अध्याय बत्तीसः पाप र आवरण

मिर्दाद: तिमीलाई पापी भनिएको छ । तिमीले थाहा पाउछौ कि मानिस कसरी पापी भयो ।

तिमी भन्छौ कि, यो कुनै चिजबाट अलग छैन । मानिस ईश्वरको मित्र र समकक्षी हो । एक पापी हो । अब यो स्पष्ट छ कि पापको स्रोत स्वयं ईश्वर हुन् । यस तर्कमा निर्दोष मानिसहरूको लागि एउटा पासो छ । तर म तिमी लगायत मेरा अन्य साथीहरूलाई यस जालमा पर्न दिने छैन । त्यसैले म तिम्रो बाटोबाट यो जाल हटाइदिनेछु । ताकि तिमी यसलाई अरु मानिसको बाटोबाट हटाउन सक ।

ईश्वरमा कुनै पाप छैन । के सूर्यको प्रकाशलाई मैनबत्ती बाल्न प्रयोग गर्नु पाप हो ? न त मानिसमा पाप छ ? के मैनबत्तीले घाममा जलेर सूर्यमा विलीन हुनु पाप हो ?

तर पाप त्यो मैनबत्तीमा छ । जसले आफ्नो उज्यालो फैलाउन चाहँदैन । जब ऊ बल्छ, तब बीच बीचमा प्रहार गर्ने हातलाई श्राप दिन्छ । मैनबत्तीमा पाप त्यो बेला हुन्छ । जुन बेला ऊ घाममा जल्न लाज मान्छ ।

यसैले ऊ आफूलाई सूर्यबाट लुकाउन चाहन्छ । मानिसले ईश्वरको व्यवस्था उल्लङ्घन गरेर पाप गरेको छैन । तर त्यो व्यवस्थालाई आफ्नो अज्ञानता ढाकेर पाप गरेको छ ।

हो, पाप भनेको अन्जीरको पातले आफ्नो नग्नता लुकाउनु हो । के तिमीले मानिसको पतनको कथा पढेका छैनौ ? जुन शब्दमा सरल र छोटो छ । तर अर्थमा गहिरो र विशाल छ ?

के तिमीले पढेको छैनौ ? जब मानिस ईश्वरबाट भर्खरै उत्पन्न भएको थियो, उनी कसरी एक बालक ईश्वर झैं निष्क्रिय, गतिहीन र सृष्टि गर्न असक्षम थिए ? ईश्वरसँग सबै गुणहरू थिए । तैपनि उनी सबै बालकहरू झैं आफ्नो असीम शक्ति र क्षमताहरू प्रयोग गर्न असमर्थ मात्र नभएर, तिनीहरूलाई जान्न पनि असमर्थ थिए ।

मानिस, सुन्दर बगैंचाको एउटा सुन्दर बोतलमा भएको एक्लो बीउ जस्तै थियो । बोतलमा रहेको बीउ तबसम्म बीउ नै रहन्छ, जबसम्म त्यसलाई आफ्नो प्रकृति अनुकूल माटोमा थिचिदैन । जबसम्म यसको खोल फुट्दैन, त्यो भित्र लुकेको चमत्कार जीवित भएर प्रकाशमा आउँदैन ।

तर मानिससँग उसको प्रकृति अनुसार उपयुक्त माटो थिएन । जसमा उसले आफैं रोपिन र अंकुरण हुन जानेको होस् ।

उसको अनुहारले अन्य कुनै पनि अनुहारमा यसको प्रतिबिम्ब फेला पारेन । उसको कानले अरू कुनै मानव आवाज सुन्न सकेन । उसको मानवीय आवाज अरू कुनै मानव हृदयमा प्रतिध्वनित भएन । उसको एक्लो हृदयसँग मेल खाने अर्को हृदय कतै भेटिएन ।

उपयुक्त जोडीको रूपमा आफ्नो यात्रामा निस्किएको मानिस आफैसँग नितान्त एक्लो थियो । ऊ आफैंमा अपरिचित थियो । उसको कुनै काम थिएन । न त उसको लागि कुनै बाटो तोकिएको थियो ।

इडन ऊ र एक शिशुको निम्ति एउटा आरामदायक पालनकर्ता झैं थियो । जुन निष्क्रिय आनन्दको राज्य जस्तै हो । यो उनको लागि सबै प्रकारका आरामको ठाउँ थियो ।

असल र खराब ज्ञानको रूख झैं, जीवनको रूख पनि उसको पहुँचमा थियो । तैपनि उसले तिनीहरूका फल टिप्न र चाख्न आफ्नो हात फैलाएन । किनभने उसको चासो, इच्छाशक्ति, विचार, इच्छा र जीवन सबै ऊ भित्र थुनिएका थिए । कसैले बिस्तारै ती ढोकाहरू खोलिदिने पर्खाइमा ऊ थियो । ऊ आफैले कहिल्यै खोल्न सकेन । त्यसैले उसले आफै भित्रबाट थाहा पाउनुपर्छ ।

उसलाई आफ्नो लागि एउटा साथी बनाउन बाध्य पारियो । एक हात, जसले उसलाई आफ्नो बन्धन खोल्न मद्दत गर्नेछ ।

दिव्यताले सम्पन्न भएकालाई आफूभित्रबाट बाहेक अन्त कहाँबाट सहयोग मिल्ने ? यो कुरा धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।

वायु कुनै नयाँ माटो र सासबाट सृष्टि गरिएको थिएन । बरु, आदमको आफ्नै सास । उसको हड्डी र मासुको एक टुक्रा थियो । मञ्चमा अरू कुनै प्राणी देखा परेनन् । बरु, एउटै आदमलाई जोडी बनाइयो । पुरुष आदम । महिला हब्बा ।

यसरी त्यो एक्लो ऐना-रहित अनुहारले अर्को साथी र ऐना फेला पार्छ । त्यो नाम, जुन कुनै पनि मानव आवाजमा पहिले कहिल्यै प्रतिध्वनित भएको थिएन । पछि विस्तारै तल र माथि ईडेनको ग्यालरीहरूमा जताततै मीठो स्वरहरूमा प्रतिध्वनित हुन थाल्छ । त्यो मुटु, जसको दुःखी धड्कन खाली छातीमा दबिएर बसेको थियो । पछि उसको साथीले मुटु भित्र आफ्नो चाल महसुस गर्न थाल्छे । धड्कन सुन्छे ।

यसरी चम्कने स्टिल चकमकसँग मिसिन्छ । जसले यसबाट धेरै चमकहरू उत्पादन गर्दछ । यसरी निभ्ने मैनबत्तीलाई दुवै छेउबाट जलाइन्छ ।

मैनबत्ती एउटै हो । बत्ती पनि एउटै हो । उज्यालो पनि एउटै हो । यद्यपि यो दुई फरक छेउबाट आएको देखिन्छ । यसरी नै बोतलमा राखिएको बीउले माटो पाउँछ । जहाँ उसले अंकुराउन र आफ्नो रहस्य प्रकट गर्न सक्छ ।

यसरी, अज्ञात एकताले द्वैतलाई जन्म दिन्छ । जसले गर्दा द्वैतमा निहित द्वन्द्व र विरोधबाट यसको एकताको बारेमा सचेत गराउन सकिन्छ । यस प्रक्रियामा पनि मानिस ईश्वरको वास्तविक प्रतिबिम्ब र प्रतिकृति हो । किनभने ईश्वर र मौलिक चेतना जस्ता शब्दहरू आफैबाट प्रकट हुन्छन् । शब्द र चेतना दुबै दिव्य ज्ञानमा एक हुन्छन् ।

 

द्वैत कुनै सजाय होइन । बरू एकताको प्रकृतिमा निहित प्रक्रिया हो । ईश्वरत्व प्रकट गर्ने एक आवश्यक माध्यम । यसरी सोच्नु कत्ति महान ! यति ठूलो प्रक्रियाबाट तीन वर्ष ईसापूर्व र दश वर्ष वा तीस लाख वर्ष ईसापूर्वमा पनि आफ्नो बाटो तय गर्न सकिन्छ भन्ने विश्वास गर्नु कस्तो बालिशता हो ।

के आत्माको ईश्वर बन्नु सानो कुरा हो ?

ईश्वर यति कठोर र कन्जुस मालिक छन् कि उनीसँग दिनको लागि सबै अनन्तता भएतापनि, मात्र मानिसलाई फेरि एक हुन । आफ्नो ईश्वरत्व र ईश्वरसँग आफ्नो एकताको पूर्ण ज्ञान प्राप्त गर्न र आफ्नो मूल निवासमा फर्कन अनुमति दिन्छन् ? किन सत्तरी वर्षको यति छोटो समय ?

द्वैतको बाटो लामो छ । ती मुर्ख मानिसहरू हुन्, जसले कागजातहरूद्वारा जीवनको यात्रा नाप्छन् । अनन्तताले ताराहरूको क्रान्तिलाई गणना गर्दैन ।

जब आदम, जो निष्क्रिय, गतिहीन र सृष्टि गर्न असक्षम थियो । एकबाट दुईमा घटाइयो । अन्ततः उनी तुरुन्तै सक्रिय, गतिशील हुँदै सृष्टि र प्रजनन गर्न सक्षम भए ।

आदम दुई भागमा विभाजित हुँदा उनको पहिलो कार्य के थियो ? त्यो भनेको असल र खराबको ज्ञानको रूखको फल खानु र यसरी आफ्नो सम्पूर्ण संसारलाई आफ्नो जस्तै बनाउनु थियो ? अब केही पनि पहिले जस्तो थिएन । निर्दोष र लापरवाह । बरु असल वा खराब, फाइदा वा बेफाइदा, सुखद वा दुःखद् सबै दुई विरोधी पक्षमा विभाजित भएको थियो । जबकि पहिले एक मात्र थियो ।

र हव्वालाई असल र खराब स्वाद लिन प्रलोभन दिने सर्प ! के त्यो सक्रिय तर अनुभवहीन द्वैतको गहिरो आवाज थिएन ? जसले आफैलाई केही गर्न र अनुभव प्राप्त गर्न उत्प्रेरित गरिरहेको थियो ?

यो अचम्मको कुरा होइन । वायुले पहिलो पटक यो आवाज सुने । यसको निर्देशन पालन गरे । किनभने बूगीम्यान होनको ढुङ्गा जस्तै थियो । (आफ्नो पार्टनरमा लुकेका शक्तिहरू प्रकट गर्न डिजाइन गरिएको उपकरण)

 

ताकि तिमीले यी सबैलाई बुझ्न मद्दत गर्न सक्छौ । मिर्दादले तिमीलाई स्वतन्त्र बनाउन चाहान्छन् । ताकि तिमीले ती सबै मानिसहरूलाई स्वतन्त्रता दिन सक । जो आत्म-विजय र स्वतन्त्र हुन चाहन्छन् । त्यसैले मिर्दाद अण्डाको यो नियमलाई अझ स्पष्ट रूपमा स्पष्ट गर्न चाहन्छन् । विशेष गरी यो मानवसँग सम्बन्धित छ ।

मानिसभन्दा तल रहेका जीवका सबै वर्गहरू सामूहिक अण्डामा बन्द छन् । यसरी, बिरुवाहरूका लागि जति धेरै प्रकारका बिरुवाहरू छन्, अधिक विकसितहरूमा तिनीहरूभित्र सबै कम विकसितहरू हुन्छन् । र कीरा, माछा र स्तनपायीहरू पनि त्यस्तै छन् । जीवनको अधिक विकसित वर्गभित्र तलका सबै वर्गहरू संलग्न हुन्छन् ।

जसरी साधारण अण्डाको पहेँलो र सेतो भागले कुखुराको भ्रूणलाई पोषण र विकास गर्छ, त्यसैगरी कुनै पनि अण्डामा राखिएका सबै अण्डाले आफ्नो भित्री ईश्वरको पोषण र विकास गर्छ ।

लघु-परमात्माले प्रत्येक डिम्बमा पाउने समय-स्थानको अंश अघिल्लो डिम्बमा प्राप्त गरेको अंशभन्दा अलि फरक हुन्छ । त्यसैले समय र स्थानमा लघु-परमात्माको फैलावटमा भिन्नता छ । ग्यासमा यो छरिएको र आकारहीन हुन्छ । तर तरलमा यो झन् बाक्लो र आकार धारण गर्न सक्षम हुन्छ । जबकि खनिजमा यसले निश्चित आकार र स्थिरता धारण गर्दछ । तर यी सबै अवस्थामा यो उच्च वर्गहरूमा प्रकट हुने जीवनका गुणहरूबाट रहित छ । वनस्पतिमा यसले एउटा रूप लिन्छ । जसमा बढ्ने, गन्ने र महसुस गर्ने क्षमता हुन्छ । जनावरहरूमा पनि उनले यी कुराको महसुस गर्छन् । कदम चल्छन् र जन्माउछन् । यसमा स्मरण शक्ति र सोच्ने आधारभूत कुराहरू पनि छन् । तर मानिसमा यी सबै गुणहरू बाहेक, उसको व्यक्तित्व, सोच्ने तरिका, आफूलाई व्यक्त र सिर्जना गर्ने क्षमता पनि प्राप्त गर्छन् । निस्सन्देह ! ईश्वरको सृष्टिको तुलनामा मानिसको सृष्टि यस्तो छ ।

यो पुरानो मानव कथा हो । के तिमीले प्रायः ती पहिलो महिलालाई इडेनको बगैंचाबाट चोरेर आफ्नो बाटो बनाएको कल्पना गर्न छोडेका छैनौ ? एउटी महिलाको कल्पना ! जो डराएकी छिन् । जसको हृदय पिंजडाको चरा झैं छट्पटाइरहेको छ । कसैले हेरिरहेको छ कि छैन भनेर हेर्न उनका आँखा वरिपरि घुमिरहेका थिए । त्यो लोभलाग्दो फलतर्फ आफ्नो काँपिरहेको हात फैलाउँदा कसको मुखमा पानी आयो ? आफू र आफ्ना छोराछोरीका लागि स्थायी तिक्ततामा परिणत हुने क्षणिक मिठासको स्वाद लिन उनले फल टिपेर त्यसको नरम अङ्गमा दाँत डुबाउँदा के तिमीले आफ्नो सास रोकेनौ ?

जब ईभले तर्कहीन काम गर्न लागेकी थिइन्, त्यो कथामा पछि देखा पर्नुको सट्टा ईश्वरले त्यही क्षणमा देखेका र उनको पागलपनलाई रोकुन भनी के तिमी आफ्नै हृदयले भन्न चाहँदैनौ ? जब हव्वाले त्यो अपराध गरिन्, के तिमी आदमसँग इभको सहयोगी बन्नबाट रोकिन पर्याप्त बुद्धि र साहस होस् भन्ने चाहँदैनौ ?

तर न त ईश्‍वरले हस्तक्षेप गरे । न त आदमले आफैलाई रोके । किनभने ईश्‍वरले उनीहरूको छवि उनीभन्दा फरक भएको चाहेनन् । यो उनको इच्छा र योजना थियो । मानिसले आफ्नो इच्छाको कदर गर्नुपर्छ । दैवी ज्ञानद्वारा आफूलाई एकताबद्ध गर्न द्वैतको लामो मार्गको योजना र यात्रा गर्नुपर्छ । जहाँसम्म एडमको सवाल छ, उसले चाहेर पनि आफ्नी श्रीमतीले दिएको फल खानबाट आफूलाई रोक्न सकेन । ऊ फल खान बाध्य थियो ।

कारण यो थियो कि तिनकी पत्नीले त्यो फलको केही भाग खाइन् । किनभने दुवै एउटै शरीर थिए । एकअर्काको कार्यका लागि जिम्मेवार थिए । मानिसको असल र खराबीको फल खाएपछि के ईश्वर क्रोधित भए होलान् ? यो सम्भव थिएन । ईश्वरलाई थाहा थियो कि फलफूल नखाई मानिस बाँच्न सक्दैन ।

उनी चाहन्थे कि मानिसले फलफूल खाओस् । तर यो पनि चाहन्थे कि मानिसले खानाको नतिजा के हुन्छ भनेर पहिले नै थाहा पाउनुपर्छ । त्यसको परिणाम सामना गर्ने शक्ति उसमा हुनुपर्छ । मानिसमा त्यो शक्ति थियो । अनि मानिसले फल खायो । मानिसले परिणामको सामना गर्यो ।

र त्यो परिणाम मृत्युमा बदलियो । ईश्वरको इच्छाले मानिसको क्रियाहीन एकता दुई सक्रिय वस्तु बनेर समाप्त भयो । त्यसकारण, यो मृत्युदण्ड होइन । जीवनको एक पक्ष हो । द्वैतको अंश हो । किनकि द्वैतको प्रकृति भनेको सबै कुरालाई एकबाट दुईमा रूपान्तरण गर्नु हो । हरेक कुरालाई छायाँ दिनु हो ।

त्यसकारण आदमले हव्वाको रूपमा आफ्नो छायाँ सृष्टि गरे । तिनीहरू दुवैले आफ्नो जीवनको लागि एउटा छायाँ सिर्जना गरे । जसको नाम मृत्यु हो । तर आदम र हव्वा ! मृत्युको छायाँमुनि जिउनुको बावजुद, ईश्वरको जीवनमा छायाविहीन जीवन बिताइरहेका छन् ।

द्वैत एक निरन्तर संघर्ष हो । द्वन्द्वले भ्रम सिर्जना गर्दछ कि दुई विरोधी पक्षहरू आफैलाई नष्ट गर्न तत्पर छन् । विपरीत देखिने दलहरू वास्तवमा एकअर्काका परिपूरक हुन् । एकअर्काका खोजकर्ता हुन् । त्यसैले तिनीहरू दैवी ज्ञानबाट उत्पन्न हुने पूर्ण शान्ति, एकता र सन्तुलनको लागि एउटै उद्देश्यका लागि काँधमा काँध मिलाएर काम गरिरहेका छन् । तर भ्रमको जरा इन्द्रियहसम्म पुगेर गाडिएको छ । यो तबसम्म रहिरहन्छ, जबसम्म इन्द्रियहरू रहन्छन् ।

आदमको आँखा खुलिसकेपछि ईश्वरले उसलाई बोलाए । अनि भने, “मैले बगैँचामा तिम्रो आवाज सुनेँ । त्यो बेला म नग्न थिएँ । त्यसैले तिमीसँग डराएको थिएँ । डरको कारण मैले आफूलाई लुकाएँ ।” आदमले पनि भने, “तपाईंले मलाई साथीको रूपमा दिनुभएको स्त्रीले रूखको फल दिइन् । मैले त्यो फल खाएँ ।”

हव्वा अरू कोही नभएर आदमकै मासु र रगत थिइन् । तैपनि आदमको यो नवजात ‘म’ लाई विचार गर । जसले आँखा खोलिसकेपछि आफूलाई हाबा, ईश्वर र ईश्वरको सम्पूर्ण सृष्टिबाट अलग र स्वतन्त्र ठान्न थाल्यो ।

यो ‘म’ एउटा भ्रम थियो । भर्खरै खोलिएको त्यो आँखा भ्रम थियो । यो व्यक्तित्व ईश्वरबाट अलग भयो । यसमा न त वस्तु नै थियो न वास्तविकता । न यो जन्मिएको थियो । यसको मृत्युबाट मानिसले आफ्नो वास्तविक अहंकारलाई चिन्न सक्छ । जुन ईश्वरको अहंकार हो । यो भ्रम तब हट्छ, जब बाहिरी आँखा अगाडि अन्धकार हुन्छ र भित्री आँखा अगाडि ज्योति देखिन्छ । यद्यपि यसले आदमलाई छक्क पार्यो । यसले उनको मनमा भयानक जिज्ञासा जगायो । उसको कल्पनालाई मोहित बनायो । मानिसले आफ्नो लागि कहिल्यै कुनै अहंकार अनुभव गरेको छैन । उसले पूर्ण रूपमा आफ्नो भन्न सक्ने अहंकार हुनु वास्तवमा ठूलो प्रलोभन थियो । उसको व्यर्थताको लागि ठूलो प्रोत्साहन पनि यही थियो ।

आदम आफ्नो भ्रामक अहंकारको प्रलोभनमा फस्यो । यद्यपि ऊ त्यसमा लज्जित थियो । किनकि यो अवास्तविक थियो । नाङ्गो थियो । तैपनि ऊ यसलाई छोड्न इच्छुक थिएन । उसले आफ्नो सम्पूर्ण हृदयले फेला पारेको कलाको साथ यसलाई समातिरहेको थियो । उसले अन्जीरका पातहरू एकसाथ सिलाएर आफ्नो नाङ्गो व्यक्तित्वलाई ढाक्न सकोस् भनेर आफ्नो लागि एउटा आवरण तयार पार्यो । जसलाई ईश्वरको नजरबाट जोगाएर आफूसँग राख्यो ।

यसरी ईडेन आनन्दित र निर्दोषताको राज्यबाट आफैलाई थाहा नभएको पातले ढाकिएको र एकबाट दुई बनाइएको मानिसको हातमा परिणत भयो । मानिस र जीवनको ईश्वरीय रूख बीच ज्वालाका तरवारहरू खडा भए ।

मानिस नेकु (भैंसीको सिङ्को एक प्रकारको बाजा) र बादीको दोहोरो ढोकाबाट इडेनबाट बाहिर आयो । ऊ ईश्वरीय ज्ञानको एकमात्र ढोकाबाट ईडेनमा प्रवेश गर्नेछ । जीवनको दिव्य रूखतिर आफ्नो पिठ्युसँगै बाहिर आउनेछ । उक्त रूखको सामना गर्दै प्रवेश गर्नेछ । जब आफ्नो अनन्त र कठिन यात्रामा निस्कियो, आफ्नो नग्नता देखेर निकै लज्जित भयो । आफ्नो लाज लुकाउन चिन्तित थियो । जब ऊ आफ्नो यात्राको अन्त्यमा पुग्छ, उसको पवित्रता पर्दाबाट मुक्त हुनेछ । अन्ततः उसलाई आफ्नो नग्नतामा गर्व हुनेछ ।

तर पापले मानिसलाई पापबाट मुक्त नगरेसम्म यो हुनेछैन । किनभने पाप आफैं विनाशको कारण साबित हुनेछ । आवरण बाहेक पाप कहाँ छ ?

हो, पाप भनेको अरू केही होइन । जुन पर्खाल मानिसले आफू र ईश्वरको बीचमा खडा गरेको छ । उसको क्षणिक र स्थायी अहंकारको बीचमा ।

सुरुमा मुठीभर अन्जीरको पात मात्रै हुने त्यो ठाउँ अहिले ठूलो किल्ला बनेको छ । किनभने जबदेखि मानिसले इडेनको निर्दोषतालाई नष्ट गर्याे, ऊ धेरै भन्दा धेरै पातहरू सङ्कलन गर्न र आफूलाई एकपछि अर्को ढकनले ढाक्न व्यस्त छ ।

अल्छेहरू कडा परिश्रम गर्ने छिमेकीहरूले फ्याँकेका चट्टानले आफ्नो आवरणका द्वार टालेर सन्तुष्ट हुन्छन् । पापको लुगामा बनेको प्रत्येक टालो पाप हो । किनभने यो लाजलाई स्थायी बनाउने माध्यम हो । जुन मानिसले पहिलो पटक महसुस गरेको थियो र ईश्वरबाट अलग हुँदा तीव्रताका साथ महसुस गरिरहेको छ ।

के मानिसले आफ्नो लाज हटाउन केही गरिरहेको छ ? जरूर ! उसको सबै प्रयासहरू लाजमाथि लाजको थुप्रो भएर ढाकिएका छन् ।

पर्दा बाहेक मानिसको कला र विज्ञान के हो ? उसको साम्राज्य, राष्ट्र, जातिय पृथकीकरण र युद्धको बाटोमा हिँडेका धर्महरू ! के यी पर्दाको पूजा गर्ने सम्प्रदाय होइनन् ?

सही र गलत, सम्मान र अपमान, न्याय र अन्यायमा जेलिएको उसको नियम । यसका अनगिन्ती सामाजिक सिद्धान्त र कार्यहरू, के तिनीहरू आवरण होइनन् ?

उसको अमूल्यको मूल्याङ्कन, अनन्तको मापन र असीमितको सीमांकन, के यी सबैले त्यो सफा र खुल्ला कपडामा धेरै टालोहरू थपेको मात्र होइन ?

पीडादायी सुखको लागि उसको अतृप्त भोक अनि पैसाको लोभ, जसले गरिबी निम्त्याउँछ । उसलाई दास बनाउने शक्तिको तिर्खा अनि महिमाको लालसा, जसले उसलाई तुच्छ बनाउँछ । के यी सबै फेसन मात्र होइनन् र ?

आफ्नो नग्नता ढाक्नको लागि उसको दयनीय उत्सुकतामा मानिसले धेरै खोलहरू लगाएको छ । जुन समयको चक्रसँगै उसको छालामा यति बलियोसँग टाँसिएको छ कि, ऊ अब ती चीज र आफ्नै छालामा नयाँपन ल्याउन सक्षम छैन । मानिस सास फेर्न चाहन्छ । आफ्ना असंख्य खोल हटाउन प्रार्थना गर्छ । आफ्नो पागलपनमा आफ्नो बोझबाट मुक्ति पाउनको लागि सबै हर्कत गर्छ । वास्तवमा आफ्नो बोझबाट मुक्त हुन सक्ने एउटै काम गर्दैन । ऊ आफ्नो अतिरिक्त खोलबाट मुक्त हुन चाहन्छ, तर त्यसले आफ्नो सम्पूर्ण शक्ति लगाएर ऊनीहरूमा टाँसिएको छ । ऊ खुला हुन चाहन्छ । तर फेरि ऊ पूर्ण रूपमा त्यही लुगा लगाउन चाहन्छ ।

अनावरणको समय नजिक छ । र म तिमीलाई अतिरिक्त खोलहरू फ्याँक्न मद्दत गर्न आएको छु । ताकि तिमीले संसारका ती सबै मानिसहरूलाई मद्दत गर्न सक्छौ । जो आफ्नो छाला फ्याँक्दा पीडामा छन् । म मात्र विधि भन्छु । तर जतिसुकै पीडादायी किन नहोस्, प्रत्येकले आफ्नो छाला उप्काउने काम आफैंले गर्नुपर्छ ।

आफूलाई आफैंबाट बचाउनको लागि चमत्कारको प्रतीक्षा नगर । न त पीडाबाट डराऊ । पर्दा च्यातेर बाहिर निस्किएको ज्ञानले तिम्रो पीडालाई स्थायी आनन्दमा बदल्नेछ ।

जब तिमीले दिव्य ज्ञानको नग्नतामा आफूलाई भेट्छौ, ईश्वरले तिमीलाई बोलाएर सोध्छन्, “तिमी कहाँ छौ ?” यसकारण तिमी लज्जित हुँदैनौ । न डराउँछौ, न त ईश्वरबाट लुक्छौ नै । बरू तिमी अचल बन्धनबाट मुक्त भएर दिव्य ज्ञान, आनन्द र ईश्वरले भरिएको हुनेछौ ।

“हाम्रो ईश्वर, हाम्रो आत्मा, हाम्रो अस्तित्व, हाम्रो अहंकार, अहाे ! हामीलाई हेर । लाज, डर र पीडामा हामी असल र खराबको लामो, र घुमाउरो बाटोमा हिँड्छौं । जुन तिमीले समयको प्रारम्भमा हाम्रो लागि तयार गर्यौ । घरको लागि अनन्त यात्राले हाम्रो खुट्टालाई प्रेरणा दियो । विश्वासले हाम्रो हृदयलाई समात्यो । अब ईश्वरीय ज्ञानले हाम्रो बोझ उठाएको छ । हाम्रा घाउहरू निको पारेको छ । हामीलाई तिम्रो पवित्र उपस्थितिमा फिर्ता ल्याएको छ । असल र खराबबाट मुक्त । जीवन र मृत्युको पर्दाबाट स्वतन्त्र । द्वैतका सबै भ्रमबाट मुक्त । तिम्रो सर्वाङ्गीण अहंकार बाहेक सबै अहंकार बाट मुक्त हुँदै आफ्नो नग्नता लुकाउनको लागि कुनै आवरण नलगाई हामी लज्जा रहित र उज्ज्वल छौँ । तिमीहरूको सामु उभिएका छौँ । हामी एक भएका छौँ । हामीले आत्म-विजयी हासिल गरेका छौँ ।”

ईश्वरले तिमीलाई अनन्त प्रेमले अँगालो हाल्नेछन् । तिमीलाई सजिलै उनको दिव्य रूखमा लैजानेछन् ।

यो नोआको लागि मेरो उपदेश थियो ।

यो तिमीलाई मेरो शिक्षा हो ।

नरोन्दा: गुरुले यसो भनेका थिए, जब हामी चिम्नी नजिकै बसेका थियौं ।

 

अध्याय तेत्तीसः रात्रिकालिन गायिका

नरोन्दा: हामी सबै पहाडीय गुफाको लागि लालायित थियौँ । जसलाई हिउँदे वायु र हिउँको थुप्रोले हाम्रो पहुँचभन्दा बाहिर राखेको थियो । जसरी एक निर्वासितले आफ्नो घरको तृष्णा पूरा गर्दछ ।

हामीलाई गुफामा लैजान गुरुले वसन्तको रात रोजे । जसको आँखा नरम र उज्यालो थियो । जसको सास न्यानो र सुगन्धित थियो । जसको हृदय जीवित र सतर्क थियो ।

हामीलाई बस्नका लागि प्रयोग गरिएका आठ वटा समतल ढुङ्गाहरू अझै उस्तै अर्धवृतमा व्यवस्थित थिए । बेथर लगिएको दिन हामीले छाडेर बसेका ढुङ्गाहरू अझै उस्तै छन् । त्यो दिनदेखि गुफामा कोही पनि नगएको स्पष्ट भयो ।

हामी सबै आ-आफ्नो ठाउँमा बस्यौँ र गुरु बोल्ने प्रतीक्षा गर्न थाल्यौँ । तर उनी मौन थिए । पूर्णिमाको किरणले पनि हामीलाई स्वागत गरिरहेको देखिन्थ्यो । गुरुको ओठमा एकोहोरो हेरिरहेको थियो ।

एक चट्टानबाट अर्को चट्टानमा खसेका पहाडी झरनाहरूले रातभरि आफ्नो गर्जन संगीतले भरिदिए । कहिलेकाहीँ उल्लूको आवाज र कोइलीको गीतले हाम्रो कान भरिरहन्थ्यो ।

जब हामी लामो समयसम्म गहिरो मौनता पर्खिरहेका थियौँ, तब गुरुले आफ्नो शिर उठाए । आफ्नो बन्द आँखा खोले र हामीलाई भने:

मिर्दाद: यो रातको मौनतामा मिर्दाद तिमीलाई रात्रीकालिन गीतहरू सुनाउन चाहन्छ । रातको संगीत सुन । किनभने रात साँच्चै एक अद्वितीय गायिका हुन् ।

विगतको सबैभन्दा कालो दरारहरू मार्फत भविष्यका उज्यालो किल्लाहरूका साथै रातको आवाजहरू आकाशको उचाइ र पृथ्वीको गहिराइबाट निस्कन्छन् र चाँडै संसारको सबैभन्दा टाढाको कुनामा पुग्छन् । ती ठूला लहरहरूको रूपमा तिम्रो कान वरिपरि हल्लिरहेका छन् । आफ्नो कानलाई अन्य सबै आवाजहरूबाट मुक्त गर । ताकि तिमीले यी सुन्न सक्छौ ।

व्यस्त दिनले सजिलै व्यपत्ता पार्छ । अविचलित रातले आफ्नो क्षणिक जादूको मद्दतले पुन: सिर्जना गर्दछ । के चन्द्रमा र ताराहरू दिनको उज्यालोमा लुक्दैनन् र ? चन्द्रमा कल्पना र असत्यको मिश्रणमा डुबेको छ । रात आनन्दले टाढा टाढा सम्म आवाज फैलाएर गाउँछ । जडीबुटीका सपनाहरू पनि रातको गायनमा सामेल हुन्छन् र उनीहरूको गायनमा योगदान गर्छन् ।

आफ्ना कान गोलार्धतिर फर्काउनू

तिनीहरू आकाशमा घुँदै गर्दा

लोरी गाउदै सन्नू

बालुवाको झोलामा सुतेको बालकलाई

गरिबको काखमा सुतेका राजालाई

र साङ्लोले बाँधिएका ईश्वरलाई ।

सुन धरती

एकपतक जो कस्टमा हुन्छ

तिमीहरू कचाैराको चिहानमा सुतिरहेका छाै ।

वनका जनावरहरू सुन

शिकारको खोजीमा तिनीहरू जंगलमा घुम्छन्

चिच्याउछन्,

गुर्राउँछन्,

आँसु झार्छन्

आफ्नो बाटोमा घस्रिरहेका जनावरहरू सुन

कीराहरू तिनीहरूका रहस्यमयी गीतहरू गुन्गुनाउछन्

चराहरूका रोदन

पानी र धाराका गीत गाउँछन्

तिम्रो सपनाहरूमा दोहोरिने चराहरू सुन

रूखहरू,

झाडीहरू,

सबै जीवित प्राणीहरू,

मृत्युको कचौरामा जीवन पिइरहेका छन् ।

समयमा लुकेको ईश्वरलाई चुनौती

चुचुरो र उपत्यकाबाट

मरुभूमि र समुद्रबाट

घाँसे मैदानमुनी र हावाबाट के आउँदैछ ?

सबै आमाहरू सुन

तिनीहरू कसरी रुन्छन्

र सबै बुवाहरूलाई तिनीहरू

कसरी सुस्केरा गर्छन् ?

तिनीहरूका छोराछोरीहरू बन्दुक लिन दौडिरहेछन्

बन्दुकको डरले भाग्ने

ईश्वरलाई गाली गर्ने

र

भाग्यलाई श्राप दिइरहेकाहरू सुन

तिनीहरूले प्रेममा घृणाको बहाना गर्छन्

जोश र डरले पसिना पिउँछन्

मुस्कान छर्छन् र आँसु झार्छन्

आफ्नो रातो रगतले बगिरहेको बाढीको क्रोधलाई झनै तिखार्छन् ।

भोकाएको पेटहरू सुन

तिनीहरुको सुन्निएको आँखा

र

सुकेका औंलाले

तिनीहरूको आशाको लाश भेट्टाउनेछ

तिनीहरूका हृदय बालुवाको थुप्रोमा फुट्नेछ ।

निर्दयी मेसिनहरू हो !

तिमीहरू गडबडको आवाज सुन

एक पटक भरिएका शहरहरू भग्नावशेषमा परिणत भएका छन्

शक्तिशाली किल्लाहरूले आफ्नै मृत्युको घण्टी बजाउँदै छन्

प्रसिद्धिका पुरातन स्तम्भहरू रगतको धमिलो पोखरीमा खसेका छन्

उनीहरूलाई खासइरहेका छन् ।

लोभको रुवाइसँग मेल खाने न्यायलयहरू ! मानिसहरूको प्रार्थना सुन

दुष्टहरूको बकबकसँग मेल खाने बच्चाहरूको निर्दोष बकबक

र

एउटी केटीको लजालु मुस्कानलाई वेश्याको धूर्तताले चिर्दै,

र

नायकको परमानन्दलाई भ्रमकारीको विचारले गुनगुनाउँदै

हरेक छाउनीमा

हरेक जाति र प्रत्येक कुलको कुटीमा

रातले विणामा ठूलो स्वर भरि

मानिसको युद्ध गीत गाउँछ ।

तर जादूगरले

रातको लोरी

चुनौतीहरू

युद्ध गीतहरू

आदि सबै कुरालाई

एकल र मीठो गीतमा रूपान्तरण गर्दछ ।

गीत यति सूक्ष्म छ कि,

जुन कानले सुन्न सक्दैन

गीत यति भव्य छ कि,

यसको विस्तारमा अनन्त असीमता छ

स्वर यति गहिरो

र

गति यति मीठो छ कि

तुलनामा स्वर्गदूतहरूका गीत र

ईश्वरका भजनहरू

मात्र कोलाहल र गनगनजस्तै देखिन्छन् ।

यो आत्म-विजेताको विजयी गीत हो ।

रातको काखमा सुतेका पहाडहरू

सम्झनामा डुबेका मरुभूमिका बालुवाका डिब्बाहरू

घुमफिर गर्ने ताराहरू

निद्रामा घुम्ने महासागरहरू

विगत

पवित्र त्रिमूर्ति

र

ईश्वरको इच्छा आदिले

आत्मविजेतालाई स्वागत गर्छ ।

खुशीको लागि

कराउने

सुन्ने

र

बुझ्नेहरू भाग्यमानी हुन्छन् ।

भाग्यमानी हुन् ती मानिसहरू

जसले रातको साथ एक्लै हुँदा,

रातको शान्ति, गहिराइ र विस्तारको अनुभव गर्छन् ।

ती मानिसहरू

जसको अनुहार अन्धकारमा छ

जसका दुष्कर्महरू अन्धकारमा विलय भएका छन्

तर दण्डित छैनन् ।

ती मानिसहरू

जसका साथीहरूको आँखाबाट आँसु बग्दैनन्

जुन तिनीहरूले बगाए

जसको हात कहिलेकाहीँ लोभ वा घृणाको कारणले चिलाउँछ

जसका कानहरू आफ्नै इच्छाहरूको घुमाउरो

आवाजले भरिएका छैनन् ।

जसको विवेक छैन

जसका विचारहरूले कहिलेकाहीँ डाक्छन् भाग्यशाली हुन्छन्

जसको हृदयमा

उनीहरूकै समयको हरेक कुनाबाट घेरिएका

र

विविध चिन्ताहरूको लागि कुनै गुँड छैनन् ।

जसको डरले आफ्नो मनमा सुरुङ खन्न सक्दैन

जसले रातलाई साहसका साथ भन्न सक्छ,

“हामीलाई दिन देखाऊ”

दिनलाई “रात देखाऊ”

हो, धेरै भाग्यमानी हुन्छन् ती व्यक्तिहरू

जसलाई रातको साथमा

एकान्त रातको सद्भाव, मौनता र अनन्तताको अनुभूति हुन्छ ।

उनीहरूका लागि मात्र रातले

यो आत्म-विजेताको गीत गाउँछ ।

यदि तिमी आस्थाले चम्किरहेको आँखाले दिनको झुटो आरोपको सामना गर्न चाहन्छौ भने रातको मित्रतालाई खोज्न हतार गर । रातलाई साथी बनाऊ । आफ्नो जीवनको रगतले आफ्नो हृदयलाई राम्ररी धोऊ । त्यसलाई रातको हृदयमा राख । रातको हृदयमा आफ्नो आवण तथा इच्छाहरू समर्पण गर । दिव्य ज्ञानद्वारा मुक्त हुने महत्वाकांक्षा बाहेक अन्य सबै महत्वाकांक्षाहरू उनको चरणमा बलिदान गर । अब दिनको कुनै बाणले तिमीलाई घाउ लगाउन सक्नेछैन । अनि रातले तिम्रो तर्फबाट जनतासामु फैसला सुनाउनेछ कि, तिमी साँच्चै आत्म-विजेता हुन्छौ ।

अनिश्चित दिनहरूले तिमीलाई यता उता बराल्दा पनि

ताराविहिन रातहरूले अन्धकारमा घेरेपनि

तिमी संसारको मैदानमा फ्याँकिएको हुन सक्छाै

तिाीलाई बाटो देखाउने कुनै चिन्ह वा पाइलाको छाप नहुन सक्छ

तैपनि

तिमी डराउने छैनाै ।

न त कुनै मानिसबाट

न कुनै परिस्थितिबाट

न त दिन र रातहरू

मानिस र वस्तुहरू

ढिलो वा चाँडो तिमीकहाँ आउनेछन्

र तिमीले

तिनीहरूलाई दिइने आदेशहरूको लागि नम्रतापूर्वक प्रार्थना गर्नेछौ

किनकि

तिमीले रातको विश्वास पाएका छौ ।

र

जसले रातको विश्वास प्राप्त गर्छ

उसले

आउने दिनलाई सजिलै आदेश दिन्छ ।

रातको हृदयलाई ध्यान दिएर सुन

त्यस भित्र आत्म-विजेताको हृदय छ ।

यदि मसँग आँसु थियो भने, आज राति चम्कने हरेक तारा र चाँदीको कणलाई अर्पण गर्नेछु ।

फट्याङ्ग्राहरू हरेक दिन आवाज निकाल्छन् र गीत गाउँछन् । केवल हावामा आफ्नो सुगन्धित आत्मा फैलाउने हरेक नीलो फूलहरूको लगि ।

सुगन्धित वायुको अगाडि हरेक पहाड र उपत्यकाहरूमा, रूख र घाँसको हरेक कोपिलाहरूमा, रातको अस्थायी शान्ति र सुन्दरताको लागि मानिसको कृतघ्नता र बर्बर अज्ञानताको लागि अनन्त माफीको रूपमा

मेरो आँसु तिनीहरूसामु खन्याउन चाहन्छु ।

किनभने घृणित पैसाका दासहरू आफ्ना मालिकको सेवामा व्यस्त छन् । यति व्यस्त छन् कि तिनीहरूले मालिकको आवाज र इच्छा बाहेक अरू कुनै आवाज र इच्छालाई ध्यान दिन सक्दैनन् ।

भयानक छ मानव जातिको मालिकको व्यापार । मानव संसारलाई बधशालामा परिणत गर्न तिनीहरूले जहाँ पनि आफ्नो घाँटी काट्छन् र अरूको पनि घाँटी काट्न उत्प्रेणीत गर्छन् । रगतले मातेको मान्छेहरू यो विश्वास गर्छन कि जसले सबैभन्धा धेरैको हत्या गर्छ, ऊ नै पृथ्वी र आकाशको सबै बरदानहरूको हकदार हुन्छ ।

अभागी मुर्खहरू ! के एउटा ब्वाँसोलाई मार्दैमा संसार कहिल्यै भेडा बन्यो ? के कुनै सर्पले आफ्नो सँगी सर्पलाई निलेर परेवा बनेको छ ? के कुनै मानवले अरू मानवलाई मारेपछि आफ्नो दुःख त्यागेर सुखको उत्तराधिकारी बनेको छ ? के कुनै कानले अर्को कान जोडेर जीवनमा धेरै भन्दा धेरै आनन्द लिन सकेको छ ? वा कुनै आँखाले अरू आँखाहरू जोडेर सुन्दरताको विभिन्न रूपहरूमा अझ बढी सचेत भएको छ ?

के त्यहाँ कुनै मानव वा मानव समुदाय छ ? जसले रोटी र दाखमध, ज्योति र शान्तिबाट प्राप्त एक घण्टाको आशीर्वादलाई पूर्ण रूपमा समाप्त गर्न सकेको होस् ? धरतीले आफूले खुवाउन सक्नेभन्दा बढी जीव जन्माउँदैन । आकाशले आफ्ना छोराछोरीलाई पालनपोषण गर्न न भिख माग्छ न चोरी नै गर्छ ।

तिनीहरू झूट बोल्छन् । जसले मानिसलाई भन्छन्, “यदि तिमी सन्तुष्ट हुन चाहन्छौ भने, पहिला दुश्मनहरूलाई मार र उत्तराधिकारी बन ।”

आफ्नो प्रेममा सफल हुन नसकेर असफल भएका मानिसहरूका आँसु, रगत र पीडाहरू कसरी धर्तीको दूध मह र आकाशको गहिरो स्नेहको आधारमा समृद्ध हुन सक्छन् ।

तिनीहरू झूट बोल्छन् । जसले मानिसलाई भन्छन्, “हरेक राष्ट्र आफ्नै लागि हो ।”

आफ्नो प्रत्येक खुट्टा अर्को खुट्टाको विपरीत दिशामा सर्छ, वा अर्को खुट्टाको प्रगतिमा बाधा पुर्‍याउँछ, वा अर्को खुट्टालाई नष्ट गर्ने षड्यन्त्र गर्छ भने कसरी सेन्टीपिड कसरी एक इन्च अघि बढ्न सक्छ ? के मानिस पनि विशाल चेतना होइन ? जो हजाराैँ खुट्टा भएको राष्ट्र हो ?

तिनीहरू झूट बोल्छन् । जसले मानिसलाई भन्छन्, “शासन गर्नु सम्मानको कुरा हो, तर शासन गर्नु लाजको कुरा हो ।” गधाले गधाको पुच्छर चलाउने हैन ? के जेलर कैदीहरूसँग बाँधिएको छैन ?

वास्तवमा गधाले आफ्नो नेतालाई चलाउँछ । कैदीले आफ्नो जेलरलाई जेलमा थुन्छन् ।

तिनीहरू झूट बोल्छन् । जसले मानिसलाई भन्छन्, “दौड उसको लागि हो, जो सबैभन्दा उत्कृष्ट छ । जो सक्षम छ त्यो नै उसको उत्तराधिकारी बन्छ ।”

किनकि जीवन मांसपेशी र शक्तिको दौड होइन । लङ्गडा मानिसहरु पनि स्वस्थ मानिसहरु भन्दा धेरै पहिले आफ्नो गन्तव्यमा पुग्छन् । र कहिलेकाहीँ एक नगण्य भुसुनाले पनि एक कुशल योद्धालाई पराजित गर्दछ ।

तिनीहरू झुट बोल्छन् । जसले मानिसहरूलाई अन्यायले मात्र अन्यायको समाधान गर्न सक्छ भनेर बताउँछन् । अन्यायको बदलामा थोपरेको अन्याय कहिल्यै न्याय बन्न सक्दैन । अन्यायलाई छोडिडेऊ । यसले आफैलाई नष्ट गर्नेछ ।

तर मानिसहरू सजिलैसँग आफ्नो गुरुको सिद्धान्तबाट अस्पस्ट हुन्छन् । तिनीहरू पैसा, धार्मिक आस्था र जंगली प्रवृति राख्नेहरूप्रति श्रद्धा राख्छन् । तिनीहरूको हरेक मनमोहक इच्छासामु झुक्छन् । उनीहरूलाई न रातको वास्ता छ, न त विश्वास नै । जबकि रातले मुक्तिको गीत गाउँछ र ईश्वर प्राप्तिको प्रेरणा दिन्छ । मेरा साथीहरू हो । बरू तिमीहरूलाई कि त पागल भन्नेछन्, वा पाखण्डीको विल्ला भिराउनेछन् ।

मानिसहरूको कृतघ्नता र ठट्टा उपहासमा कुनै अपराध नगर । बरु, प्रेम र असीम धैर्यताका साथ तिनीहरूमाथि बर्सने आगो र रगतको बाढीबाट बचाउने प्रयास गर ।

मान्छेले मान्छेको हत्या बन्द गर्नुपर्ने बेला आएको छ ।

सूर्य, चन्द्रमा र ताराहरू ! जो देख्न, सुन्न र बुझ्नको लागि अनादिकालदेखि पर्खिरहेका छन् । पृथ्वीको वर्णमाला व्याखा गर्न, अन्तरिक्षको राजमार्गहरूमा कि त यात्रा गर्न सकिन्छ, कि त समयको पेचिलो धागोलाई टुक्रा टुक्रा गर्न । ताकि यसको गाँठो खोल्न सकियोस् । ब्रह्माण्डको सुगन्ध सुगन्धित हुन सक्छ । पीडाका चिहानहरू नष्ट हुन सक्छन् । मृत्युको पर्खाल भत्काउनुपर्छ । ज्ञानको रोटी चाख्न सकियोस् । र मानिस पर्दाको ईश्वर अनावरण गर्न पर्खिरहेको छ ।

मानिसले मानिसलाई लुट्न छोड्ने समय आएको छ । यो एकजुट भएर साझा हितको काम पूरा गर्ने समय हो । यो चुनौती धेरै ठूलो छ, तर विजयी पनि मीठो हुनेछ । अरू सबै तुलनात्मक रूपमा तुच्छ र खोक्रो हुनेछन् ।

हो, समय आएको छ । तर ध्यान दिने थोरै छन् । बाँकीले अर्को दिनको लागि पर्खनुपर्नेछ । अर्को बिहानको प्रतिक्षा गर्नुपर्छ ।

#द बुक अफ मिर्दाद #मिलन कार्की