‘दुनियाँ रातसँगै सुस्ताउँछ, बिहानीमा साजी हुँदै जुरमुराउँछ ।
दुखिया रातसँगै अस्ताउँछ, बिहानीमा बासी हुँदै धर्मराउँछ’

यसरी आरम्भ हुन्छ एउटा टुवराको कथा । टुवरा हामी एउटा कुनै अनाथ केटालाई पनि भन्न सक्छौँ, एउटा कुनै भुइँमान्छेलाई पनि भन्न सक्छौँ र एउटा सङ्घर्षरत युवालाई पनि भन्न सक्छौँ।

मनोज थारु ‘अज्ञात’को उपन्यासमा भने टुवरा एकजना टुहुरो केटाको रुप भएर उभिएको छ ।

‘तपाईंले अनुमान लगाइसक्नु भएको होला । होइन भने ठ्याक्कै यथार्थ जान्नका लागि आउनुहोस् चुरिया गाउँ । सोध्नुहोस् त्यहाँका गाउँलेलाई’ यसो भन्दै पाठकलाई थाहै नदिएर सुटुक्क लैजान्छन् लेखकले कल्पनाको अर्कै संसारमा विचरण गराउन । टुवरा भनेपछि हामी अनेक गाँउलेहरुको सङ्घर्षको समग्र कथा पनि हो भनेर बुझ्न सक्छौँ र एक जना हलीको पसिना र आँसुको स्वर पनि हो भनेर भन्न पुग्छौँ ।

‘सुन्नुस् म पनि यसै उपन्यासको पात्र हुँ टुवराजस्तै खेस्रामान्छे । ऊ र ममा फरक बस् यत्ति छ कि दुःखैदुःखको घोचोले उसको तन र मन दुबै चोइटिएको छ, मेरो मन मात्रै ।’ त्यही चोइटिएको मनले अर्काका बारीमा हलो जोतेर मकैका बोटबोटमा आफ्नो खुसी फुलाउन खोज्ने अनेकौं भुइँमान्छेहरुको उच्छ्वास र सुस्केरालाई औपन्यासिक आयाम दिइएको छ र बनेको छ ‘टुवरा’को पुस्ताकाकार रुप ।

यही २०७९ सालमा पाठकका सामु प्रकट भएको उपन्यास ‘टुवरा’ चितवनका युवा लेखक मनोज थारु ‘अज्ञात’को लेखकीय उत्कण्ठाको परिणाम हो । उनका सामाजिक अनुभवका तीतामीठा दृश्यहरु र सिर्जनात्मक उद्वेगका तरङ्गहरु यस उपन्यासका हरेक पात्रका मनोवृत्तिमा यथार्थ बनेर ओर्लिएका छन् ।

‘टुवरा’ मा मुख्य गरेर चितवन जिल्लाको थारु समुदाय र त्यो समुदायसँग जोडिएका सीमान्तीकृत जीवनकथाहरु कतै पात्र बनेर त कतै प्रवृत्ति बनेर लेखिएका छन् । कतै त्रासदीको रुपमा ती खुम्चिएका छन् भने कतै आक्रोश बनेर मुखरित पनि भएका देखिन्छन् ।

यद्यपि ‘टुवरा’ उपन्यासको धरातल उही हो । पटकथा, भाष्य र घटनाक्रमहरु पनि उस्तैउस्तै छन् । प्रायः हरेक उपन्यासका कथामा एउटा नायक हुन्छ, उसलाई साथ दिने नायिका हुन्छ । एउटा दुष्ट खलनायक हुन्छ । नायक र खलनायकका कित्तामा बाँडिएका केही पात्र हुन्छन् । जीवनयापनका क्रममा यी पात्रहरुको माझमा द्वन्द्व हुन्छ । द्वन्द्वमा दमन, प्रताडना र सङ्घर्षका आयामहरु जोडिँदै जान्छन् । प्रेम, आदर्श, राजनीति र सामाजिक अन्तरविरोधहरु पनि थपिँदै जान्छन् । अन्तमा नायकले जित्छ, खलनायक पराजित हुन्छ । पात्र र स्थानका नाम फरक होलान् संवाद र आदर्शको भाष्यमा भिन्नता होला तर समग्रमा हरेक उपन्यासमा हुने धरातल यस्तैयस्तै हुन्छ ।

‘टुवरा’ मा पनि हुन त यिनै कुरा छन् । तैपनि ‘टुवरा’मा लेखकले कथाको पृथक् परिवेश बुन्न सकेका छन् । कथासँग जोडिएका पटकथा र घटनाक्रमहरुको चित्रणमा आफ्नै फरक शैली पस्किन सकेका छन् । उपन्यास पढिरहने पाठकलाई पनि यो उपन्यास पढ्दा एकछिन भावविह्वल बनाउन सक्ने सामर्थ्य छ ‘टुवरा’मा ।

यस उपन्यासको आञ्चलिक भाषा र भावभूमिले पाठकलाई नयाँ स्वाद मात्र दिँदैन, पाठकलाई त्यसैको पीडा र सङ्घर्षसित एकाकार गरिदिन्छ । यसमा लेखिएको भाषाको नयाँ व्याकरणले पनि नेपाली भाषाकै बहुरङ्मा नयाँ रङ थपेको प्रतीत हुन्छ । नेपाली आख्यानका पाठकहरुले पढ्दै आएका कथा, घटना, पात्र र परिवेशभन्दा निकै पर र फरक देखिन्छ, यस उपन्यासको पटकथा । पात्रहरुको जीवनशैली मात्र होइन उनीहरुका सपना र विपनाहरु पनि फरक छन् । कथाका पात्रहरुले यथार्थ जीवनमा जसरी जुन शब्दलाई जे गरेर बोल्दछन् । त्यसै गरी ठ्याक्कै उपन्यासमा राखेका छन् लेखकले । पात्रहरुको संवादमा कुनै नाटकीयता, कुनै बनावटीपन र कतै पनि अभिनय देखिन्न । पात्रहरुको संवाद र संवादको मिठासले नै यस उपन्यासको भार थामेको छ भन्दा फरक पर्दैन । नेपाली भाषाको व्याकरणको कोणबाट हेर्दा भाषा नमिलेको जस्तो लागे पनि यो उपन्यास पढ्दा पाठकलाई सबैभन्दा मीठो स्वाद दिने त्यही भाषा नै छ ।

‘म गम्हिर भई हडबडाउँदै कहेथियो गरिब मन्सेको लागि सहर छ सुन्नको लागि मात्रे हो घुम्नको लागि कहाँ हो रे घरमुखिया दादा । इयो चुरिया गाउँ आएदेखि खुब सुनिरहेछु सदरमुकाम सीतापुर बजारको बारेमा । सीतामाईको बारेमा । बजार घुम्न र सीतामाई थान पुज्न मन भएर के कर्नु ! नगरिता पाएको मन्सेले मात्रे घुम्न पाउने हो पवित्र सीतापुर सहर? मेरो त नगरिता फेनि छैन । कहाँबाट हुन्छ म टुवर मन्सेको नगरिता !’ भुखला नाम गरेर बोलिरहेको पात्रबाट लेखकको कलमभन्दा पनि कुनै टुहुरो मान्छेकै हृदय बोलेको प्रतीत हुन्छ ।

जे छ त्यसैलाई ठ्याक्कै यथार्थ रुपमै चित्रण गर्न सक्नु नै राम्रो लेखकको सामर्थ्य हो । यसरी लेखक मनोज थारु ‘अज्ञात’ आफ्नो आदर्शलाई मौन राखेर पात्रकै मुखबाट उसको यथार्थ बोलाउन सिद्धहस्त देखिएका छन् । ‘ओइ मान्ठा’, ‘याँ भन्चु काँ’, ‘चाइन्जो कर’, ‘यौरी बात खाँइस हइनो’ जस्ता थेगो बोलिरहने ‘टुवरा’का पात्रहरु निकै निर्दोष, अबोध र निश्छल देखिन्छन् । समय र सङ्घर्षका घामपानी झेल्दाझेल्दा उनीहरु सुनजस्तै खारिएका भए पनि उनीहरुका सपनामा कहिले पनि अनैतिकता र बेइमानीको रङ चढेन । उनीहरु सदैव आफ्नै नैसर्गिक जीवनमूल्य बोकेर उभिइरहेका देखिन्छन् ।

राम्ररी नेपाली भाषा बोल्न नजान्ने थारु र तामाङ समुदायका युवाहरुले आफ्नै जिब्रोको लच्काइअनुसार बोलेको नेपालीले छुट्टै मिठास दिएको छ । तर थारु भाषा बोल्दा पात्रहरुले उर्दू र हिन्दीका असजिला शब्दहरुलाई कनीकनी बोलेको भएर त्यति सुहाएको जस्तो लाग्दैन । ‘गर्ने’लाई कर्ने र ‘लाई’लाई ले उच्चारण गर्ने पात्रको जिब्रोले बेजुबान, हँसी, आवाज, खिलखिलाउँदो, आलिशान, तिलमिलायो, हडबडायो, बलजफ्ती, मुफ्त, दिक्कत, मरम्मतजस्ता अनेक गरुङ्गा उर्दूजन्य शब्दहरु फरररर बोलेको भने सुहाएको छैन ।

‘टुवरा’ उपन्यासको दैनिकी चुरिया गाउँ, हसुली गाउँ र टिकुलिया गाउँको वरपर डुलेको छ । बौराहा खोला र राकस खोलाको साँधसीमानामा फैलिएको छ उपन्यासको कथानक । यी काल्पनिक नाउँ पनि हुन सक्छन् वा चितवनको भूगोलभित्रका गाउँठाउँ पनि हुन सक्छन् । तर उपन्यासमा पढ्दा भने यथार्थमा भएकै आभास हुन्छ, भैरहन्छ । यो उपन्यासमा पनि एउटा मालिक छ । मालकिन पनि छिन् । ऊ प्रशस्त जग्गाजमिन भएको धनीमानी छ । उसले पसिनाको सुगन्ध बुझ्दैन । उसलाई केवल आफ्ना स्वार्थ र उद्धेश्य मात्रै सर्वोपरी लाग्छन् । अर्को गाउँमा अर्का लरायन बाजे पनि छन् । त्यस्तै अर्का झारफुक गर्ने बाजे पनि छन् । यी सबै आफ्नै स्वार्थको किलामा बाँधिएका छन् । हुन त उपन्यासमा नेता पनि छन्, प्रहरी छन् सरकारी कर्मचारी छन् लेखन्दास छन् अमिन छन् र नागरिकता दिने कर्मचारी पनि छन् । यी सबैका चरित्र र स्वभावमा अमानवियताको उन्माद मात्रै चढेको पाइन्छ ।

पात्रहरुको कुरा गर्दा उपन्यासमा बिफला थारु छ । पतिया काका छन् । भागराम छ । बुधैदादा छ । सुकै नाम गरेका घरमुखिया पनि छन् । कहिले भोटे त कहिले भोटियावा त कहिले गोला तामाङ् हुन पुगेको एउटा माइला भन्ने जिउँदोजाग्दो पात्र छ । नागरिकता पत्रमा अक्षर लेख्ने कुनै कर्मचारीको लापरवाहीले कलिया थरुनी हुन पुगेकी केल्हिया छिन् । अनि पानापानामा छ उही ‘टुवरा’ अर्थात् भुखला थारु । भुखलाकै क्षतविक्षत सपनाहरुको बिपना हो ‘टुवरा’ उपन्यास ।

उपन्यासमा खेत छन्, खलिहान छन् । गोठ छ, गाईबस्तु छन् । गाउँ छ, गाउँले छन् । पूजा छ, मेला छ । मदिरा छ, नाच छ, व्यङ्ग छ, विनोद छ । हास छ, परिहास छ । उल्लास छ र छ बिपत्ती पनि । गाउँमा रोपाई छ, गोडाई छ । नदी छ, नदीमा पानी छ, माछा छन्, बाढी छ र त्रासदी पनि छ । आफैमा रमाएको जीवन छ । जीवनसंग बसाइसराइ छ । गाउँमा हुकुम्बासी छन्, सुकुम्सासी छन् । विकास छ र विनास पनि छ ।

उपन्यासमा लडाइँ छ, झगडा छ, मेलमिलाप छ । प्रेम छ र विछोड पनि छ । यौवन छ, यौन छ । प्रकृति छ, विकृति पनि छ । भोक छ, रोग छ, शोक छ । गाउँमा हुने सबथोक छन् यस उपन्यासमा ।

यस उपन्यासको कथानक र पात्रहरु राजनीतिको गन्ध र दुर्गन्धबाट सधैँ टाढा रहे । उनीहरुको जीवन राजनीतिको त्रासदीबाट टाढा नै थियो तर परिस्थितिले उनीहरु त्यही राजनीतिको आँधीबेहेरीसित मिसिन बाध्य भए । बाध्यताले बाध्यतालाई जन्माएजसरी परिस्थितिले ‘टुवरा’का पात्रहरुलाई राजनीतिको झण्डा उचाल्न बाध्य बनायो ।

टुवरा र माइला पनि उपन्यासको उत्सर्गमा पुग्दानपुग्दै ‘क्रान्ति’ नामको राजनीतिक लडाइँकै शरणमा पर्न बाध्य भएका छन् । राजनीतिमा लाग्नेहरु प्रायः आफ्नै वैयक्तिक उद्धेश्यलाई नै प्रधान बनाएर प्रतिशोध लिने गर्छन् तर टुवरा र माइलाको राजनीतिक चेतनामा आफ्नो वैयक्तिक प्रतिशोध मात्र छैन । उनीहरु साँच्चै आफूले भोगेका व्यथाहरु अरुले भोग्न नपरोस् भनेर कहिल्यै परिर्वतन हुन नसकेको प्रवृत्तिलाई नै फेर्न तम्सिएका छन् ।

यही आदर्श सपनाको पटाक्षेप नै ‘टुवरा’ उपन्यासको उत्कर्ष हो । कथा उत्कर्षमा पुगेर टुङ्गिएको त छ तर कथाले उठाएका प्रश्नहरु निरुत्तर नै रहेका छन् । राजनीतिले कुनै निकास नदिएर राजनीतिका पात्रहरुसँग जोडिएका सपनाहरु अलपत्र नै परेका छन् । तैपनि ‘टुवरा’ले छाडेर गएका प्रश्नहरु टुवराका पाठकलाई हरपल घोचिरहेको छ, सोधिरहेको छ । प्रश्नले आफैसँग प्रश्न गरिरहे पनि उत्तर त भविष्यकै जिम्मा छाडेर रोकिएको छ लेखकको कलम । ‘शान्त रहँदा बलेडले दाढी काट्छ, त्यही उग्र बन्यो भने घाँटी काट्छ, चेत के !’ यसरी सकिन्छ एउटा टुहुराको कथा भविष्यलाई टुहुरै बनाएर …।