कन्फ्युसियस, ताओ र बौद्ध शास्त्रहरू सदाचारको शिक्षा दिन्छन्। तिनका लमिलस्ट उपदेशलाई म त एकदमै अनावश्यक ठान्दछु । सज्जन कहलाउन मातृ-पितृभक्ति र दाजुभाइसितको प्रेमबाहेक अरू केही चाहिन्न। त्यसमा पनि मातृ-पितृभक्ति नै मुख्य हो । किनभने आमाबाबुले रुचाएकालाई आफूले पनि रुचाउने र उनीहरूले आदर गरेकाको आफूले पनि आदर गर्ने छोराछोरीले एउटै रगत-मासुसरहका आफ्ना दाजुभाइ दिदी-बहिनीसित मिलेर बसी उनीहरूलाई त्यसै खुसी पारिहाल्ने भए ।

त्यसलाई देख्नेबित्तिकै बडाहाकिम साहेबलाई बिहे गर्ने रहर लाग्यो । यताउति डुलेझैँ गरी उनी त्यहीँ अलमलिइरहे । ठिटी लुगा धोइसकेर बुढीका साथ एकातिर लागी । पाँच-सात घर नाघेर तिनीहरू एउटा बारको ढोका उघारी त्यसैभित्र पसे । बुढाले पनि सरासर घर पुगी गाउँको मुखियालाई डाकेर त्यस ठिटीको बिहे कतै ठिक भइसकेको रहेछ कि रहेनछ ? – बुझेर आइज भनी पठाइहाले । उनले भने, “ठिक भइहालेको रहेनछ भने मेरा लागि कलियो हालिहेर त, के भन्दा रहेछन् ।”

मालिक रिझाउने मौका यसरी आइपरेकोले मुखिया खुसी भयो । त्यसले राम्ररी बुझी हेर्दा – केटीको नाम मेइ रहेछ । बाबु चाहिँले जिल्लाको हाकिमका लागि हुने सरकारी जाँच पास गरेका रहेछन् । तर, छोरी सानै छँदा आमाबाबु मरिसकेकाले मेइ टुहुरी हुन गएकी रहिछ । एउटी बज्यै पर्नेले त्यसलाई लगी पालेकी रहिछ । ऊ अहिले भर्खरै सोह्र पुगी सत्र मात्र लागेकी रहिछ । त्यसलाई माग्न अझै कोही आएको रहेनछ ।

यति कुरा राम्ररी बुझिसकेर मुखियाले बुढीलाई फकायो, “तिम्री नातिनीलाई हाम्रा मालिकले मन पराइबक्सियो । मालिक्नीको स्वर्गे भएको धेरै भइसक्यो । तसर्थ घरमा कसैको अह्रन-खटन छैन; रोजेका सारा कुरा पाउने नै भइन् । साथै तिम्रा लागि पनि एक माना खाने र एउटा जिउ ढाक्ने लुगाफाटाको राम्रै बन्दोबस्त भइहाल्छ । मरेपछि भनेजस्तो किरिया-कर्म हुने चिन्ता पनि गर्नुपर्दैन । यस्तो मौका गुमाउनु किमार्थ ठिक होइन ।”

मुखियाका यस्ता लोभलाग्दा कुरा सुनेर बुढी दङ्ग परी आफै के खाऊँ, के लाऊँ भइरहेको थियो, त्यसमाथि झन् नातिनीको बिहे गर्ने फिक्रीसमेत थपिएको थियो । नातिनी पनि आफ्नै होइन – त्यसै ल्याएर पाल्नुपरेकी । नाइँनास्ति गर्ने खण्डै थिएन त्यसले तुरुन्तै ‘हुन्छ’ भनिहाली । बिहेका अरू – कुरा मिलाउन कति बेर लाग्थ्यो ?

खुसखबरी सुनाउन मुखिया दौडिहाल्यो । कुरा सुनेर बुढा पनि दङ्ग परे । दस्तुरबमोजिम केटी र बुढीलाई दिनुपर्ने सर-सौगातका कुराको निधो गरी झटपट लगन पनि जुराइहालियो । छोरोले गडबडी गर्ला भन्ने डरले बुढाले गाउँबाटै साइपाटो पठाउनु र बिहेका सबै विधि-विधान सिद्ध्याइहाल्नु ठिक ठाने । झटपट बिहे पनि सिद्धिइहाल्यो । त्यस्ता बुढासित त्यस्ती कलकलाउँदी केटीको बिहे भएको देख्ने सुन्ने सबैले ‘कठै बिचरी टुहुरी !’ भने ।

तीन दिनपछि तामदान बन्दोबस्त गरी बुढाले छोरा-बुहारीसित भेटघाट गराउन नयाँ दुलहीलाई घर लगे । घरका सारा मानिसले नयाँ मालिक्नीको दर्शन गरे । बुढाबाट नयाँ लुगाफाटा पाएका हुनाले सबै जना दङ्गै थिए । खुसी हुन नसक्ने एउटा नि शान ची मात्र थियो । बाबुलाई हाकाहाकी भन्ने साहस त त्यसको भएन, एकान्तमा स्वास्नीसित भने त्यसले पेटभरि कुरा काट्यो । त्यसले भन्यो, “बुबाले यो स्वाँठ काम गरिबक्सिएको हो । यस उमेरमा त मानिस हुरीको मैनबत्ती जस्तै हुन्छ । बुबाबाट यस कुराको राम्रो विचार हुनुपर्ने थियो। अब खुब बाँचे पाँच दश वर्ष मात्र त हो नि भन्ने आफै जान्दाजान्दै पनि त्यस्ती केटी बिहे गर्नु गलगाँडै भिर्नु हो। यो त अचाक्ली नै गरिबक्सिएको हो । यसले परिवारकै बदनामी हुन जाने छ । फेरि, यस्ता बुढासित बिहे गर्ने केटीहरू त अनिकालमा ज्यान जोगाउन आउने जस्ता हुन्छन् – अनिकाल टर्‍यो, हिँडिहाल्ने । यस्ता स्वास्नी मान्छे हात परेका जम्मै धनमाल खुरुखुरु ओसार्न बाँकी राख्तैनन् – केही यता घुसार्छन्, केही उता । दिनरात बुढो पोइबाट लुगा-गहना फुत्काउने ध्याउन्नबाहेक ती केही गर्दैनन् । अनि आखिरमा एक दिन रुख ढल्नासाथ चरी त भुर्र उडिहाल्छे । अनि अन्तै गई घरजम गरेर लुटी ल्याएको सम्पत्तिले मजासित सोख गर्छे । रुख मकिसकिएकै छ, गेडाभित्र घुन पसिसकेकै छ अब कति बेर छ र ? परिवारका लागि यस्ता स्वास्नी मान्छे घरभित्र हुल्नुभन्दा नराम्रो केही छँदै छैन । यस आइमाईको छाँट पनि असल देख्तिन । कुलघरानकी त यो हुँदै होइन । यस्ताहरू कम जिद्दीवाल पनि हुन्नन् । बुबाले सरासर केटाकेटी काम गरेको देखेर उहाँलाई आफ्ना मुठीमा पारिहाल्न उसलाई के बेर ? त्यो त कमारी पो हो, हामीले त्यसको सम्मान किन गर्ने ? अहिलेदेखि नै थाप्लामा टेकायौँ भने पछि तर लाउन गाह्रै पर्नेछ । उता बुबा भने सबै जना त्यसलाई ‘मालिक्नी’ र ‘हजुर’ नै भनुन् भन्ने ढिपी गरिबक्सिन्छ । कस्तो मजाको कुरो । हामीले पनि त्यसलाई ‘आमा’ भन्ने रे । हुनै नसक्ने कुरो ! अलिकति मान मिजास पाउनेबित्तिकै त ऊ फुरुङ्ग परिहाल्छे । अनि त बाँच्नै गाह्रो ।”

नी शान-चीका लोग्ने स्वास्नी दिनरात यसरी नै गनगनाइरहन्थे । कसैले लगी तिनका कुरा सुनायो भने बुढा चुपचाप सुनिरहन्थे, पटक्कै बोल्दैनथे । भाग्यले नयाँ दुलही साह्रै मिजासिली थिई । मिजासैले अरू सारालाई रिझाएकी हुनाले घर-गृहस्थी चलाउन उसलाई पटक्कै गाह्रो परेन ।

दुवै महिनामा उसको जिउ भारी भयो। तर, आफ्ना लोग्नेबाहेक यो कुरो उसले कसैसित भनिन। तीन दिन एक दिन, र नौ दिन तीन दिनजस्तो हुँदै छिटै दश महिना पनि पूरा भयो र छोरो जन्म्यो । सुन्नेजति छक्कै परे । वर्षको नवौँ महिनाको नवौँ दिनमा जन्मेको हुनाले छोरोको बोलाउन नाम चुङ-याङ राखियो । त्यसै वर्षको एघारौँ महिनामा बडाहाकिम साहेबको असिऔँ जन्मोत्सव भएकोले बधाई दिनेहरू उनका घरमा जम्मा भए । बुढाले आफ्नो जन्मोत्सव र छोरो जन्मेको खुसीयाली भोज एकैसाथ खुवाए । चलनअनुसार तेस्रो दिन बच्चाको स्थान कर्म पनि विधिपूर्वक गरियो ।

ताँदोबाट छुटेको बाण समय हुत्तिदै गएर एक वर्ष पूरा भयो। चुङ-याङ एक वर्षको पुग्यो । उद्योग रोज्ने उत्सव मा नातादारहरूले उसलाई आशीर्वाद दिए । तर, शान ची भने पाहुनाहरूको आदर सत्कार गर्नु त कता कता, बरु बाहिर पो हिँड्यो । बाबुचाहिँ त्यसका मनका कुरा बुझ्दथे । तसर्थ त्यसलाई डाक्नतिर नलागी उनी आफैँ दिनभरि आउने जाने मानिसको स्वागत सत्कारमा व्यस्त रहे । भन्न केही नभने पनि बुढा झन् झन् झोकिएका थिए ।