नारायणी नदी किनार नजिकको नवलपुर, परासी र सुनवलसम्मको भौगोलिक सांस्कृतिक परिवेशमा बुनिएको सामाजिक यथार्थका कोरा कथा र व्यथाको सँगालो हो, जौवा ।  

हालको  नवलपरासी  जिल्लालाई  चुरे  पहाडले  दुई  भागमा  बाँडेको  छ  ।   परासी  बजार ,  रजहर , दुम्कौली  , चोरमारा  आदि  व्यापारिक  केन्द्रहरू  रहेको  नवलपरासीलाई   पूर्वमा  नारायणी   नदीले  छुट्टाएको  छ  ।   मध्य पश्चिम  तराई , भित्री  मधेश  र  केही  पहाडी  खण्डको  सांस्कृतिक  वस्तुमा  टेकेको  कथा  मूलतः   पहाडे  ब्राह्मण  किशोरले  आफ्नो  गाउँ  इटौरामा  घटिरहने  मसिना  घटनाहरूलाई   जौवा  उपन्यासको  पृष्ठाधार  बनाइएको   छ  ।    मूल थारू बस्तीमा   पाल्पा , स्याङ्जा , प्युठान , तनहुँ  , अर्घाखाँची  आदि  जिल्लाबाट  आएका  अन्य  जातीय   क्लस्टरका  मानिस  पनि  नवलपरासी  आएर  बसोबास  गरेका  देखिन्छन् ।  तराई  माइग्रेसनको  चर्को  लहरसँगै  उपन्यासको  प्रमुख  न्यारेटर  म  पात्रको  परिवार  पनि  इटौरा  गाउँमा  आई  त्यहीँको  परिवेशमा  राम्रैसित  अन्तर्घुलित  भैसकेको  देखिन्छ  ।

उपन्यासभित्र  विभिन्न  शीर्षकहरूमुनि  छोटामिठा  कथा  छिरोलिएका  छन्  ।  उपन्यासको  काया  मध्यम स्तरको  छ  ।पहिलोपटक  किताब  पढ्न  सुरु  गर्न  लागेको  पाठक  यो  कुनै  कथासङ्ग्रह रहेछ  भनी  झुक्किन  सक्छ  अपितु   जौवा  नामक  यो  पुस्तक  उपन्यासकै  संरचनामा  बुनिएको  छ  ।   अहिले  साहित्यमा  विधा  मिश्रणका  धेरै  प्रयोगहरू  चलिरहेका   छन्   ।  जौवाले  कथा र  उपन्यासको  भिन्नतालाई  ज्यादै  झिनो  गरी  मात्र  छोपेको  छ  ।  जौवाको  कथाशिल्पमा  औपन्यासिकताको  औपचारिकता  निभाइएको  छ  भने  उपन्यासको  बान्कीमा  कथावाचनको  शिल्प  घोलिएको  छ  ।  किन्तु   लेखक  विष्णु  ढकालको  यो  एक्सपेरिमेन्ट   वास्तवमा  धेरै  सफल  भएको  मान्न  सकिन्छ  ।

जौवा  शब्दको  अर्थ  नेपाली    शब्दकोशहरूमा  भेटिन्न । यो  शब्द  सायद  नवलपरासीको  झटौरामा  बोलिँदो  हो । इटौरा  गाउँ  वास्तविक  हो  वा  होइन पुस्तकमा ठिकसँग  खुलाइएको    छैन ।  उपन्यासमा  नन्द भाउजू  तालको  प्रसङ्ग   आइरहन्छ  तर  भौगोलिक  अवस्थितिका  दृष्टिले  यो तालचाहिँ  चितवन  जिल्लामा  पर्दछ  ।   पुस्तकको  पछिल्लो   भागमा  जौवाको  अर्थ  फटाहा  खालको , नपढ्ने  र  बदमासी  गर्ने  मान्छे  भनी  बताइएको  छ  ।   किशोरावस्थाको  उत्सुकता  , कौतुहल  र  बदमासीका  अनेक  घटना  र  दुर्घटनाका  सिलसिलालाई  सिला  खोजेर   एउटा  टड्कारो  जीवन  छाम्न  खोजेका  उपन्यासकार  ढकाल  समाजलाई  जस्तो  छ  त्यस्तै  देखाउन  निपुण   देखिएका  छन्  ।   उपन्यासको मूल  कथा  बुन्न  राखिएका  शीर्षकै पिच्छेका  भिन्न भिन्न  कथा  आफैँमा  परिपूर्ण  कथा  हुन्  यद्यपि   यी  कथाहरू  कुनै  न  कुनै  रूपमा  मूल  कथासँग  पनि  जोडिएका  छन्  ।  पाठकले  यिनै  शीर्षकका  कुनै  कथामात्र  पढे  पनि  कथाको  परिपूर्णताले  उनीहरू  तृप्त  हुन  सक्छन्  ।  मूल कथासँग  सम्बन्ध  गाँसेर   पनि  प्रत्येक  कथा  स्वतन्त्र  राख्न  सक्नु  लेखकको  विशेष  शिल्प  मान्न  सकिन्छ  ।

भर्खरै   ल्यान्डलाइन  फोन  आउन  सुरु  गरेको,  लङ्गुरबुर्जाको  रोमान्चकता  कायम  रहेको,  रङ्गीन  टेलिभिजन  घरमा हुनु  प्रतिष्ठाको  विषय  हो भन्ने  सामाजिक  मनोविज्ञान  बोकेको, कालो चस्मा र  कालो  जुत्ता  शानका  प्रतीक  बनेको  अनि  भर्खरै  बिजुली  बत्ती  आउन  थालेको  इटौरा  गाउँ  थारू  र  ब्राह्मण  क्लस्टरको  सांस्कृतिक  इन्द्रेनीजस्तो  देखिए  पनि  त्यहाँ  आफ्नै  जातीय  श्रेष्ठताका  अहङ्कार  र  अन्धविश्वास  पनि  राम्रैसँग  जरा  गाडेर  बसेका  देखिन्छन् ।  जजमानी  गर्ने  कुनै  बाहुन बाजेको  किशोर  छोरो  तुले  भनिने  तुलसीप्रसाद  ढकालले  प्रथम  पुरुष  दृष्टिबिन्दुबाट  आफ्ना  गाउँमा  घट्ने  नानाथरी   घटनालाई  नियालिरहन्छ  अनि  तिनप्रति  आफ्नै  सोचको  भारी  बिसाइरहन्छ  ।

उपन्यासकार  ढकालले  तुलेद्वारा  बताइएका  सारा  घटनाक्रमलाई  फिक्सनलाइज  गरेका  छन्  ।  नरम  उत्तराधुनिकताको  सिन्दुरे  साँझमा  लेखक  ढकाल  कहिले  पाठकहरूलाई   राँकेभूतको  दर्शन  गराउँछन्  त  कहिले   बुढीनदीको  भेलमा  पौडी  खेलाउँछ्न् ।

कथाभित्रका  उपकथाहरू  सगरको  जून  छेउका  सहस्र  ताराहरूजस्तै  खिलखिलाइरहन्छ्न् ।  मिठास  थपिँदै  जान्छ  ।  आँगन  उज्यालिदै  जान्छ  ।  फेरि  पनि  धरतीमा  जूनकीरीहरू  चम्किरहन्छ्न्  ।  उपन्यास  पढिरहँदा  कुनै  पनि  पाठक  कथानकको  जटिल  सन्जालमा  पटक्कै  बेरिँदैन  ।  हेमन्त  ऋतुको  नारायणी  जस्तै  कथाको  मूल  नदी  अविरल  बगिरहन्छ  ।  रहस्यमयता , तिलस्मिकता   र  अलौकिकताजस्ता  उडन्ते  साहित्यिक  एलिमेन्टहरूबाट  सर्वथा दूर  रहेको  जौवा  कतिपय  प्रसङ्गमा  भने  पलिटिकली   करेक्ट  ल्याङ्वेज  प्रयोग  गर्न    चुकेको  अनुभूति   हुन्छ  ।  थारू  समाजमा  बोलिने  कतिपय  शब्दहरूको  सान्दर्भिक  मिठासले  हामी  मक्ख  त  पर्छौँ  अपितु  कतिपय  प्रसङ्गहरू  अलि  नग्न  भएका  हुन्  कि  भन्ने  पनि  लाग्न  सक्छ  ।  एउटा  किशोरका रूपमा   अनेकौँ  बदमासी  गरिरहने  किशोर  तुले  र  उसको  जिग्री  ईश्वरी  गाउँसमाजका  अन्याय  र  अमिल्दा  कुराहरूमा  भने  मौन  विरोध  गरिरहन्छन्  ।

उपन्यासमा  धेरै  पात्रहरू  छन् ।  तुलेका  बा  , आमा  , दिदी  ,  ईश्वरी  , डम्मरे , हेडसर , क्याप्टेन बा  , रामुदाजी  , खुसिया   , उल्टे , ध्रुबे दाइ ,  बड्का  थारू , चौकीदार  , दाने , छोटीदिदी  , मोहन ,रुबी  बसन्ती आदि ।   यद्यपि   उपन्यासमा  बसन्ती  र  तुलेकी  दिदीको  कथा  धेरै  छैन ।  धेरै  कथानकको  पाटो  तुले  र ईश्वरीकै  वरिपरि   तन्किएका  छन्  ।  यिनै  दुई  केटाहरूको  बदमासी  , छलछम  चकचक र  उपद्रोको  घनत्वमा  अन्य  सहायक  कथाहरू  सँगालिएका  छन्  ।

इटौरा  गाउँमा  अभाव  छ  ।  अन्याय  र  अतिचार  छ  ।  मुखियाप्रथा  छ  ।  शोषण  र  कुरीतिहरू  छन्  ।  महिलाप्रतिको  सोच  र  व्यवहार  निम्नस्तरको  छ  ।  धाक छ  ।  धम्की  छ  ।  गरिबी  र  रिन  छ  यद्यपि  पर्वहरू  पनि  छन् ।  रसरङ छ  ।  विवाह  , भोज  र  तमासाहरू  छन्  ।  हाँसो  छ  ।  रहरहरू  छन्  ।  उत्तेजना  छ  ।  रिस  र  डाह  पनि  छ  ।  अनि  छ  रोमान्चकता  र  रङ्गीन  सपना  देख्ने  आँखाहरू  !  ठग र  धुर्तहरू  छन् ।  चोरी चकारी  र  बेइमानीहरूबीच   पनि  अटल   आस्था  र  विश्वासकी  देवी  नन्दभाउजू  ताल  इटैरियाहरूकी  आँखामा  बसेकी  छन्  ।  तुलेले  गर्ने  बदमासीका  कथा  भनीसाध्य  छैनन् ।  बुढेसकालमा   जन्मेको  , त्यो  पनि  अनेक  भाकल  गरेर  ।  गाउँमा  पुँजीवादी  विलासिता  पस्दै  गर्दा  तुले  जस्ताहरूको  रहरको  वृक्ष  झाँगिदै  जान्छन्  ।  तुले  तन्नम  बाउको  खल्तीबाट  धेरैथोरै  पैसा  झिकिरहन्छ।  उसकी  दिदीको  नाममा  परेको रङ्गीन  टिभीको  चिट्ठा   परेर  पनि  लिन  नपाएको  पिरोलो  मन  हुँडल्ने  खालको  छ  ।  किशोर  वयमा  सुरु  हुने  विपरीत  लिङ्गीय  आकर्षणको  तीव्रताले  तुले  कहिले  रेडियो  मार्फत  पत्रमित्रता  गर्छ  कहिले  आफूभन्दा  धेरै  उमेरकी  रुबीलाई  बेस्सरी   मन  पराउँछ  ।  तुलेको  हरपलको  साथी  ईश्वरी  उसलाई   हर्दम  साथ  दिइरहन्छ  ।

पढ्न लेख्न  खासै  मन  नगर्ने  तुले  र  उसको  थारू  साथी  ईश्वरी  जति  बदमास  हुन्  भन्ने  ठानिए  पनि  गाउँघरमा  भैपरी आउने  बेठिक  नियाँनिसाफकाप्रति  भने  मौन  रूपमै  सही  असहमति   जनाइरहेका  हुन्छन्  ।  रहस्यको  गर्भमा  लुकाइएको  तर  पलप्रतिपल  चोट  र  अपमानमा  पिल्सिरहनुपर्ने  खुसियाको  पीडा  देखेर  तुले  र  ईश्वरी  हुनसम्म  दुखी  हुन्छन्  तर  निरुपाय  बस्छन्   किनभने  उनीहरू  त  केटाकेटी   नै  हुन्छन्   ।  खुसियाजस्ती  बहादुर  र  आँटिली  केटीले  पेट  बोकेपछि  वा  भनौँ  बोकाइएपछि  छिनोफानो  गर्न  बसेको  समाजले  खुसियाप्रति  गरेको  अन्यायले  सीमा  नाघ्छ  तर  समाजको  मुखियाप्रथाको  अगाडि   कसैको  केही  लाग्दैन  ।  चटपटे  बेच्ने  दानेको  पुस्तकप्रेम  र  निडरपनाले  तुलेलाई पनि  साहसको   सन्चार  गरिरहन्छ  । गाउँघरको  रीतिरिवाजहरूप्रति  सदा  आलोचनात्मक   चेत  राख्ने  दानेले  आखिरमा  एकदिन  खुसियालाई  त्यो  हालमा  पुर्यातउने  मान्छे  पहिचान्छ  ।  ऊ  त  तुलेहरूकै  स्कुलको  हेडसर  भएको  थाहा  पाएपछि  भने  पाठकहरू  तीन छक्क  पर्छन्  तर   हेडसर  पक्राउ   पर्नु  धेरै  अघि  नै  खुसियाले  आत्महत्या   गरी  सकेकी  हुन्छे  ।

हाक्काहाक्की शीर्षकमा राखिएको ब्लुफिल्मभित्रको कथाले नेपाली  समाजमा भित्रिएको पुँजीवादी विकृतिलाई प्रकट गरेको छ । बुढीनदी शीर्षकको  कथानकले  दिएको  हाँसो  , चिट्ठी   र  चिट्ठाभित्रको  मोहनीमय  वर्णनात्मकता  , तालुसरको  मस्ती  र  डर , उल्टेको  तुरी च्यापिँदाको रुन्चे  हाँसो  , सायरीको  सर्को , बठिनियाँहरूको  छालेपन  , पताकाको  सांस्कृतिकता  , नाङ्गो   देख्ने  चस्माले    नदेखेको  विकृति  र  छल  आदि  सबै  शीर्षकमा   इटौरा  गाउँको  छायाँछवि  राम्रैसँग  देख्न   सकिन्छ  ।   साहित्यिक सौम्यता , भद्रता  र  कोमलतालाई  पनि  लेखकले  न्याय  प्रदान  गर्नेछन्   भन्ने  अपेक्षा   गरिएको  छ  ।

कथा भन्ने वर्णनात्मक शिल्पलाई प्रशस्त निखारेका लेखक ढकालले जौवा उपन्यासमा धेरै मसिना घटना र क्रियाकलापलाई पनि टिप्न भ्याएका छन् ।  उनको टिपाइ अचाक्ली बोरिङ त छैन अपितु  यसमा केही परिमार्जन र परिष्कार आवश्यक छ भन्ने ठानिएको छ । कथाको आरम्भ, विकास र उत्कर्षमा पाठकलाई  पुर्याइरहँदा लेखकले तिनको रोमान्चकताको तीव्रतामा पनि ध्यान पुर्याउँदा जाती हुन्छ । शब्द छनौटमा पनि सामाजिक सीमाभित्रकै सौम्य साहित्यिक परम्परालाई अँगाल्नु श्रेयष्कर हुन्छ भन्ने भद्र सल्लाह दिन मन लागेको छ  ।