डा. आनन्द जोशी

१.

आज वातावरणको प्रत्येक तत्त्वमा
आगोको राप फैलिँदो छ
मानौं समयले विरोधको आँधिबेहरी आउनै लागेको संकेत गर्दैछ
एउटा अलगै किसिमको परिवर्तन आउनै लागेको इंगित गर्दैछ !
यस्तो आभाष, संकेतको सूचना
त्यसै त्यसै आफ्नै मनपर्दी सिर्जित भएको वा भइदिएको त अवश्य पनि होइन होला ।

“पहिचान”लाई कुल्चेरै निमिट्यान्न पार्ने षडयन्त्रको विरोधमा
दन्केको आगोको परिणामले
परिवर्तनको आभाष,
संकेतको उत्पत्ति र विकास विकसित भएको हुनसक्छ !

हुन पनि, समय–समयमा इतिहासको कालखण्डले
लखेटेर त्रसित बनाइरहेकै छ हामीलाई !
(सदैव एउटा चुनौती जीवन्त भई बाँच्न !)
आज पनि
हामीले संरक्षण गरिरहेको, गरिराखेको क्षेत्र
हाम्रो आस्थाको खेत, मठ–मन्दिर, आँगन
हाम्रो बाँच्नुको आधार घर, खेत, जमीन
अधिकरण वा बलजफ्ती अतिक्रमण गर्दैछ
तर्साएर, षडयन्त्रपूर्ण योजना बनाएर, खोक्रो आश्वासन दिएर ।

अस्तित्त्वहीन बनाउन खोज्दैछ
सम्हालेर हुर्काएको हाम्रो संस्कृति, पद्धति, भाषा !
अर्को अर्थमा भन्ने हो भने
हाम्रो आफ्नोपना, विशेषता, मूल्य, मान्यता मात्र पनि होइन
हाम्रो पहिचान/अस्तित्वसम्म पनि
नामेट पार्ने षडयन्त्र रच्दैछ ।
…. ……. …….

“यो विकास तिमीहरूकै लागि हो !” भन्दै भन्दै
डोजरले भत्काउँदै हाम्रा घर, बास, मन्दिर, सत्तल, पाटी
“यो परिवर्तन तिमीहरूकै समृद्धिको लागि हो !” भन्दै भन्दै
अस्तव्यस्त पार्दै आफ्नो भूमिबाट विस्थापित हुन बाध्य पार्दैछ हामीलाई ।
…. ……. …….
फेरि
‘हामी’बाट हामीलाई अलग्याउन
हामी हामीबीच अविश्वास/शंकाको अन्धकार फैलाउँदै छ ।
सामूहिक भावनाबाट प्रेरित हाम्रो संकल्पलाई
भैंचालोले भत्काएका पूर्वाधारझैं
ध्वस्त पार्दैछ ।

खै, कहाँ गए अगुवाहरू ?
सान्त्वना दिएर अघि लागेका हातखुट्टाहरू ?
सबै अन्धकारमै गुपचुप !
अहो ! सुविधा, आशीर्वादले सिर्जित चक्रव्यूहमा परे
मुखौटा फेर्दै बाँच्ने जिन्दगीहरू !
अँध्यारोमा लाटिएका झैं भइदिए—
आवाज/भरोसा/दिशा संकेत गर्नआएका हातहरू !

२.

आज म सोध्दैछु—
आफ्नो स्वत्व सबै अतिक्रमण गराएर पनि
गुपचुप भई बाँच्नु नै जीवन्त बाटो हो कि ?
धेरै संघर्षपछि प्राप्त स्वतन्त्रतासित
आत्मविश्वास हुर्काएर अघि बढ्नु जीवन्त बाटो हो ?
जवाफ छैन,
केही नभनी उनीहरूले देखाउँदै छन्—
हिजोको इतिहासको अँध्यारो,
अँध्यारोमा बाटो खोज्दै हराएका खुट्टा, जिन्दगी
आत्मसमर्पण गरेर बाँच्न बाध्य जीवन !
केही नभनी
चलाउँदै छ डोजर, शक्तिको प्रदर्शन
भत्काउँदै छ हाम्रो आस्थाको खम्बा / विश्वासको धरातल / संकल्पको पहाड !

३.

अब खोज्नु बेकार छ
शब्दकोषमा विकासको परिभाषा, विकासको मूल लक्ष्य
अरे, “आजको विकास” त
आ–आफ्नो स्वार्थ पूरा गर्ने साधन भइदियो !
निश्चय पनि
पानीमा तैरिरहेको पात हो — यस्तो विकास
त्यसको जग छैन / जीवन छैन / व्याप्ति छैन
वसन्त ल्याउनसक्ने शक्ति छैन !
यस्तो विकासले
सिर्जित अन्धकार, “ब्ल्याक होल”ले, कृत्रिम वातावरणले
आक्रान्त भई लोप हुन—
न हामी वनस्पति हौं
न चट्टानका टुक्रा हौं
न डाइनोसोरस नै हौं !
…. ……. …….

हो, उनीहरूले बिर्से—
ढुंगाले थिच्दैमा
कहाँ अन्त्य गर्नसकिन्छ र बिउको अस्तित्व
त्यसको पलाउने, हुर्किने शक्ति !?
त्यो त हुर्किन्छ— डाँठ, पात, जरासहित
निस्किन्छ आफ्नो बाटो आफैं पहिल्याई
स्थापित गर्छ आफूलाई ।
त्यसैले
आजको वातावरणको प्रत्येक तत्त्वमा
आगोको राप फैंलिँदो छ
मानौं समयले विरोधको आँधिबेहरी संकेत गर्दैछ
एउटा छुट्टै परिवर्तन देखिनलागेको इंगित गर्दैछ !

अनुवादः आर. मानन्धर

कवि परिचय
डा. आनन्द जोशी (जन्म ई.सं. १९४८) नेपालभाषा काव्य क्षेत्रमा छुट्टै विशेषता बोक्ने कवि हुन् । सरल प्रस्तुति र सहज प्रवाहमै गम्भीर विषयको विशालताभित्र छिर्नसक्नु उनको काव्यिक विलक्षणता हो ।

नेपालभाषाको आधुनिक कविताको परिष्कार र हाइकु विधामा समयसापेक्ष नवीनताको थालनीमा उनको महत्त्वपूर्ण योगदान रहेको छ । लामो समयदेखि अटुट रूपमा काव्यकर्ममा लीन उनका कवितातर्फ चार कृति, हाइकुतर्फ पाँच कृति र समालोचनातर्फ चार कृति प्रकाशित भइसकेका छन् । उनको विस्थापित जि— “जि” मखु कविता संग्रहलाई ने. सं. १०९६ मा श्रेष्ठ सिरपा प्रदान गरिएको थियो ।

व्यावसायिक रूपमा उनी वातावरणीय व्यवस्थापनको विज्ञ हुन् । बेलायतको युनिभर्सिटी अफ वेल्सबाट वातावरणीय व्यवस्थापनमा विद्यावारिधि गरेका उनी अन्तर्राष्ट्रिय संस्था साउथ एसिया इन्भायरोन्मेटल कोअपरेसन प्रोग्राम (साकेप) र साउथ एसियन रिजनल सी प्रोग्राम (सास) का महानिर्देशक भई श्रीलंकामा काम गरिसकेका छन् । वातावरण र जैविक विविधतातर्फ पनि उनका चार पुस्तक प्रकाशित छन् ।

उनी वातावरण तथा साहित्यसम्बन्धी विभिन्न संघसस्थामा आबद्ध छन् ।

मूल कविता नेपालभाषामा

हिउपाःया संकेत

डा. आनन्द जोशी

१

थौं लकसया प्रत्येक तत्त्वय्
मिया राप न्यना वनाच्वन
मानो इलं विरोधया ग्वःफय् वयेत्यंगु इंगित यानाच्वन
छगू बिस्कं हिउपाः खनेदःवइगु संकेत यानाच्वन !
थन्याःगु आभाष, संकेतया सुचं
थः यस्सें, अथें सिर्जित जूगु / जुया ब्यूगु ला अवश्य नं मखु !
“म्हसीका” न्हुत्तुन्हुया छ्वयेत ग्वःगु षडयन्त्रया विरोधय्
च्याःगु मिया लिच्वलं
थ्वं हिउपाःया आभाष,
संकेतया उत्पत्ति व विकास ब्वलंनावःगु जुइफु !
खनं, इलय् ब्यलय् इतिहासया कालखण्डं
लित्तुलिना त्रसित याना वया हे च्वंगु दु झीत !
(न्ह्याबलय् हाथ्या जीवन्त जुया म्वायेत !)
थौं नं
झीसं संरक्षण याना तयागु, याना च्वनागु लागा,
झीगु आस्थाया बँ, देगः, मठ, चुक
झीगु म्वायेगु आधार बँ, छेँ, बँ
अधिकरण वा बलजफ्तीं अतिक्रमण यानाच्वन
ख्याना / षडयन्त्र ग्वया / फुसलु आश्वासन बिया ।
अस्तित्वहीन यायेत स्वयाच्वन
सुरक्षित याना ब्वलंका तयागु झीग संस्कृति, पद्घति, भाय् !
मेगु अर्थय् धायेगु खःसा
झीगु थःगु पन / विशेषता / मू / मान्यता जक मखु
झीगु म्हसीका / अस्तित्व तक नं
न्हंका छ्वयेत जाःग्वयाच्वन ।
…. ……. …….
“यायेत्यनागु थ्व विकास ला छिमिगु लागि हे खः ! ” धाधां
डोजरं थुनाच्वन झीगु छेँ, बास, देगः, सतः, फल्चा
“हयेत्यनागु हिउपाः छिमिगु समृद्घिया लागि हे खः !” धाधां
अस्तव्यस्त याना लागा विस्थापित जुइत वाध्य यानाच्वन झीत ।
…. ….. …… …….. …….
हानं
झीपाखें झी ब्यागः तयेत
झी झी दथुइ अविश्वास / शंकाया खिउँ न्यंका यंकाच्वन
मंकाः भावना ब्वलंका न्ह्याःवनेगु झीगु संकल्प नं
भुखाचं थुना ब्यूगु पूर्वाधार थें
ध्वस्त यानावं च्वन !
ग्व गन वन न्ह्यलुवाःत ?
हःपाः बिया न्ह्याःवनेत वपिं ल्हाः, तुति ?
दक्वं खिउँया लागाय् गुपचुप !
अहो ! सुविधा, आशीर्वादं सिर्जित चक्रव्यूहलय् लात
ख्वाःपाः हित्तुहिला म्वाइपिं जिन्दगी !
खिउँइ झुमिं यंकुपिंथे जुयाबिल सः / बः / दिशा सकेत यायेत वःगु ल्हा !

२

थौं जिं न्यनाच्वना —
थःगु थः दक्व फुक्क अतिक्रमण याका नं
गुपचुप जुया म्वायेगु हे जीवन्त लँ खः कि ?
यक्व संघर्ष लिपा प्राप्त जूगु स्वतन्त्रतानाप
आत्म विश्वास थःदुने ब्वलंका न्ह्याःवनेगु जीवन्त लँ खः कि ?
लिसः मदु,
छुं मधासे इमिसं क्यनाच्वन —
म्हिगःया इतिहासया खिउँ,
खिउँइ लँ मामां थः हे तंपिं तुति, जिन्दगी
आत्मसमर्पण याना म्वायेत बाध्य जीवन !
छुं मधासे
न्ह्याकाच्वन डोजर, शक्तिया प्रदर्शन
थुनाच्वन झीगु आस्थाया थां / विश्वासया बुँ, / सकल्पया गुँ !
– – – – –

३

आः मालेत स्वयेगु बेकार
शब्दकोशय् विकासया परिभाषा, विकासया मू आज्जु
अरे, “थौंया विकास” ला
थःथःगु स्वार्थ पूवंकेगु ज्याभः जुयाबिल
दक्व थःगु यायेगु कूटनैतिक चाल जुयाबिल !
निश्चय नं
लखय् ल्यहेंपुयाच्वंगु हः खः — थन्याःगु विकास
वया जग मदु ÷ जीवन मदु / ब्याप्ति मदु
वसन्त हयेगु शक्ति मदु !
थन्याःगु विकासं
सिर्जित खिउँ, “ब्लाक होलं”, कृत्रिम वातावरणं
आक्रान्त जुया लोप जुया वनेत —
नं झीपिं वनस्पति खः
न चटानया टुक्रा खः
न डाइनोसेरस हे खः !
…… …… …….
खः, इमिसं ल्वःमंकल —
ल्वहतं त्यलेवं
गन अन्त यायेफइ पुसाया अस्तित्व
बुया ब्वलनेगु शक्ति ! ?
व ला ब्वलनि दं, हः, हानापं
पिहां वइ व थम्हं हे लँ दयेका
स्थापित याइ वं थःत ।
उकिं
थौं लकसया प्रत्येक तत्वय्
मिया राप न्यना वनाच्वन
मानो इलं विरोधया ग्वःफय् वयेत्यंगु इंगित यानाच्वन
छगु बिस्कं हिउपाः खनेदःवइगु संकेत यानाच्वन !