एक जना बलिउड स्टारले क्यामेराका अगाडि अश्लील हाउभाउ र देह प्रदर्शन गर्छिन्, अनि अर्का एक कलाकारले भने आफ्ना केही सीमित झुण्डमाझ आफ्नो तामझाम देखाउँछन् ।

तर यी दुवै भिडियो जुन हालै भाइरल भएका थिए, तिनको साझा समस्या थियो, ती वास्तविक भिडियो थिएनन् । ती नक्कली भिडियो थिए तर यति वास्तविक देखिन्थे कि तिनको हलचल निकै ठूलो थियो ।

वास्तविकझैँ देखिने त्यस्ता भिडियोलाई डिपफेक भनिन्छ ।

यस्तो डिपफेक भिडियोको शिकार रस्मिका मान्दाना, प्रियंका चोपडा जोनास र आलिया भट्ट कपुर लगायत अन्य भएका छन् । ती भिडियोमा उनीहरूको अनुहार प्रयोग भएका छन् भने शरीर अरूकै प्रयोग भएको छ ।

रस्मिका मन्दाना

यस्ता डिपफेकमा सामाजिक सञ्जालबाट अनुमतिबिना नै तस्बिर लिइएका हुन्छन् र तिनलाई उपयोग गरिएका हुन्छन् । यसको मुख्य उद्देश्य भाइरल बनाउनु हुन्छ ।

यसअघि हलिउडमा यस्ता काम धेरै भएका छन् । शुरूमा नताली पोर्टम्यान र एम्मा वाटसनजस्ता प्रख्यात अभिनेतृ शिकार भएका थिए ।

तर पछिल्लो समयमा भने एआई (आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स)का कारण नक्कली भिडियो र अडियो बनाउन निकै सजिलो भएको छ । सामान्य एपका माध्यमबाटै वास्तविकझैँ लाग्ने नक्कली भिडियो र अडियो बनाउन केही सेकेन्ड मात्र लाग्ने गरेको छ ।

यस्ता नक्कली अडियो र भिडियोलाई सिन्थेटिक भिडियो वा अडियो भनिन्छ । यो बनाउन अचेल निकै सस्तो र सजिलो पनि भएको छ ।

पहिला हलिउडका अभिनेत्रीहरूको भिडियो बनाइन्थ्यो, अचेल बलिउड केन्द्रमा परेको छ । किन त ? ‘भारतमा युवाको संख्या यति धेरै छ कि उनीहरूलाई लोभ्याउन सजिलो भएको छ,’ एआई विज्ञ आरति समानी भन्छिन्, ‘बलिउडका सेलिब्रिटीप्रति हुरूक्क हुने पुस्ता निकै ठूलो छ । यसैलाई केही छट्टुहरूले पैसा, क्लिकबट आदिका लागि दुरूपयोग गरिरहेका छन् ।’

प्रियंका चोपडा जोनास

यस्तो भिडियो किन बनाइन्छ त ? किनभने जसले यस्ता भिडियोमा क्लिक गर्छन्, तिनको जानकारी र डेटाहरू लिन सजिलो हुन्छ । यस्ता संकलित डेटाहरू अरूलाई बेचिन्छ ।

पहिला यस्ता काम अश्लील भिडियो बनाउन उपयोग गरिन्थ्यो । अचेल भने यस्ता भिडियोलाई जसरी पनि दुरूपयोग गर्न सकिने भएको छ ।

केही समयअघि २७ वर्षीया बलिउड अभिनेत्री रस्मिका मन्दानाको अनुहार जोडेर एउटा अश्लील आशयको भिडियो सार्वजनिक भएको थियो । पछि जब यो भिडियो भाइरल भयो, एक जना पत्रकारले फ्याक्टचेक गरेर अल्टन्युजमा समाचार छापे कि वास्तवमा यो भिडियो डिपफेक हो ।

मन्दानाले पछि सामाजिक सञ्जालमा लेखिन्, यस्तो कार्य निकै आतंकित पार्ने किसिमको गतिविधि हो ।

अर्को एउटा भिडियो पनि छ, प्रियंका चोपडाको । उनको भिडियोमा अनुहार छेडछाड गरिएको छैन । मात्र, उनको आवाजमा छेडछाड गरिएको छ र एउटा व्यापारिक सन्देश हालिएको छ । यस्तो कार्यका लागि प्रियंकाले करोडौँ रूपैयाँ लिन्छिन् तर यही कामका लागि एउटा अडियो बंग्याउँदा मात्र पनि करोडौँको फाइदा भयो ।

यस्तै आलिया भट्टको भिडियो भनी भाइरल भएको एउटा भिडियोमा आलियाजस्तै एउटी युवतीले अश्लील हाउभाउ देखाएकी छन् । उनी मात्र होइन, कट्रिना कैफको पनि भिडियत्र पनि आपत्तिजनक छ ।

नायिका मात्र होइन, रतन टाटाको भिडियो पनि बनाइएको छ र त्यसमा उनले लगानीका लागि सुझाव दिइरहेको पाइन्छ । तर यस्तो डिपफेकले पुरूषलाई भन्दा महिला कलाकारलाई बढी असर पारिरहेको प्रत्यक्ष देखिन्छ ।

सेन्सिटीभिटी एआई नामक अनुसन्धान कम्पनीले डिपफेकबाट बनाइएका ९० देखि ९५ प्रतिशत अश्लील भिडियोहरू बिना स्वीकृति बनाइएका छन् । यी सबै भिडियोले महिलालाई नै तारो बनाएका छन् ।

र, यही कुरा निजत्वको रक्षा गर्ने एउटा भारतीय कम्पनी विप्रोकी ग्लोबल चिफ प्राइभेसी अफिसर इभाना बार्टोलिटीको चिन्ताको विषय हो । उनी भन्छिन्, ‘जुन रूपमा महिलालाई लक्षित गर्दै यस्ता अश्लील डिपफेक बनाइँदैछ, त्यो आतंकित पार्ने किसिमले बढ्दैछ ।’

‘यस्ता भिडियो किन बनाइँदैछ भने यसको बजार ठूलो छ । यस्तो बनोस् भन्ने चाहना राख्नेहरूको संख्या बाक्लो छ । जहाँ ठूलो संख्या छ, त्यहाँ ठूलो पैसा छ । त्यसैले यस्ता भिडियो बन्ने क्रम शुरू भएको छ र अझ बाक्लिँदै जानेछ,’ उनी भन्छिन् ।

यस्ता नयाँ प्रविधिले सधैँ महिलालाई नै तारो बनाउने हुनाले महिलाका लागि दिक्दारी अझ थपेको समानी बताउँछिन् ।

यस्तोमा समाधान के हुनसक्छ भन्ने मन्थन धेरै पहिलादेखि भइरहेको छ । जस्तो कि, यस्ता गलत सूचना प्रसार हुनबाट रोक्नका लागि सामाजिक सञ्जालले निकै मिहिनेत गर्नुपर्ने कुरा उठिरहेका छन् । डिपफेकले बलिउडका कलाकार मात्र होइन, राजनीतिज्ञ, व्यापारी/व्यवसायी र अन्यलाई पनि सताइरहेको छ । यसले व्यक्ति मात्र होइन, लोकतान्त्रिक व्यवस्थाको एक हदसम्म दुरूपयोगसमेत भइरहेको छ । खासगरी जब चुनाव आउन थाल्छ, यसको चरम दुरूपयोग हुने गरेको छ ।

यसको उपचारका लागि यस्ता डिपफेक पहिचान गरी प्रसार हुनबाट रोक्नका लागि सामाजिक सञ्जाल नै उत्तरदायी हुनु जरूरी रहेको विज्ञहरू बताउँछन् ।

रोचक त के छ भने, जब रस्मिका मन्दानाको डिपफेक भिडियो सार्वजनिक भयो, निकै कम पुरूषले यसविरूद्ध आवाज उठाए । जबकि सर्वत्र यसका विरूद्ध आवाज उठाउनुपर्ने थियो । विज्ञहरू भन्छन्, ‘आज कुनै नायिकामाथि भएको डिपफेक आक्रमण भोलि आफ्नै परिवारमाथि पनि हुने हुनाले सबै पुरूषले एक मुखले यसका विरूद्ध आवाज उठाउनुपर्छ ।’