नेपालभाषाका केही मुक्तक

नेपालभाषा साहित्यमा पछिल्लो एक सय वर्षमा छन्दवद्ध र गद्यात्मक शैलीका हजारौं मुक्तक रचना भएका छन् ।

नेपालभाषाको सय वर्षका कविताहरूको प्रतिनिधिमूलक सँगालो ‘सच्छिदँया नेपालभाषा काव्य ल्यया’को मुक्तक खण्डमा २८ कविका ७० मुक्तक समावेश छन् ।

सोही सङ्ग्रहबाट यस अंकमा ६ जना कविका मुक्तक प्रस्तुत छन् भने आगामी अंकमा थप अन्य कविका मुक्तक प्रस्तुत गरिने छ ।)

अनुवादकः आर. मानन्धर

१. गिरिजाशंकर राजवंशी

गद्यात्मक शैलीको यो मुक्तक ने. सं. १०८३ मा प्रकाशित भएको हो, अर्थात् ५६–५७ वर्षअघि । तर यो नै नेपालभाषाको पहिलो मुक्तक भने होइन । यसभन्दा अघि पनि थुप्रै मुक्तक (छन्दवद्ध र गद्य दुवै किसिमका) प्रकाशित भएका छन् । सङ्ग्रहमा संकलित मध्ये सबभन्दा जेठो भने हो ।

प्रेम

फूल नटिप, सुक्छ
त्यो मेरी प्रेयषीको यौवन हो ।
बत्ती मार, जून मलिन होला,
त्यो मेरी प्रेयषीको तस्बीर हो ।

२. चित्तरञ्जन नेपाली

सो सङ्ग्रहमा नेपाली भाषामा पनि प्रतिष्ठित इतिहासकार तथा लेखक चित्तरञ्जन नेपालीका दस मुक्तक छन् । मदन पुरस्कार (२०१३) र श्रेष्ठ सिरपाः पुरस्कार (२०२२) बाट सम्मानित चित्तरञ्जन नेपालीका नेपालभाषामा कविता सङ्ग्रहहरू प्रकाशित छन् । उनले ‘उमर खैय्यामको रुबाइ’ को नेपालभाषामा अत्यन्तै सुन्दर अनुवाद पनि प्रस्तुत गरेका छन् ।
शीर्षक नै ‘छुं मुक्तक’ (केही मुक्तक) भनेर लेखिएका रचनाहरू मात्रिक छन्दमा छन् । धेरै मुक्तकमा दोस्रो र चौथो पंक्तिमा अन्त्यानुप्रास मिलाइएको छ, तर केही भने बिना अन्त्यानुप्रासका पनि छन् । तीमध्ये तीन मुक्तक यहाँ प्रस्तुत छ । मूलमा जस्तो अन्त्यानुप्रास छ, अनुवादमा त्यस्तै मिलाइएको छ ।

केही मुक्तक

प्यालाको गुणले मदिराको
हुँदो रहेछ रँगै अर्को
तिम्रो आँखाको प्यालामा
रँग बेग्लै भो मदिराको

०००

मदिराले गर्दैन भलो है
इज्जत यसले लिन्छ अरे
तर मेरो यो नै छ सवाल
यसको ठेकेदारै को ?

०००

मानिस मर्दा माटो बन्छन्
थिति कति राम्रो विधिको यो
नभए मदिरा पिउने पाला
बनाउने पो के–ले हो !

३. पूर्णकाजी ताम्राकार

ताम्राकारको यो गद्यात्मक मुक्तक ने. सं. १०९८ मा प्रकाशित हो ।

विकास

जय ! जय ! मात्रै भनेर सँधै
जय हुने भए
मैले कति जय आफैंलाई लिइसकेँ हुँला ।
विकास मात्रै भन्दै
विकास हुने भए
मैले कति विकास क्यासेटमा सारिसकेँ हुँला ।

४. परमानन्द वज्राचार्य

कवि तथा नाटककार परमानन्द वज्राचार्यका ‘केही मुक्तक’ उनकै कृति ‘छन्त लुमंकाः’ (तिमीलाई सम्झिँदै, ने. सं. १०९८) मा प्रकाशित हुन् । उनका संगीतकार छोरा न्ह्यू वज्राचार्यले ‘छन्त लुमंकाः’ नामबाट आफ्नो पहिलो गीति क्यासेट निकालेका थिए ।

कविता

आवेशमा लेखिन्छ
आक्रोशमा च्यातिन्छ
यही हो मेरो कविता

सृष्टिको रहस्य

दौडिँदै छ गाडी
तल हेरेँ
पाङ्ग्रै छैन

प्रचार

म यस्तो रक्स्याहा
स्वास्नीले प्रचार गरे जति
पिउन नपाएको

५. विजय बजिमय

सो सङ्ग्रहमा विजय बजिमयको एउटा मुक्तक समाविष्ट छ । बजिमय नेपाली भाषा साहित्यमा पनि चिरपरिचित नाम हो । यस मुक्तकको प्रकाशन साल ने. सं. ११०० हो ।

नाफा

बग्न दिएर
समयलाई
के गर्न आँटेका हामी
बेहोसीमै दौडी दौडी
बस् ! अगाडि अगाडि बढ्दै छौं ।

६. नातिवज्र वज्राचार्य

थुप्रै–थुप्रै मुक्तकका सर्जक (स्व.) नातिवज्र वज्राचार्यका तीन वटा मुक्तक सो सङ्ग्रहमा समेटिएका छन् । प्रस्तुत मुक्तक ने. सं. ११०२ मा प्रकाशित भएको हो ।

जीवनको बाटोमा

चुल्हो त मसान रै’छ
दैनिक
आफैं मरेर
आगो बाल्नु पर्ने ।
जीवन त
अगिंमथः रै’छ
भित्रभित्रै सधैं
जलिरहनु पर्ने ।

नेपालभाषामा मुक्तकहरूः