साताकाे पुस्तककाे रूपमा साहित्यपोस्टलाई संस्कृत-नेपाली-अवधि साहित्यकार प्रा.डा. विष्णुराज आत्रेयको ऐतिहासिक, पौराणिक तथा सांस्कृतिक पृष्ठभूमिमा आधारित उपन्यास “पतञ्जलि” प्राप्त भएको छ ।

प्रस्तुत खोजपूर्ण उपन्यास १५ भागमा विभाजित छ । २ सय १० मा आबद्ध यस पुस्तकमा महान् व्यक्तित्वहरूको शुभकामना सहित पुस्तकबारे गरिएका समालोचना पनि समाविष्ट छन् । सम्बन्धित तस्बिरहरूको समावेशले पुस्तक आकर्षित हुन पुगेको छ ।

“पतञ्जलि उपन्यास समाजमा अहिलेको प्रचलित अरू प्रेमपरक वा संयोगान्त-वियोगान्त कथा भएका सामाजिक ऐतिहासिक वा पौराणिक शैलीको उपन्यासभन्दा पृथक् धारको उपन्यास हो । यसमा तथ्यहरू दिइएका छन् । पाठकलाई झकझोर पारेर तत्काल उफार्ने आपात रमणीय कथामा भन्दा लेखकको ध्यान पतञ्जलिलाई परिचय दिने पौराणिक र ऐतिहासिक तन्तुतिर तानिन्छ ।” ‘पतञ्जलि उपन्यास – एक ऐतिहासिक आवेदनमा’मा मुकुन्द शर्मा चालिसे लेख्छन्, “पुराणहरूका रहस्यमय तथ्य उधिन्न यो लागिपर्छ । पाठकले धैर्य गर्नुपर्छ । अलि बेर पछि यी तन्तुहरू मिल्दै जान्छन् र कथा झिमरुक नदी झैँ प्रवाहित हुन्छ । प्रसङ्गानुसार यहाँ श्रीराम विश्वामित्र पनि आउँछन्, चन्द्रगुप्तमौर्य पनि आउँछन् साथै सम्राट् अशोक र उनकी पुत्री चारुमती पनि यहीँ देखा पर्छन् । यहीँ बौद्ध आख्यान पनि जोडिन्छन्, उता कश्यप ऋषिका आख्यान यता चिना कुण्डली देखाउने र केराका घरी र दहीका ठेका लिएर विवाहका लागि हिँड्ने नेपाली चलन यही उपन्यासमा पाइन्छ । यहाँ नित्यं वर्धस्व, मुक्तये हरिं भजति, आज्ञा गुरुणामविचारणीया, शुभास्ते पन्थानः सन्तु जस्ता संस्कृत सूक्ति छन् । संस्कृत शब्दका नेपाली रूप आढक्किका- ढकिया, माणिका-मउनी, किञ्जल्किका-किस्ती, मञ्चिका-मचिया, व्यजन-वेना यहीँ पाइन्छन् ।”

“यसमा त मुलुकभित्रै धेरै पहिले देखि रहेका भएका चलेका र परम्परागत रूपमा गुरु शिष्यका माध्यमले चलिआएका संस्कृत वाङ्मयका धेरै विषयवस्तुलाई समेटिएको छ । यति सानो आकार प्रकारको (१४० पृष्ठ) उपन्यासमा चारै वेद (यजु, साम र अथर्व) देखि लिएर वेदाङ्गका रूपमा वर्णित व्याकरण शास्त्र, पूर्वीय दर्शनमा प्रसिद्ध सांख्य दर्शन, योगदर्शन, आयुर्वेद विषयमा प्रसिद्ध चरक संहिता जस्ता ग्रन्थहरूको प्रणयन जस्ता कुरालाई सविस्तार एवं सकारण खुलाइएको छ ।” मेरो बुझाइमा डा. लक्ष्मीकान्त पन्थी लेख्छन्, “शेषनागका रूपमा परिचित पतञ्जलि मुनि आर्यावर्तक्षेत्र भित्र पर्ने यही हाम्रो नेपालभित्र आएर अवतीर्ण हुन्छन् । यसका लागि उनी आफैले आफ्ना बुवाआमा बन्नका लागि योग्य पात्रका रूपमा चरक आत्रेय उनकी श्रीमती बनेकी महिला गोणिकालाई ठम्याउँछन् र उनीहरूलाई छुट्टाछुट्टै पहिले नै दर्शन दिएर सुसूचित गर्छन् । अनि पछि यथासमयमा उनीहरूका घरमा जन्म लिन्छन् । बढेका बालकको समयमा नै संस्कार कर्महरू गरिन्छन् । उनलाई गुरुगृहको विद्याध्ययनका लागि पठाउने काम हुन्छ र उनी अनेक शास्त्र पढेका प्रतिभाशाली विद्वान हुन्छन् ।”

शितगंगा नगरपालिका अर्घाखाँचीद्वारा प्रकाशित यसको मूल्य २ सय ५० रुपियाँ रहेको छ ।