धेरै पछि एकदिन,

गाउँ पसेर

सदियौंदेखि उभिएको

एउटा बुढो रुखलाई सोधें-

कस्तो छ तिम्रो वर्तमान?

बोल्न थाल्यो रुख

शुष्क लवजमा:

के हुनु र मेरो वर्तमान;

सँगै लिई गयो विगतले

आफूसितै अल्झाएर,

मेरा सारा सपना र सन्ततिहरू,

म ‘म’ हुनुको गर्व र इमान;

लिलामीमा छ अब मेरो वर्तमान !

परायाहरू छन् काखमा

जो सधैं मेरो दोहन गरिरहेछन्-

के सोध्छौ आज-

मेरो वर्तमान तिमी !

भोक लाग्यो भन्दैमा

बाघले घाँस खाँदैन

बाघले खाला भनेर

मृग जङ्गल छोड्दैन;

संकट पऱ्यो भन्दैमा

तिमी घर छोडी हिँड्यौ !

भन्यो मात्र तिमीलाई विश्वले ‘वीर’

कहिल्यै तिमी वीर भएनौ,

अब पनि हुने छैनौ-

परजीवी बालक बबुरो

बरा, सर्काउँदा फुर्क्याउँदैमा

आफ्नो ज्यान अर्काकै निम्ति फाल्ने

तर, स्वत्वरक्षाको हाँकमा

माखो मार्न नसक्ने;

व्यर्थै के सोध्छौ तिमी

आज मेरो वर्तमान !

बरु अलिकता विगत सोध

व्यथा कैरन गर्दा मात्र पनि

थोरै शीतल होला कि;

शीतमा न्यानो आभास होला कि !

तिमी गएपछि यहाँ धेरै कुरा भए-

मलाई जतन गरी

मलजल गर्ने हातहरू काटिए,

मेरो सुसेली सुन्ने कानहरू

जरैबाट उखेलिए …

म जवान हुँदाका हितेरी-मितेरी

मेरो छायामा शीतल ताप्ने बटुवाहरू

बाटो हिँड्नै निषेधित भए,

उखेलिए सारा स्मृतिविम्बहरू-

अहिले मेरो बस्ती रुग्न छ !

पहिले एक हुल आइमाईहरू

मेरो बस्ती पसेर मलाई नङ्ग्याए

कसैको बिहे छ, कसको न्वारन

दुना-टपरीको पात चाहियो भने,

मलाई निर्विवाद उजाडे

म चुपचाप उभिइरहें !

फेरि ‘हामी गरिब’ भनेर

अर्को हुल अधबैँसे बुढाहरू

मेरो बस्ती पसे र,

मेरा हात-पाखुरा गिँडे

‘हामी त दाउरे’ भन्दै लिई हिँडे !

यसरी नै किसानहरू आउँछन्,

घाँस भनेर मलाई काटी काटी

क्षतविक्षत बनाउँछन् !

गेरुधारीहरू कर्मकाण्डको बहानामा

बारम्बार मेरा पात-वस्त्र लुछेर

सर्वाङ्ग नाङ्गो बनाउँछन्-

तस्कर व्यापारीहरू

मेरै करङ-पाँसुला छिलेर

मोलतोल गरी नाफा कमाउँछन् !

मान्छे नामका जीवहरूको

जन्मदेखि मृत्युसम्म

संस्कार मैले धानेको छु-

यसरी म एक्लै एक्लै बिलिएर

यस धराको जीवनलीला चलाएको छु !

हेर न-उहिले जन्मिएको

त्यो हर्के,

शिशु, बालक, किशोर युवा हुञ्जेल

मेरै वरिपरि घुमिघुमी हुर्कियो-

हिजो ऊ मऱ्यो रे-

लाश जलाउने लकडी चाहियो रे-

अहिले त मेरो ढाड छिनाल्न

आरावालहरूको एउटा हुल

आफ्नो हतियारमा रेती लाउँदै छ !

म गिँडिएर फेदैबाट ढलेपछि

मेरा जरा उखेलौंला सोचेर

कुटो, गैंती,  झम्पल कोदाली

बोक्ने अझै अर्को एउटा

जवानहरूको टोली पनि तयार छ !

यसरी युगौंदेखि म काटिएको छु

प्रतिवाद नगरेरै म सधैं चोइटिएको छु !

यद्यपि म चुपचाप उभिएको छु,

म मौन छु किनकि एकदिन

ममाथि अन्याय थोपर्ने

ती पीडक आफैंले

आफ्नो कर्तुतको

ज्वार अनुभूत गर्नेछन् !

के थाहा बरा तिनीहरूलाई

सधैं यस्तै चलिरहे-

उनीहरू पनि एकदिन

मभन्दा बीभत्स गरी

गिँडिएर- सडिएर, कुहेर, पाकेर,

खडेरी, हैजा, आँधीहरूको सामना गर्दै

अनेकौं रोग र भोकसँगै बिलाउनेछन्-

म कम्तीमा मरेर पनि तिमी

र, तिम्राहरूको प्रयोजनमा थिएँ –

तिमी र तिमीजस्ता तीहरू सबै

निरर्थक काल भोगेर सकिने छौ !

अब म सोध्छु तिमीलाई

एकपटक घुँडामाथि कुइनो-

हत्केलामा चिउँडो राखेर सोच

र, मलाई सहज उत्तर देऊ-

कस्तो छ तिम्रो वर्तमान ?