।
बारुला रअरिङ्‍गालले चिल्छन् ।
कुनै कमिलाले टोक्छन्, कुनैले चिल्छन् ।
यथार्थमा लामखुट्टे कानमा आएर कराउँदैन, बरु टुनाउँछ ।
सर्पले डस्छ पनि ठुङ्छ पनि ।
कुकुरले टोक्छ ।
चरा र कुखुराले ठुङ्‍छन् ।
जुकाले टोक्छ र चुस्छ ।

प्रस्तुत कथनहरू नेपाली भाषाका रमाइला विशेषताअन्तर्गतका उदाहरण हुन् । यस्ता विशेषताले भाषालाई रोमाञ्चक र रसपूर्ण बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछन् ।

लेखक परिचय

कवीन्द्र लम्साल

गुल्मी जिल्लाको इस्मा गाउँपालिकामा जन्मनु भएका कवीन्द्र लम्साल पेसाले निजामती कर्मचारी हुनुहुन्छ। अङ्ग्रेजी र अर्थशास्त्रबाट स्नातक उत्तीर्ण गर्नुभएका उहाँ नेपाली भाषाप्रेमी हुनुहुन्छ। अनौपचारिक रूपमा लामै समयदेखि नेपाली लेखन शुद्धीकरण अभियानमा संलग्न रहनु भएका उहाँ २०७७ सालदेखि औपचारिक रूपमा यस अभियानमा लाग्नु भएको हो ।

कवीन्द्र लम्साल भाषा प्रशिक्षण