मित्रताको पुल बनेको केही वर्ष भयो । विद्युतीय माध्यममा मात्र सीमित छैनौं । अल्पकालीन भए पनि साक्षात्कार हुने अवसर मिलेको थियो । मेरा कट्मेरा रचनालाई उहाँले प्रशंसाको पुल बाँधिदिनु भयो । आज टाढा भएर पनि आत्मीयता उत्तिकै हुनाले उहाँको कविता संग्रह मायाको आयतन पढ्ने अवसर पाएँ ।

कता बाट के शुरु गरौं ! पूरै संग्रह पढ्न खासै समय लागेन । तर कविता पढिने कुरा भन्दा अनुभूत गरिने कुरा हो । त्यसैले होला एउटै कवितामा म घण्टौं घोत्लिएको छु । सरल शब्दमा संवेदना पोख्न सिपालु , मुक्तकको आकाशमा आवाज सम्प्रेषण गर्ने सचेत कविका कवितालाई अनलाइन साहित्यको आकाश ओगटेको साहित्यपोस्टले प्रकाशित गरेको छ ।

कविताका केही अंश टिपेर प्रशंसाका शब्दले छोप्न नचाहेर होला मलाई कवितामाथि लेख्न निकै सकस भएको । शुरु गर्न नै गाह्रो भए पनि कविता माथि लेख्नु आफ्नो आत्मसन्तुष्टि हो । मेरा दृष्टिकोण कसैलाई असहज लाग्नु स्वाभाविक हुनेछ ।

‘मायाको आयतन’ शीर्षकले नै मुग्ध पार्छ । कोमल लिपि र कल्पनातीत तस्बिरले सजिएको संग्रह भौतिक रूपमा सुमसुम्याउन नपाएर पनि होला हातहरू हतियार हुन मानिरहेका छैनन् । तर मन रोकिएन संग्रह माथि पोखिन ।

एक पटक आफैं घोत्लिएँ, “आखिर मानिसहरू कविता किन लेख्छन् ?” र भेटेँ मानिसहरूले कविता लेख्नुका विभिन्न कारणहरू, सायदै यिनै होलान् ।

भावनात्मक अभिव्यक्ति – कविताले मानिसहरूलाई आफ्नो भावना, विचार, र अनुभूतिहरू प्रकट गर्न मद्दत गर्छ।

सौन्दर्य अनुभव र विद्रोह चेत – कविता लेख्दा शब्दहरूको सौन्दर्य र सृजनात्मकता अनुभव गर्न सकिन्छ। अभाव, गरिबी , शोषण , बेथिति र विसङ्गतिको पटाक्षेप गर्न पनि कविताको प्रयोग भएको हुन्छ ।

सन्देश प्रवाह – कविता सामाजिक, राजनीतिक, वा व्यक्तिगत सन्देशहरू प्रवाह गर्नको लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

आत्मा शान्ति – कविता लेखनले मानसिक शान्ति र आत्मसन्तुष्टि प्रदान गर्न सक्छ ।

सांस्कृतिक र परम्परागत योगदान – कविता लेखनले संस्कृति र परम्पराको संरक्षण र प्रवर्द्धन गर्न मद्दत गर्छ ।

चेतनाको सम्प्रेषण – हरेक व्यक्ति भिन्न छ । सबैमा भिन्न क्षमता अनि संवेदनशीलता अनि अनुभूति छ । जसको अनुसरण या भावनात्मक कुरासँग जो कोही जोडिन सक्छन् ।

आजका कवि लेखकहरूमा आत्ममुग्धता अत्यधिक पाइन्छ । त्यो कोणबाट नियाल्न मन लाग्यो ‘मायाको आयतन’लाई पनि । कवितामा आत्ममुग्धताको लाभ र हानी दुवै हुने रहेछ ।

आत्मविश्वास वृद्धि  -आत्म मुग्धताले कविलाई आफ्नो सिर्जनामा आत्मविश्वासी बनाउँछ, जसले उनको लेखनलाई थप प्रखर र प्रभावशाली बनाउँछ ।

विशिष्टता – आफ्नो सिर्जनालाई महत्त्व दिनुले कवितामा विशिष्टता र मौलिकता ल्याउँछ, जसले पाठकलाई आकर्षित गर्न सक्छ ।

भावनात्मक प्रकटता – आत्ममुग्धताले कविलाई आफ्नो भावनालाई प्रकट गर्न स्वतन्त्र बनाउँछ, जसले उनको कविता थप गहिरो र व्यक्तिगत बनाउँछ । आफ्नो एक सुरक्षित सीमा निर्धारण गर्छ एक चिनारी बनाउँदै ।

आत्ममुग्धताका हानिकारक पक्ष पनि हुने देखेँ मैले ।

अति आत्ममुग्धता – यदि कवि अत्यधिक आत्ममुग्ध हुन्छ भने, उनको लेखनमा अहंकार देखा पर्न सक्छ, जसले पाठकलाई विमुख बनाउन सक्छ ।

आलोचना ग्रहण गर्न असमर्थ – आत्म मुग्धताले कविलाई आलोचनालाई स्वीकार गर्न कठिन बनाउन सक्छ, जसले साहित्यिक उन्नतिमा बाधा पुर्‍याउँछ ।

पाठकसँगको दूरी – अत्यधिक आत्ममुग्ध कविताले पाठकसँग भावनात्मक सम्बन्ध स्थापित गर्न कठिनाइ हुन सक्छ, जसले कविताको प्रभावलाई कम गर्छ ।

उल्लेख्य टिप्पणी मायाको आयतनमा र कवि मधुसूदन घिमिरेमा मात्र लागू हुने होइन । तर उनका कविताले त्यो धरातलमा आफूलाई निष्कलङ्क राखेको हुनाले पनि यति टिप्पणी थपिएको हो । यो फगतको प्रशंसा हो या यथार्थ हो त्यो बुझ्न ‘मायाको आयतन’ भित्र छिर्नै पर्छ जो कोहीले पनि ।

उसो त कविता तुलनाको विषय होइन । कविता प्रतियोगिता माथि विश्वास नपलाउनु यही कारण हुन सक्छ । तर पाठकको हैसियतले कविता पढिरहँदा कवितामा व्यक्त हुने संवेदनाको पनि स्तर हुने रहेछ । कतै न कतै तुलनात्मक विश्लेषण गर्ने रहेछ मनले । कवि मधुका कवितामा सामान्य मानिएका संवेदनालाई पनि हृदयसँग जोडेर पढ्न पाइन्छ । सरल तर हृदय छुने , टाउको दुख्नु र ज्वरो आउनु, सुन्दा सामान्य दुखाइ हुन् । त्यही अनुभूतिलाई कविले एक प्रेमिकाको उपस्थितिसँग जोडेर बलियो बिम्ब बनाइदिएका छन् ।

कविताको धार भिन्न हुन्छ । विविधता भएका व्यक्तिहरूका कवितामा विविधता नै पाइनु नौलो होइन यद्यपि यो फरक प्रत्येक कविको व्यक्तिगत अनुभव, भावना, र दृष्टिकोणमा आधारित हुन्छ। यहाँ केही सामान्य अन्तरहरू उल्लेख गरिएका छन्:

साझा क्षमतामय व्यक्तिहरूका कविता:
विविध विषयवस्तु – साझा कविहरूले समाज, प्रकृति, प्रेम, जीवन, र अन्य विविध विषयवस्तुमाथि कविता लेख्न सक्छन् ।
सामान्य अनुभव  – उनीहरूको कविता सामान्य जीवनका अनुभवहरू, संघर्षहरू, र खुशीहरूमा आधारित हुन सक्छन् । कल्पनाको लहर बुनिएको त छर्लङ्ग देख्न पाइन्छ नै ।

भौतिक सीमाहरूको कमी – साझा क्षमताका कविका कविता शारीरिक सीमान्तरणको कमीले गर्दा विभिन्न गतिशीलता र क्रियाकलापहरू समेट्न सक्छ । तर त्यो अनुभूति स्तरमा हुन सक्दैन ।

विशेष क्षमता भएका व्यक्तिहरूका कविताको हकमा अलिक भिन्न भेटेँ मैले ।

विशेष अनुभव  – दृष्टिसँग सम्बन्धित विशेषतायुक्त व्यक्तिहरूका कविता उनीहरूको शारीरिक वा मानसिक अवस्थासँग सम्बन्धित विशेष अनुभव र चुनौतीहरू समेट्न सक्छन् ।

जीवन संघर्ष, विजय र उत्साहको मामिलामा कविताहरूमा आत्मसाक्षात्कार, संघर्ष, र विजयका कथाहरू पाउन सकिन्छ, जसले पाठकलाई प्रेरणा दिन सक्छ । अन्यको नजरमा सामान्य मानिने सूक्ष्म कुराले पार्ने प्रभावको जानकारी राख्न मद्दत पुग्ने रहेछ ।

समाजप्रतिको दृष्टिकोण – विशेष क्षमतावान् व्यक्तिहरूले समाजको दृष्टिकोण, भेदभाव, र समावेशीकरणको महत्त्वका बारेमा लेखिएका कविता एक बुलन्द आवाज बनेर स्थापित हुन्छन् ।

भावनात्मक गहिराइ – भिन्न क्षमता भएका व्यक्तिहरूका कवितामा भावनात्मक गहिराइ र संवेदनशीलता बढी हुन सक्छ, किनकि उनीहरूले आफ्नो अवस्थाबाट उत्पन्न हुने विभिन्न भावनाहरूलाई शब्दमा व्यक्त गर्छन् । अनुभवलाई शब्दमा उतार्नु र कल्पनालाई उतार्नु आकाश जमिनको भिन्नता हो ।

यी फरकहरू सामान्य हुन् र व्यक्तिगत कविको शैली, अनुभव, र दृष्टिकोणमा पनि निर्भर हुन्छन् यद्यपि उकालो हेर्नु र चढ्नुमा अन्तर छ नि होइन र ?
कविताका बिम्ब गजबका हुन्छन् कविका नजरमा । जिन्दगी एक नसा हो । एक मात हो जसको स्वाद तितो हुन्छ रक्सी जस्तै,

एक रात

जून टिल्पिलाएको एक रात
मैले रक्सी तितो हुनुको तितोपन
रक्सीसामु सुटुक्क पोखेँ
उसले फिँज भरिएको आँखाले हेर्दै मलाई भन्यो
“जिन्दगी आखिर तितो छ मित्र “
हो , त्यही रात देखि हो
मैले जिन्दगी पिउन थालेको ।
त्यसैले त यसरी खोतल्न मन छ ।

मधुसूदन घिमिरे एक प्रतिनिधि कवि हुन् भन्छु म । उनी रंगहरूको स्पर्श यसरी गर्छन् ,

म देख्दिनँ, तर महसुस गर्छु,
रंगहरूका स्पर्शलाई,
अलिकति न्यानो, अलिकति शीतल,
मनमा बसेका ती अनुभूतिहरूलाई,

रातो जस्तो तातो अनुभूति,
जुनसुकै बेलामा प्रेमको ज्वारभाटा,
मायाको स्पर्शमा गाढा अनुभूति
एउटा मुस्कानको उज्यालोले भरिएको।

हरियो जस्तो शीतल शान्ति,
वनस्पतिमा लुकेको जीवन,
उत्साहको ऊर्जा, आशाको किरण,
मक्खन जस्तै मुलायम र स्निग्ध।

नीलो जस्तो गहिरो विचार,
खुल्ला आकाशको अनन्तता जस्तो,
शान्ति र स्थिरताको संकेत,
मनमा भरिंदो हो ,
जब सोच्दछु उसका बारेमा ।

पहेंलो जस्तो गोधुली हाँसोको रंग
सूर्यको किरण जस्तो न्यानो चमक
जीवनको उल्लास, आशा र उत्सव,
जसले मेरो मन उज्यालो बनाइरहेछ उनका शब्दले ।

ऊ देख्दैन तर म जित्न सक्दिन हेर्नमा
तर महसुस गर्छु
रङहरूको यो अद्भुत संसारलाई,
प्रकृतिको सजीवता र मानवताको गरिमासँगै राखेर उसले कोरेको यो सादा स्केच
कहाँ चित्रण भएको छैन र
विशाल मायाको आयतनमा ।
****

मायाको आयतन साँच्चिकै अनुपम रचनासंग्रह हो, जसले पाठकलाई संवेदनशीलताको गहिराइमा डुबाउँछ। यो संग्रहमा समेटिएका कविताहरूले केवल दृष्टिकोण मात्र होइन, अनुभव र भावना पनि प्रकट गर्छन्, जसले मन्त्रमुग्ध बनाउँछ ।

कविताहरूको प्रत्येक पंक्तिमा एक अनौठो भावना प्रकट हुन्छ । दृष्टिविहीन भए तापनि, लेखकले शब्दहरूको माध्यमबाट रंग, प्रकृति, प्रेम, र जीवनलाई गहिरोसँग अनुभूति गराएका छन् । कवितामा प्रयुक्त विशिष्टता र कल्पनाशीलताले पाठकलाई कविको अनुभवको संसारमा पुर्‍याउँछ ।

भावनाको गहिराइ यति अभिन्न लाग्छ, कवि मन सधैं सकारात्मक हुन्छ । अरूकै लागि समर्पित हुन्छ । ‘कलम’ शीर्षकको कविताले जो कसैलाई लेख्न मात्र होइन । लेखे जस्तै जिउन उत्प्रेरणा छोड्छ ।

सरल हिसाबले पढ्दा कलममा मसी भरिएदेखि मसी सकिँदा सम्मको कलमकै जीवन जस्तो लाग्छ । कलम नै एक सशक्त बिम्ब हो । मान्छे कलमभन्दा भिन्न छैन । उसले चाल्ने जुनसुकै कदम कलमकै बाटो त हुन् । अक्षर हुनु नहुनु त्यो कलम रुपी जीवन बोक्ने व्यक्तिमै भर पर्ने त हो आखिर ।
….

“मेरो सिङ्गो वसन्त सकिँदा
कसैको जवानी लेखिरहेँ ।”
…..

सबैको जिन्दगी लेखिरहने म
विडम्बना, आफ्नै जिन्दगीको एउटै अक्षर लेख्ने सौभाग्य नपाई
म सकिन पुगेँ ।

अन्त्यले थोरै निराशा पोखिएको हो जस्तो लाग्दा झलक्क सम्झिन्छ जो कोही पाठक मसी सकिएको एक कलम । सबै कविताले सूक्ष्मभित्र विशाल भाव र शीर्षक गहनता बोकेका छन् ।

कोमलता र संवेदनशीलता

संग्रहमा कविताहरूको कोमलता र संवेदनशीलता प्रमुख विशेषता हुन् । प्रत्येक कविता सरल तर गहन शब्दहरूमा लेखिएको छ, जसले पाठकको मनलाई छुन्छ । कविताहरूमा प्रकृति, प्रेम, र आत्मीयताको विषयवस्तु प्रमुख छन्, जसले कविको संवेदनशील मनोविज्ञानलाई प्रकट गर्छ ।

अनुभवको विविधता

कविताहरूमा जीवनका विविध पक्षहरूको अनुभव पाइन्छ । कविताहरूमा संघर्ष, आशा, प्रेम, र आत्म साक्षात्कारका भावहरू प्रकट भएका छन् । कविले आफ्नो शारीरिक अवस्थालाई मात्र सीमित नगरी, मानव जीवनका विविध पक्षहरूको चित्रण गरेका छन्, जसले कवितालाई सम्पूर्ण र समग्र बनाउँछ ।

भाषा र शैली

कविताको भाषा सरल, स्पष्ट र प्रवाहपूर्ण छ । शैलीमा मौलिकता र स्वाभाविकता देखिन्छ, जसले कवितालाई पढ्न सजिलो र रमाइलो बनाउँछ ।

‘मायाको आयतन’ केवल कविताको संग्रह मात्र होइन, यो अनुभव, भावना, र संवेदनशीलताको एउटा गहिरो यात्रा हो । यो संग्रहले सबैलाई प्रेरणा र आत्मबोध गराउँछ, जसले पाठकको हृदयलाई छोएर जान्छ ।

संग्रहमा सजिएका तस्बिरहरूको महत्त्व र त्यसले बोक्ने अर्थ अझ भिन्न छ ।

‘मायको आयतन’ संग्रहको शीर्षकले पाठकलाई संवेदनशीलताको गहिराइमा पुर्‍याउँछ । कविताहरूमा व्यक्त भावनालाई थप प्रबल र प्रभावकारी बनाउनका लागि संग्रहमा एआई सिर्जित तस्बिरहरूको प्रयोग गरिएको छ, जसले संग्रहलाई एक अनौठो सौन्दर्य प्रदान गर्दछ ।

कविताको प्रत्येक पंक्तिको भावना र सन्देशलाई दृश्यात्मक रूपमा प्रकट गर्छन् । तस्बिरहरूले कविताको गहिराइलाई थप स्पष्ट र जीवन्त बनाउँछन् । यसले केवल पाठकलाई कवितामा अल्झाउने मात्र होइन, कविताको भावनात्मक गहिराइलाई पनि उजागर गर्छ ।

कवितामा प्राकृतिक सौन्दर्यको वर्णन गर्दा, हरियाली वनस्पति, आकाश, र नदीका तस्बिरहरूले प्रकृतिको सुन्दरताको भावना प्रकट गर्छ ।

प्रेम र संवेदनशीलता :- प्रेम र आत्मीयताको कवितामा, मुटु, हात समातेका मानिस वा आँखाको आँसु जस्ता तस्बिरहरूले प्रेम र संवेदनशीलताको गहिरो अर्थ प्रकट गर्छ ।

संघर्ष र आशा :- संघर्ष र विजय झल्किने कवितामा, उडिरहेको पन्छी, विजयको प्रतीक चिन्ह, वा संघर्षरत व्यक्तिका तस्बिरहरूले आशा र विजयको भावना उजागर गर्छ ।

तस्बिर र कविताको सम्बन्ध

एकसय पच्चीस शीर्षकसँग जोडिएका उत्ति नै तस्बिरका अझ भिन्न भावबोध हुन्छ ।

कविता र तस्बिरहरू बीचको सम्बन्धले पाठकलाई गहिरो अनुभव गराउँछ । तस्बिरहरूले कविताको हरेक पंक्तिको भावलाई अझ सजीव र गहिरो बनाउन मद्दत गर्छन् । एआई सिर्जित तस्बिरहरूले कविताको कल्पनाशीलता र भावनात्मकता थप प्रस्ट र गहिरो बनाउँछन्, जसले पाठकलाई कविताको यात्रामा साथ दिन्छ ।

यति लेखिसक्दा के ‘मायाको आयतन’ आलोचना रहित छ त ? त्यसो पक्कै होइन । त्यसभित्र अलिकति प्रसङ्ग दोहोरिएका र अन्त कतै सुनिएका बिम्बको प्रयोग भएको छनक पाइन्छ । केही अब्बल कविताको साथी हुन आएका हुन् कि अन्य कविता जस्तो लाग्छ आद्योपान्त सकाउँदा । मुक्तकको बाटो भएर आएका कविको परिचय कतै लुकेको भान हुन्छ ।

नवीन कृति ‘मायाको आयतन’ सबै प्रेमी मनमा बस्न सफल होस् शुभकामना ।