शिबुया केवल टोकियोको मुटु मात्र होइन, विश्वका लागि प्रेरणादायी कथा बोकेको सांस्कृतिक केन्द्र हो । शिबुया रेलस्टेसन, शिबुया क्रसिङ र हाचिको प्रतिमा जापानकै मात्र नभई सम्पूर्ण विश्वका लागि सांस्कृतिक धरोहर हुन् ।

===

टोकियो जापानको मुटु हो, शिबुया (Shibuya) धड्कन । शिबुया रेलस्टेसन, क्रसिङ र हाचिको कुकुरको प्रतिमा जापान मात्र नभई विश्वकै प्रतीक बनेका छन् । आधुनिक नगरीकरण, यातायातको व्यस्तता, सामाजिक भेटघाट र एक पशु–मानव सम्बन्धको भावुक कथा- यी सबै कुरा शिबुयाको नामसँग जोडिएका छन् । यो लेखमा शिबुया रेलस्टेसनको विकासक्रम, विश्वप्रसिद्ध शिबुया क्रसिङ र निष्ठावान् कुकुर हाचिकोको प्रतिमासम्बन्धी सत्यतथ्य प्रस्तुत गरिएको छ ।

१.   शिबुया रेलस्टेसनको उत्पत्ति र विकास

शिबुया रेलस्टेसन सन् १८८५ मा स्थापना भएको हो । शुरुमा साधारण स्टेशन भए पनि आज यो जापानकै व्यस्त केन्द्रमध्ये एक हो । दैनिक ३० लाखभन्दा बढी मानिस यहाँ आउजाउ गर्छन् । विभिन्न रेल र मेट्रो लाइनहरू यस स्टेशनमार्फत सञ्चालन हुन्छन् । हाल यसको पुनर्निर्माण हुँदैछ जसमा शिबुया स्क्र्याम्बल स्क्वायर नामक गगनचुम्बी टावर पनि समावेश छ ।

क) स्थापना र प्रारम्भिक इतिहास

शिबुया रेलस्टेसन सन् १८८५ (मेइजी युग) मा जापान रेलवे कम्पनीले शुरुआत गरेको हो । शुरुवाती समय यो स्टेसन ग्रामीण बस्तीलाई जोड्ने एक साधारण स्टेशन मात्र थियो । तर टोकियो शहर विस्तारसँगै यो स्थान व्यापारिक र सांस्कृतिक केन्द्र बन्दै गयो । यहाँको पहिलो रेल लाइन: जापान रेलवे निक्को लाइन हो  । १९०९ मा टोकियो यामानोते लाइन विस्तार भएपछि शिबुया अझ महत्त्वपूर्ण बन्दै गयो ।

ख) यातायात केन्द्रको रूपान्तरण

आज शिबुया स्टेशन जापानकै व्यस्त स्टेशनमध्ये एक हो । दैनिक यात्रु, ३० लाख भन्दा बढी मानिस यहाँ आवागमन गर्छन् । यहाँ सेवा गर्ने प्रमुख रेल र मेट्रो लाइनहरू यी हुन् :

JR Yamanote Line

Saikyo Line

Shonan–Shinjuku Line

Tokyo Metro (Ginza Line, Hanzomon Line, Fukutoshin Line)

Keio Inokashira Line

ग) आधुनिक पुनर्निर्माण

२०२० दशकमा प्रवेशसँगै जापानले शिबुया स्टेशनलाई “शिबुया स्क्र्याम्बल स्क्वायर” नामक पुनर्विकास परियोजनामार्फत विश्वकै अत्याधुनिक यातायात हब बनाइरहेको छ । २३० मिटर अग्लो टावर (शिबुया स्क्र्याम्बल स्क्वायर टावर), “शिबुया स्काई” नामक अवलोकन डेक र स्टेशनको भूमिगत संरचनामा नयाँ बोगी र रेल प्लेटफर्म यसका आकर्षणहरू हुन् । यसरी, शिबुया स्टेशन केवल रेल चढ्ने ठाउँ मात्र नभई टोकियोको शहरी विकासको प्रतीक बनेको छ ।

२. शिबुया क्रसिङ : विश्वकै व्यस्त पदयात्री क्रसिङ

शिबुया स्टेशनको हाचिको गेट बाहिरै पर्ने यो क्रसिङलाई ‘शिबुया स्क्र्याम्बल क्रसिङ’ भनिन्छ । पाँच छवटा सडक एकैसाथ भेटिन्छन् । प्रत्येक हरियो बत्तीमा करीब तीन हजार मानिस क्रस गर्छन् । यो टोकियोको जीवनशैलीको प्रतीक हो र विश्वभरका पर्यटकले यहाँ भीडको लय अनुभव गर्छन् ।

क) भौगोलिक स्थिति

शिबुया स्टेशनको हाचिको गेटबाहिरै पर्ने यो क्रसिङलाई “शिबुया स्क्र्याम्बल क्रसिङ” भनिन्छ । यो करीब १०० मिटर व्यासमा फैलिएको छ र पाँच छवटा सडक एकै स्थानमा भेटिन्छन् ।

ख) यातायात र भीड

यो विश्वकै सबैभन्दा व्यस्त क्रसिङ मानिन्छ । अनुमानित: प्रत्येक हरियो बत्तीमा तीन हजार जना पैदलयात्री एकैसाथ बाटो काट्छन् । दैनिक करीब ५ लाख मानिस यहाँ क्रस गर्छन् ।

ग) सांस्कृतिक प्रभाव

शिबुया क्रसिङ केवल सडक पार गर्ने स्थान होइन, यो टोकियोको जीवनशैली, भीड र लय को प्रतीक हो । विश्वभरका पर्यटकहरू यहाँ उभिएर भीडको लय हेर्ने गर्छन् । हलिउड फिल्म (जस्तैः Lost in Translation, The Fast and the Furious: Tokyo Drift) मा पनि यो क्रसिङ देखाइएको छ । यसलाई जापानकै “टाइम्स स्क्वायर” भनेर चिनिन्छ ।

घ) दृश्य अनुभव

क्रसिङ वरिपरिको ठूलो स्क्रीन, नीयन बत्ती र गगनचुम्बी भवनहरूले यो स्थानलाई साँझ–राति विशेष आकर्षक बनाउँछन् । फोटो र भिडियोका लागि यो स्थान पर्यटकहरूको पहिलो रोजाइ हुन्छ ।

३. हाचिको कुकुरको सत्य कथा

हाचिको (Hachikō)  १० नोभेम्बर १९२३ मा जन्मेको अकिता नस्लको कुकुर हो । उसले आफ्ना मालिक प्राध्यापक हिदेसाबुरो उएनोप्रति अत्यन्त निष्ठा देखायो । मालिकको निधनपछि पनि १० वर्षसम्म दैनिक शिबुया स्टेशनमा पर्खिरह्यो । १९३४ मा उसकै प्रतिमा स्थापना गरियो र आजसम्म निष्ठाको प्रतीकका रूपमा खडा छ । हाचिकोको मालिक: टोकियो विश्वविद्यालयका प्राध्यापक थिए । हाचिको प्राध्यापकसँगै बस्ने र दैनिक बिहान–साँझ शिबुया स्टेशन पुगेर उहाँलाई बिदा गर्ने गर्थ्यो ।

क) निष्ठाको कथा

सन् १९२५ मा प्राध्यापक उएनो अकस्मात् निधन भयो । तर हाचिकोले त्यो कुरा बुझेन । १० वर्षसम्म प्रत्येक दिन शिबुया स्टेशनमा मालिकलाई पर्खिरह्यो । स्थानीय यात्रु र स्टेशन कर्मचारीहरू हाचिकोको निष्ठाले प्रभावित भए ।

ख) प्रतिमा स्थापना

हाचिकोको मृत्यु ८ मार्च १९३५ मा भयो । मृत्युका दिन हजारौँ मानिस स्टेशनमा जम्मा भई श्रद्धाञ्जली दिएका थिए । १९३४ मा नै शिबुया स्टेशनअगाडि हाचिकोको ब्रोंज प्रतिमा स्थापना गरिएको थियो । दोस्रो विश्वयुद्धमा पगालिए पनि १९४८ मा पुनः प्रतिमा बनाइयो ।

ग) सांस्कृतिक प्रतीक

आज हाचिको जापानमा निष्ठा र प्रेमको प्रतीक बनेको छ । शिबुया स्टेशनको “हाचिको गेट” नाम पनि यही प्रतिमाबाट आएको हो । पर्यटकहरूको भेटघाट गर्ने सबैभन्दा लोकप्रिय स्थान यही हो ।

४. सामाजिक र सांस्कृतिक महत्त्व

शिबुया स्टेशन, क्रसिङ र हाचिको प्रतिमाले जापानी जनजीवनमा ठूलो प्रभाव पारेका छन् । क्रसिङले अनुशासन र व्यवस्थापन देखाउँछ भने हाचिकोले पशु–मानव सम्बन्धमा निष्ठाको सन्देश दिन्छ । यस कथाले हलिउडदेखि विश्वका विभिन्न देशहरूमा पनि प्रभाव पारेको छ ।

क) स्थानीय जनजीवनमा प्रभाव

शिबुया स्टेशन दैनिक जीवनको अङ्ग बनेको छ । क्रसिङले जापानको शहरी अनुशासन र व्यवस्थापन देखाउँछ । हाचिकोले जनतामा पशु–मानव सम्बन्धबारे गहिरो भावनात्मक प्रभाव पारेको छ ।

ख) अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा प्रभाव

शिबुया क्रसिङ र हाचिकोको कथा विश्वभर चर्चित छ । थाइल्यान्ड, अमेरिका, पेरु लगायत देशहरूमा पनि हाचिकोको प्रतिमा बनाइएको छ । हाचिकोको जीवनमा आधारित जापानी फिल्म (Hachikō Monogatari, १९८७) र हलिउड फिल्म (Hachi: A Dog’s Tale, २००९, रिचर्ड गेरे अभिनित) ले यस कथालाई विश्वव्यापी बनाइदियो ।

५. पर्यटन दृष्टिकोण

शिबुया टोकियो भ्रमण गर्ने सबै पर्यटकका लागि प्रमुख गन्तव्य हो । हाचिको प्रतिमा भेटघाटको स्थान, क्रसिङ फोटो खिच्ने स्थान, र शिबुया स्काई अवलोकन टावर लोकप्रिय छन् । यसरी शिबुया फेसन, संगीत र प्रविधिको केन्द्र बनेको छ । शिबुया टोकियो भ्रमण गर्ने पर्यटकका लागि पहिलो गन्तव्य हो ।

• हाचिको प्रतिमा: भेटघाटको प्रतीक
• शिबुया क्रसिङ: फोटो र भिडियोका लागि विशेष
• शिबुया स्काई अवलोकन टावर: टोकियोको हवाई दृश्य
• शिबुया १०९: युवापुस्ताका लागि फेसन केन्द्र

यसरी, शिबुया क्षेत्र पर्यटन, फेसन, संगीत र प्रविधिको केन्द्र बनेको छ ।

६. विश्लेषणात्मक दृष्टि

शिबुया स्टेशन जापानको प्राविधिक विकासको प्रतीक हो, क्रसिङ अनुशासन र सामाजिक जीवनको लय हो र हाचिको प्रतिमा प्रेम र निष्ठाको अमूल्य मूल्य हो । यी तिनै पक्षले टोकियोलाई विश्वकै अद्वितीय नगरी बनाएको छ । शिबुया स्टेशन, क्रसिङ र हाचिको तीनवटै तत्त्व जापानको तीन पक्षलाई देखाउँछन्—

क) नगरीकरण र प्राविधिक विकास (शिबुया स्टेशन)

ख) अनुशासित सामाजिक जीवन र आधुनिक संस्कृतिको गतिशीलता (शिबुया क्रसिङ)

ग) भावुकता, निष्ठा र मानवीय मूल्य (हाचिकोको कथा)

यी तीनै पक्षले टोकियोलाई केवल आर्थिक नगरी मात्र नभई मानवीयता, संस्कृतिको जीवन्त प्रतीक बनाएको छ ।

७. एक नेपाली यात्रुको अनुभव : २०१८ अगस्ट २१ को दिन

शिबुयाको कथा पढ्दा वा सुन्दा जुन भावना जाग्छ, प्रत्यक्ष त्यहाँ पुग्दा त्यो अनुभूति अझै गहिरो हुन्छ । म एकजना नेपाली पर्यटकका हैसियतले सन् २०१८ अगस्ट २१ मा पहिलोपटक शिबुया पुगेको थिएँ । बिहानै टोकियो मेट्रो चढेर बाहिर निस्कँदा स्टेशनको भीडले मलाई अचम्मित पारेको थियो ।

क) हाचिको गेटतर्फको पहिलो पाइला

मैले स्टेशनको “हाचिको गेट”बाट बाहिर निस्कँदा मानिसहरूको भिडबीच ब्रोंजको कुकुरको प्रतिमा शान्त मुद्रामा उभिएको देखेँ । त्यहाँ असंख्य मानिसहरू फोटो खिचिरहेका थिए । मैले पनि लामो समयदेखि किताब र चलचित्रमा मात्र पढेको–देखेको हाचिको प्रतिमासँग पहिलोपटक प्रत्यक्ष भेट गरें । प्रतिमासँग उभिँदा मलाई “निष्ठा” भन्ने शब्दको वास्तविक अर्थ अनुभव भएको थियो । नेपालमा आफ्ना घरपालुवा जनावरहरूको सम्झना आएको थियो ।

ख) क्रसिङको जादुई क्षण

साँझपख, म, मेरी पत्नी र साथीहरू शिबुया क्रसिङ पार गर्न लाइनमा उभियौं । ट्राफिक लाइट हरियो बत्तीमा बदलिँदा, चारैतिरबाट सयौँ मानिस एकैसाथ अगाडि बढे । त्यो क्षण यस्तो लाग्थ्यो मानौँ, हामी सबै एउटै लयमा नृत्य गरिरहेका छौं । कुनै धक्का, कुनै हतार नदेखिने, तर पनि जीवनको गति निकै तीव्र । मैले क्रसिङको बीचमा केही सेकेन्ड उभिएर चारैतिरका विशाल स्क्रीन, विज्ञापन बोर्ड र रंगीन बत्तीहरूको दृश्यमा आफूलाई डुबाएँ ।

ग) साँझको शिबुया

क्रसिङ नजिकैको “शिबुया स्काई” अवलोकन डेकमा चढेर म टोकियोको गगनचुम्बी दृश्यमा हराएँ । माथिबाट हेर्दा तल्लो सडकमा मानिसहरू साना चरा झैं देखिन्थे । त्यतिबेला मैले महसूस गरेँ— टोकियो केवल प्रविधिको शहर होइन, यो अनुशासन, सामूहिकता र सांस्कृतिक मूल्यले जोडिएको शहर हो ।

घ) व्यक्तिगत अनुभूतिको निष्कर्ष

त्यो दिन म एउटा गहिरो अनुभूति बोकेर फर्किएँ—

• शिबुया स्टेशन: प्राविधिक विकास र यात्रुको निरन्तर गति
• शिबुया क्रसिङ: सामूहिक अनुशासन र शहरी जीवनको लय
• हाचिकोको प्रतिमा: निष्ठा र प्रेमको अनन्त कथा

नेपाली यात्रुको आँखाले हेर्दा, शिबुया केवल टोकियोको एउटा कुनो होइन, यो विश्वकै एक पाठशाला हो, जहाँ हामीले समय, अनुशासन र निष्ठाको अर्थ सिक्न सक्छौं ।

म एकजना नेपाली पर्यटकका हैसियतले पहिलोपटक शिबुया पुग्दा हाचिको गेटबाट बाहिर निस्कँदा प्रतिमासँग फोटो खिचें र निष्ठाको वास्तविक अर्थ अनुभव गरेको थिएँ । साँझपख शिबुया क्रसिङ पार गर्दा सयौँ मानिससँगै लयबद्ध भएर अघि बढ्दा जीवनको गति बुझें । शिबुया स्काईबाट टोकियोको गगनचुम्बी दृश्य अवलोकन गर्दा यो शहर प्रविधि मात्र नभई अनुशासन र संस्कृतिले भरिएको अनुभूति भयो । त्यस दिनको यात्राले मलाई शिबुयाको तीनवटा सन्देश दियो- विकास, अनुशासन, र निष्ठा ।

निष्कर्ष

शिबुया रेलस्टेसन, शिबुया क्रसिङ र हाचिको प्रतिमा केवल भौगोलिक र ऐतिहासिक स्थान होइनन्, तिनीहरू जापानको आत्मा झल्काउने सांस्कृतिक धरोहर हुन् । यात्रुहरूको भीड, जीवनको गति, अनुशासित व्यवस्थापन, अनि एक निष्ठावान् कुकुरको भावुक कथा, यी सबैले शिबुयालाई संसारकै अद्वितीय स्थल बनाएका छन् । आजको पुस्ताले हाचिकोको निष्ठाबाट प्रेम र विश्वासको मूल्य सिक्न सक्छ, शिबुया क्रसिङबाट अनुशासन र सामूहिकतालाई अनुभव गर्छ, र शिबुया स्टेशनमार्फत भविष्यको यातायात प्रविधिको झलक देख्छ ।

यसरी, शिबुया केवल टोकियोको मुटु मात्र होइन, विश्वका लागि प्रेरणादायी कथा बोकेको सांस्कृतिक केन्द्र हो । शिबुया रेलस्टेसन, शिबुया क्रसिङ र हाचिको प्रतिमा जापानकै मात्र नभई सम्पूर्ण विश्वका लागि सांस्कृतिक धरोहर हुन् । तीनवटै पक्ष, नगरीकरण, अनुशासन र निष्ठाले शिबुयालाई अद्वितीय बनाएका छन् । नेपाली यात्रुको आँखाले हेर्दा पनि यो स्थल प्रेम, विश्वास र अनुशासनको पाठशाला हो ।