अध्याय: १

यो बुझ्नु जरुरी छ कि, 1260 अर्थात् जुन समयमा बाल्डविन द्वितीय कन्स्ट्यान्टिनोपलका सम्राट थिए, निकोलो पोलो (मार्को पोलोका पिता), र माफियो (निकोलोका भाइ) आफ्नो जहाजबाट यात्रा प्रारम्भ गरे र सुरक्षित रूपमा कन्स्ट्यान्टिनोपल पुगे । एउटा परिपक्व विमर्शपछि आफ्नो व्यापार विस्तार गर्न उनीहरू युसिन (Euxine) अर्थात् Black Sea (बाल्कन प्रायद्विपको पूर्वतर्फको एक समुद्र) सम्म पुग्ने निर्णय गरे । यसै योजना अनुरूप, उनीहरूले बहुमूल्य गहनाहरू खरिद गरे र कन्स्ट्यान्टिनोपलबाट सोल्डिया, जहाँबाट उनीहरू तार्तारका शक्तिशाली व्यक्ति बार्का (Barka) को क्षेत्रमा नपुगुञ्जेल घोडामा चढेर यात्रा गर्न सुरु गरे, त्यहाँसम्म जहाजमार्फत पुगे । बार्का (Barka) बोल्गरा र सारा नामक सहरमा बस्दथे । र उनी तार्तार समूदायमा त्यस समयसम्मकै सबैभन्दा उदार र सभ्य राजकुमारको रूपमा प्रख्यात थिए । उनले ती यात्रीहरूको आगमनमा असाध्यै प्रसन्नता व्यक्त गरे, र उनीहरूलाई शिष्टतापूर्वक स्वीकार गरे । यस शिष्टाचारको बदलामा राजकुमारलाई अझैं खुसी पार्न ती व्यापारिक यात्रीहरूले आफूसँग ल्याएका बहुमूल्य गहना अघि सारे ।

ती दुई पोलो दाजुभाइ ती राजकुमारको क्षेत्रमा एक वर्षसम्म रहे । त्यसपछि उनीहरू पुनः  आफ्नो जन्मभूमि (भेनिस) फर्किन उत्सुक भए । तर अचानक राजकुमार बार्का र एकजना अलाउ नाम गरेका पूर्वीय तार्तारहरूका प्रमुख बिच युद्ध सुरु भएकोले उनीहरूको भेनिस फर्किने योजना अवरुद्ध हुन पुग्यो ।

ती दुई बिचका आर्मीहरूको क्रूर र रक्तपातपूर्ण लडाइँमा अलाउ पक्षको जित भयो ।  जसको परिणामस्वरूप यात्राका लागि बाटोहरू असुरक्षित बन्न पुगे । त्यसैले ती पोलो दाजुभाइ पहिले आएको बाटोबाट फर्किने प्रयास गरेनन् । र उनीहरूलाई कन्स्ट्यान्टिनोपल फर्किनको लागि पूर्वतिरको बाटो सिफारिस गरियो, जुन बाटो पहिले हिडिएको थिएन । यही बाटो भएर उनीहरू पश्चिमी तार्तारको एउटा अधिराज्यको एक सहर ओउकाका (Oukaka) सम्म पुगे । यहाँबाट पनि उनीहरू अघि बढ्दै रहे र टाइग्रीस (भोल्गा) नदी, जो स्वर्गका चार नदीमध्येको एक मानिन्छ, पार गरे । अब उनीहरू 17 दिनको बाटो हिँडेर एक मरुभूमिमा आइपुगे, जहाँ न कुनै सहर थिए, न कुनै पशुचौपाया, न त थिए कुनै भवन । थिए त केवल खेमामुनि बसिरहेका एक बथान आदिवासी तार्तारहरू।

त्यो ठाउँ पार गरेर अब उनीहरू पर्सियाको एक सहर बोखारा आइपुगे । त्यो सहर एक अधिराज्यभित्र पर्ने भए पनि त्यस सहरको शासन एकजना बाराक नाउँका राजकुमारले गर्दथे । यहाँबाट अगाडि बढ्न नसक्ने भएपछि उनीहरू यहाँ तीन वर्षसम्म बसे । यहाँ रहँदा एउटा बेजोड प्रतिभाशाली व्यक्तिसँग उनीहरूको भेट भयो । ती प्रतिभाशाली व्यक्ति अलाउका राजदूत थिए र तार्तारका सर्वशक्तिमान चिफ कुब्लाई खाँलाई भेट्न जाँदै थिए । ती राजदूतले धेरैपटक चाहेर पनि कुनै इटालियन आदिवासीलाई देख्ने अवसर पाएका थिएनन् । यसैले पोलो दाजुभाइसँग अचानक भेट हुँदा उनी असाध्यै प्रसन्न भए । यतिञ्जेल पोलो दाजुभाइ पनि तार्तार भाषामा निपुण भैसकेका थिए ।

पोलो दाजुभाइसँग केही दिनको घुलमिलपश्चात् ती राजदूतले कुब्लाई खाँलाई भेट्न पोलो दाजुभाइलाई पनि आफूसँगै जान आग्रह गरे । कुब्लाई खाँको आजसम्म कुनै इटालियनसँग भेट भएको थिएन । यसैले पनि ती दाजुभाइलाई भेट्न पाउँदा उनी प्रसन्न हुने कुरा ती राजदूतले पोलो दाजुभाइसँग बताए । कुब्लाई खाँले उनीहरूलाई सम्मानपूर्वक आतिथ्यता दिने र अन्य बहुमूल्य उपहारसमेत दिने कुरामा राजदूतले पोलो दाजुभाइलाई विश्वास दिलाए ।

यसप्रकारको आश्वासन पाएपछि पोलो दाजुभाइ यस कुरामा सहमत भए । उनीहरूले उत्तरपूर्वको बाटो पक्रे र कुब्लाई खाँको राजकीय निवासमा पुग्न पूरै एक वर्ष लगाए । हिउँ र नदीहरूको फैलावट, जसले उनीहरूलाई रोकिनुपर्ने बनाएको थियो, ले गर्दा त्यो असामान्य ढिलाइ सिर्जना भएको थियो । उनीहरूले त्यस यात्रामा थुप्रै अनौठा चिजहरूको अवलोकन गरे । यद्यपि उनीहरूले जेजे छुटाएका छन्, ती मार्को पोलोले बताउनेछन् ।

कुब्लाई खाँसँग उनीहरू परिचित भएपछि, आफ्नो चरित्र अनुसार खाँले शिष्टतापूर्वक उनीहरूलाई आफ्नो दरबारमा स्वीकार गरे । साथै कुब्लाई खाँको दरबारमा आउने प्रथम ल्याटिन उनीहरू नै भएकोले उनीहरूले विशेष किसिमको सम्मान पाए । उनीहरूसँग कुराकानी सुरु गर्नसाथ कुब्लाई खाँलाई संसारको पश्चिमी भाग, रोमन साम्राज्य, तथा अरु ख्रीष्टियन राजा एवं राजकुमारहरूबारे जान्ने उत्सुकता व्यग्र भएर आयो । खाँलाई उनीहरूका इष्टमित्र, नातागोता, उनीहरूको पहुँच, उनीहरूको देशको न्यायप्रणाली, युद्धकला, साथै उनीहरूका पोप र चर्चको बारेमा, धामिक संस्कारहरू लगायत क्रिश्चियन सिद्धान्तहरूको बारेमा जान्न उत्सुकता जाग्यो । विवेकशील र बुद्धिमान्  हुनुको नाताले उनीहरूले कुब्लाईका सबै जिज्ञासाको उपयुक्त जवाफ दिए ।

जब खाँले पोलो दाजुभाइबाट आफ्ना सबै जिज्ञासाको उपयुक्त जवाफ पाए, उनले आफू सन्तुष्ट भएको कुरा बताए र आफ्ना एक मन्त्रीसँग सल्लाह गरेर उनीहरूलाई आफ्नो देशबाट पोपको लागि राजदूतको रूपमा नियुक्त गर्ने योजना तय गरे ।

खाँले उनीहरूलाई एकजना खोगातल (Khogatal) नाम गरेका भारदारलाई रोमसम्मको मिसनमा उनीहरूसँगै लिएर जाने प्रस्तावसहितको नम्र विन्ती पेश गरे । खाँले यस मिसनको पछाडि रोमबाट सयजना प्रशिक्षित व्यक्ति झिकाउने र क्रिश्चियन धर्मका सिद्धान्तहरू आफ्नो देशमा पनि फैलाउने उद्देश्य रहेको बताए । साथै त्यस समयका सात कला (लेखन, तर्क, व्याकरण, गणित, नक्षेत्रविद्या, स,गीत र ज्यामिति) पनि आफ्नो देशमा फैलाउने उद्देश्य खाँको थियो । यसका साथै खाँले उनीहरूलाई जिससको प्रतिमामाथि बत्ति बालिरहनको लागि जेरुसलेमबाट केही पवित्र तेल ल्याउन समेत अनुरोध गरे ।

कुब्लाईबाट यो आग्रह पाएपछि उनीहरू नतमस्तक भएर उनको अगाडि स्वीकृति जनाए ।

यसपछि कुब्लाईले रोमका पोपको नाममा एउटा चिट्ठी लेखे र उनीहरूको हातमा दिए । यसरी पोलो दाजुभाइ कुब्लाई खाँसँग बिदाबादी भएर आफ्नो यात्रा तय गरे । तर यात्राको 20 दिन नपुग्दै उनीहरूका सहपथिक खोगटल गम्भीर बिरामी परे र त्यसभन्दा अघि बढ्न नसक्ने भए । ऊ एउटा सहरमै रोकियो । त्यहाँ रहेका अन्य यात्रीहरू र ती बिरामी सहयात्री स्वयमको समेत सल्लाह अनुसार उनलाई त्यस अलपत्र अवस्थामा छोड्ने निर्णय गरियो ।

उनीहरूले यात्राको क्रममा कुब्लाई खाँले दिएको पत्र देखाउँथे, जसले गर्दा उनीहरूलाई कुनै पनि ठाउँमा खर्च तिर्नुपर्दैनथ्यो ।  यद्यपि उनीहरूलाई त्यो अतिशय जाडो, हिउँ, र नदीहरूको बाढी जस्ता प्राकृतिक कठिनाइहरूबाट भने कुनै छुट थिएन, जसले गर्दा उनीहरूको यात्रा कठिन बनिरहेको थियो ।  यसरी नै उनीहरू तीन वर्षको यात्रा पूरा गरेर अर्मेनियाको बन्दरगाह लेइयासस पुगे ।  त्यहाँबाट पनि उनीहरू बढ्दै रहे । र अन्ततः 1269 को अप्रीलमा एकर आइपुगे । तर एउटा तितो यथार्थसँग उनीहरू परिचित भए कि पोप क्लेमेन्ट चतुर्थ केही समय अघिमात्र दिवंगत भएका थिए ।

पोपले एकरका एकजना व्यक्तिलाई राजदूत नियुक्त गरेका थिए । उनै राजदूतसमक्ष पोलो दाजुभाइले कुब्लाई खाँबाट आएको आदेश पेश गरे । ती राजदूतले उनीहरूलाई अर्को पोप नचुनिएसम्म प्रतीक्षा गर्न भने । राजदूतको यो सल्लाह स्वीकार गरे र अर्को पोप नचुनिउन्जेलसम्मको इन्टर्भलमा आफ्नो जन्मभूमि भेनिस जाने र आफ्ना परिवारसँग भेट्ने निर्णय गरे ।

यसरी उनीहरू एकरबाट जहाज चढे र नेग्रोपोन्ट पुगे । यहाँबाट पनि उनीहरू अगाडि बढे र अन्ततः भेनिस पुगे । दुखद कुरा निकोलोले आफ्नी श्रीमती, जसलाई मार्को पोलो जन्मेपछि बच्चासँगै घरमा छोडेका थिए, उनी श्रीमानको अनुपस्थितिमा  दिवंगत भैसकेकी थिइन् । अहिले मार्को 15 वर्षका थिए । यी तिनै मार्को थिए, जो यस पुस्तकमा उल्लेखभएका विचित्र कुराहरूको प्रत्यक्षदर्शी थिए ।

एकातिर भेनिसमा निकोलोकी श्रीमतीको निधन भएको धेरै वर्ष भैसकेको थियो भने अर्कोतिर नयाँ पोपको चुनाब विभिन्न कारणले हुन सकिएरहेको थिएन । त्यसैले नयाँ पोप निर्बाचित भएपछि कुब्लाई खाँको आदेशको सम्बोधन हुने आशामा प्लो दाजुभाइ प्रतीक्षा गरिरहे । यसरी दुई वर्ष बित्यो । अझैँ पनि पोप नियुक्त नभएपछि पोलो दाजुभाइ खिन्न भए । कुब्लाई खाँ असन्तुष्ट हुने डरले उनीहरू फेरि पूर्व आउन उत्सुक भएनन् । बरु उनीहरू एकर फर्किने निर्णय गरे, जहाँ उनीहरूले नाबालक मार्को पोलोलाई पनि सँगै लिएका थिए । यस यात्राको क्रममा उनीहरू जेरुसलेम पनि गए । र त्यहाँबाट केही पवित्र तेल ल्याए, जुन ल्याउनुपर्ने कुब्लाई खाँको आदेश थियो ।