मेरी आमा सानै उमेरमा आफ्नो घर छाडेर अर्काको घरमा काम गरेर बस्नु हुन्थ्यो रे । अर्काको घरमा काम गर्न बसेकै समयमा मेरो बुबासँग चिनजान भएर बिहे भएको रहेछ । यो कुरा आमाले हामी सानो हुँदा खाना खाएर बेलुका बस्ने क्रममा कहिलेकाहीं सुनाउने गर्नुहुन्थ्यो । ती पिडाहरू सुन्दा उनको जीवन कहानी धेरै पीडादायक लाग्थ्यो । त्यो समयमा म सानै थिएँ । तर पनि उहाँले भोग्नुभएको दुःख, पीडा र प्रताडनाले मलाई साह्रै द्रवीभूत बनाउँथ्यो ।

म पनि उहाँकै छोरी । आमाबाट छोरा भएनन् । हामी पाँच दिदीबहिनी । छोरीहरू मध्ये म कान्छी । मलाई आमाले छोरा नभएकाले भाकल गरेर जन्मिएकी  रे । चार वर्षकी हुँदा लामो समय (करीब सात महीना) बिरामी भएँ । त्यतिवेला कुनै डाक्टरी उपचार गर्ने चालनै थिएन । गाउँघरमा जानेको झारपात जडिबुटी खुवाएर र  धामीझाँक्रीले फुकफाक गरेर बाँचेकी रहेछु !

मेरा बुबा कृषक हुनुहुन्थ्यो । उहाँ हरेक दिन खेतबारीको काम गर्नुहुन्थ्यो । काम नगरी दस-बाह्र जनाको पालनपोषण हुन गाह्रो थियो ।  बुबा बिहानै उठेर आफ्नो नित्यकर्म सकेर खाना खाई बेंसीमा कोदालो खन्ने, घाँस काट्ने, खेत गोड्ने, मकै भाँच्ने आदि गर्नुहुन्थ्यो । बुबा सदैव कृषिकर्मीमा नै व्यस्त हुनुहुन्थ्यो । त्यसैले उहाँ प्रायः रात परेपछि मात्र घर फर्कनुहुन्थ्यो ।

आमाले जस्तै बुबाले पनि गोठका कुरा सुनाउनुहुन्थ्यो । कहिले आफूले बेसीमा के के काम गरें भन्ने पनि आउँथ्यो । बुबाले कहिलेकाहीं गोठमा गाईभैंसी दुहेर दूध, घिउ र मही बनाउनु हुन्थ्यो । दूधको कुराउनी कोरेर हामीहरूलाई ल्याइदिनुहुन्थ्यो । कहिल्यै मीठोमसिनो खान नपाएका हामीहरू कुराउनी खोसाखोस गरेर खान्थ्यौं । त्यो दिन हामी सबै जना अत्यन्तै खुसी हुन्थ्यौं ।

पहाडमा जति नै दुःख गरे पनि हातमुख जोर्न धेरै कठिन थियो । यहाँ भएको जमीनजेथा बेचेर परिवारको खुशीयालीका लागि चितवन बसाइँ  जाने कुरा बाआमाले सल्लाह गरिरहनु हुन्थ्यो ।  म त्यो समयमा चौध-पन्ध्र वर्ष, जान्ने-बुझ्ने भइसकेको थिएँ ।

बाआमाको कुरा सुनेर साह्रै नै दुःखी हुन पुगें, किनकि आफू जन्मे-हुर्केको ठाउँ, साथीभाइ, आफूले डुलेको-खेलेको डाँडापाखा, वनजङ्गल, त्यो प्यार्दी खोला, मर्स्यांदी नदीको सुसाहट, गाउँबेसी आदिलाई छोड्नुपर्ने थियो । बाआमाको कुरा सुनेपछि प्रायः म स्कूल जाँदाका साथीहरूका साथै मेरो हितैषी साथी सूर्यलाई पनि छाड्नपर्ने कुरा मनमा आइरहन्थ्यो, यसले पनि ममा एकप्रकारको दुःखले सताइरहेको थियो । सूर्य मेरो सारै मिल्ने साथी थिइन् । बिहान उठेदेखि राती नसुतेसम्म प्रायः हामी सँगै हुन्थ्यौं । चाहे घाँसदाउरा गर्दा होस् चाहे स्कूल जाँदा होस् ।

एक दिन आमाबाको चितवन बसाइँ सर्ने कुराले सार्थक रूप लियो । आफ्नो प्यारो जन्मभूमि छाड्ने दिन आउन लाग्यो ।  त्यसैले सूर्यसँग पुनः भेट हुन्छ हुँदैन भन्ने आशंकाले गर्दा मैले सूर्यलाई “सम्झनाको लागि दुई जनाको एउटा फोटो खिचौं है” भनें । उनले पनि मेरो प्रस्तावलाई सहर्ष स्वीकार गरिन् ।

हामीले घरबाट करीब २ घण्टाको बाटो टाढा सुन्दरबजारमा गएर फोटा खिच्यौं । फोटो खिच्ने मानिसले पर्सिपल्ट लिन आउनू भन्यो । पर्सिपल्ट अर्थात् चितवन जाने अघिल्लो दिन । आमासँग, “चितवन जानुभन्दा पहिले एकपटक चोक चिसापानी गएर दिदीलाई भेट्छु है” भनें । किनकि दिदीको घर जाने बाटो फोटो लिने ठाउँ सुन्दरबजार भएर नै जानु पर्दथ्यो ।  उहाँले सहर्ष स्वीकृति दिनुभयो ।

आमाको स्वीकृति पाएपछि चितवन झर्ने अघिल्लो दिन सूर्य र म चोक चिसापानी दिदीको घरतर्फ लाग्यौं । राती दिदीको घरमा नै बस्यौं । भोलिपल्ट बिहानै दिदीले “म छिटोछिटो भात पकाउँछु, चाँडै भात खाएर जानू” भन्नुभयो । केटाकेटी मन न हो आज चितवन जाने कुरा मन-मस्तिष्कबाट गएछ र छिट्टै घर फर्किनुको साटो खाना खान तयार भयौं ।

आमाले पनि त हामीलाई भन्नुभएको थिएन, “चितवन जानु पर्छ बिहान छिटो आउनू !”

मैले पनि सोधेकी थिइनँ, “कतिवेला जाने हो ?“

दिदीको घरबाट आठ बजे खाना खाएर हामी सुन्दर बजारमा रहेको सम्झना फोटो स्टुडियोमा पुग्यौं । त्यस बेलासम्म पनि त्यहाँ फोटो तयार भएको रहेनछ । त्यतिवेला फोटोको नेगेटिभबाट खै के के गरेर, पानीमा धोएर सुकाएर बल्ल फोटो पेपरमा फोटो दिन्थे । त्यसैले त्यहाँ पनि केही समय अलमलिनुपर्ने भयो ।

साथीको सम्झनाको चिनो त्यो फोटो छाडेर जाने कुरा पनि भएन । केही समय पर्खेपछि फोटो तयार भयो । त्यसपछि लिएर  आत्तिंदै हस्याङ-फस्याङ गर्दै घरतर्फ लाग्यौं । बाआमाले पक्का पनि गाली गर्नेछन् भन्ने सोचेर पानी पनि नपिई दौडिरह्यौं । करीब साढे दश बजेतिर बल्ल घर  पुगियो । त्यहाँ त बाहिरै  तगारो लगाइएको रहेछ । हस्याङफस्याङ गर्दै तगारो खोलेर भित्र गएको त ढोकामा ताल्चा मारेको छ ।  उहाँहरू  खाना खाएर बिहान आठै बजे एउटा भरियालाई सामान बोकाएर चितवन जाने भनेर  हिंड्नु भएछ ।

घरको अवस्था देखेर शरीर जिरिङ्ग भयो, हातखुट्टा काँप्न लागे, मन ढुकढुक गर्न थाल्यो । मन अत्तालियो । बाबाआमाले मलाई छाडेर चितवन जानुभएछ । अब के गर्ने ? एक दुई दिनमा फर्कने होइन गाउँ नै छोडेर चितवन बसाइँ जानु भएको हो ।

यो घटना विसं २०३५ सालको हो । त्यतिवेला न फोन छ, कहाँ पुग्नु भयो भनेर सोध्न । न सवारी साधन छ, पछ्याउँदै उहाँहरूसँग पुग्न । जाने कहाँ हो ? केही थाहा छैन । आमाबुवा कुन बाटो जानु भएको छ ? त्यो पनि थाहा छैन । कसैलाई कुनै खबर पनि छाड्नु भएको छैन ।   मलाई दिउँसै रात परे जस्तो भयो । संसार नै अन्धकार भएर आयो । के गर्ने, के नगर्ने मेरो मानसपटलले केही ठम्याउन सकेन । दिदीकोमा जाने दिनमा बाआमा कुरा गरेको सुनेको थिएँ, पालुङटारबाट   हवाईजहाजमा चितवन जाने भनेर । अब पालुङटार जाने बाटो जान्छु भनेर साथी सूर्यलाई साथ मागें ।

आत्तिएको समयमा सूर्यलाई “मसँगै जाऊँ” भने । बिचरी सूर्यले पनि केही नसोची आफ्नी सानी बहिनीलाई घरमा एक्लै छाडी मेरो साथ दिन पछि लागिन् । म रुँदै बाआमा कुन बाटो जानुभयो भनी बाटोमा भेटिएका मानिसहरूलाई सोध्न थालें । हामी दुई नचिनेको बाटो कसरी जानु ।

तै पनि आत्तिएको बेला अरू केही सोचिएन । बाटो हिंड्नेहरूले देखाएको बाटोमा अगाडि बढ्दै गयौं । अगाडि बढ्दै जाँदा भुत्याहा भन्ने ठाउँमा वसन्त (फुपू दिदी)को छोरासँग भेट भयो । उनलाई मैले मेरो सबै कुरा सुनाएँ । उनले पनि मेरो साथ दिने भए । अनि हामी तीन जना अगाडि बढ्यौं । उनले लामास्वाँरासम्म पुर्‍याएर घर फर्किए । हामी दुई जना चौध-पन्ध्र वर्षका केटीहरू जङ्गलको बाटो रुँदै-कराउँदै गन्तव्य विहीन दौडिरह्यौं । हामीले पानी समेत पिएका थिएनौं, त्यसैले हाम्रो मुख प्याकप्याक भइरहेको थियो  । थाकेको शरीर लिएर डराउँदै-डराउँदै अघि बढिरहेका थियौं ।

जङ्गलमा कतै बहुला भेटिन्थे भने कतै जोगीहरू भेटिन्थे । उनीहरूलाई देख्दा पनि हामीहरू थरथर काँप्दै दौडिरहेका थियौं । चोक चिसापानीदेखि झण्डै ३ घण्टा घर आइपुगेको, फेरि त्यहाँबाट गोर्खाको पालुङटार विमानस्थलसम्म पुग्नु पर्ने  थियो । त्यहाँ पुग्न कति समय लाग्छ ? त्यो पनि थाहा थिएन ।  भोक, तिर्खा र थकाइले लखतरान भएका हामीले आफूसँग भएको पैसाबाट अलिकति चिउरा र चिनी किन्यौं र बसेर खायौं ।

केही समय खाएर सुस्ताएपछि हामीहरू पुनः अगाडि बढ्यौं । बाटोमा विपरीतबाट भेटिएका मानिसहरूसँग “दुई जना बूढाबूढी र एक जना भरिया यो बाटो गएको देख्नुभयो ?” भन्दै सोध्दै गयौं । उनीहरूमध्ये कुनैले “देखें, यही बाटो गएका छन्” भनेको सुनेपछि हामी सही बाटो आएका रहेछौं भनेर खुसी हुन्थ्यौं ।

हिंड्दाहिंड्दै साँझ परिसकेको थियो । हामी नदीको किनारैकिनार बगरमा गइरहेका थियौं । त्यसैवेला हामी भन्दा  केही अगाडि तीन जना  हिंडिरहेको देख्यौं । शायद हाम्रो लक्ष्य उहाँहरू नै हुनुहुन्थ्यो भनेर खुशी भयौं । त्यै खुशीले हामीलाई छिटोछिटो अगाडि बढ्न उत्साह दियो । उनीहरूको नजिकै पुगेपछि सूर्यले “हजुरआमा !” भनेर बोलाइन् । उहाँहरू हाम्रो आवाज सुनेर पछाडि फर्किए । साँच्चै उहाँहरू त मेरै बाआमा नै हुनुहुँदो रहेछ ।

हामी आएको देखेर बाआमा छक्क पर्नुभयो । उहाँहरूले हामी आउँछौं भनेर सोच्नुभएको नै रहेनछ । आमाले हामी आएको देखेर खुशीले हो वा रीसले कुन्नि केले हो गालीको वर्षा नै शुरू भयो । तर बाले भने खासै गाली गर्नुभएन । हामीहरू चूपचाप उहाँहरूको गाली सुन्दै पछिपछि लाग्यौं । केही समय गाली गरेपछि आमाले एउटा ठूलो ढुङ्गा उठाएर मेरो टाउकोमा लाग्नेगरी झटारो हान्नुभयो, धन्न मेरो भाग्य त्यो ढुङ्गा नजिकैबाट गयो र बाँचें । शायद त्यो ढुङ्गाले लागेको भए त्यही नदी किनार मेरो चिहान हुन्थ्यो होला ! अहिले सोच्दा पनि आङ सिरिङ्ग हुन्छ ।

हामी बाआमाको गाली सुन्दै, अँध्यारो मन गर्दै पछिपछि लाग्यौं । साँझ झमक्कै भएपछि हामी त्यही पालुङटारमा भएका बाको काकाको छोराको घरमा पुग्यौं । ठुस्स अनुहार बनाएकी आमाले खाना पकाउनु भयो । खाना तयार भएपछि बा, आमा, म, सूर्य र भरिया रैते घर्ती सबैले खाना खायौं । रातभरि सूर्य र म सँगै सुत्यौं । भोलिपल्ट बिहान सूर्यलाई भरिया दाइसँग पठाएर हामीहरू जहाजको पर्खाइमा बस्यौं ।  सानै देखिको साथी आजसम्म कहिल्यै छुट्टिएका थिएनौं । जहाँ जाँदा पनि सँगै हुन्थ्यौँ । चाहे खाना खाँदा होस्, चाहे खेल्दा, यसरी सँगै हिँडेका साथी आजबाट छुट्टिनु पर्दा दुवैको आँखाभरि आँसु भरिएका थिए ।

त्यसवेला पालुङटारबाट चितवन जानको लागि या त पैदलयात्रा गर्नुपर्थ्यो या त जहाजबाट जानुपर्थ्यो । बाआमाले जहाजबाट चितवन जाने निर्णय गर्नुभएको रहेछ । जहाज दुई दिन ढिला हुने भएकाले हामीहरू त्यहीँ दुई दिन बस्नुपर्ने भयो । त्यहाँ म पूरै एक्लो भएको थिएँ । मसँग आमाबा पनि बोल्दैनन् । बाआमाको मायाममता त पाइएन-पाइएन उहाँहरूसँग बोलें भने गालीको वर्षा हुन्थ्यो । न साथीहरूको साथ थियो न त कोही आफन्तको साथ । म सबैबाट अलग्गिएको थिएँ । नयाँ ठाउँ, नयाँ परिवेश र नयाँ मानिसहरू, कोही चिनेको छैन । त्यसैले कोसँग बोल्ने, जता गए पनि एक्लैएक्लै भएको थिएँ । दुई दिनसम्म कोहीकसैसँग नबोली चूपचाप बसें । तेस्रो दिन जहाज आउने पक्का भयो । हामी चितवन जाने पक्का भयो । हामी चितवन गयौं ।

आज पनि ममाथि घटित संसारै अँध्यारो बनाउने, सोचाइहीन अवस्थामा पुर्‍याउने त्यो कहाली लाग्दो घटनालाई सम्झिरहन्छु । साँच्चै त्यो घटनामा दोषी को होला भनेर धेरै पटक सोचें, यसको दोषी को होला ?  चितवन जाने अघिल्लो दिनमा दिदीको घरमा जान स्वीकृति दिने र मलाई जाने समयको जानकारी नगराई मलाई एक्लै छाडेर जाने मेरा आमाबा कि ?, बिहानै हिंड्छु भन्दा खाना खाएर जा भन्ने मेरी दिदी  ? ढिलो गरी फोटो दिने सुन्दरबजारको फोटोग्राफर कि ? चितवन जाने भने पछि ढिलो आउने म आफै दोषी ? बुबाआमाको दृष्टिमा म दोषी हुँ । तर के म मात्रै दोषी हो त ? अब पाठकको जिम्मा यसमा दोषी को ?

(मिनाको डायरीको आधारमा वास्तविक घटेको घटना संस्मरण)