काठमाडौँ खाल्डोमा प्रख्यात लेखक र बुद्धिजीवीको सर्वकालिक ‘पगरी’ गुथेका एक जना मनुवा छन् । नाम हो खगेन्द्र संग्रौला। यी ‘स्वनामधन्य’ विद्वान्ले नेपाली राजनीतिका एक व्यक्तित्व र पूर्वमन्त्री कमल थापाको तस्बिरसमेत जडेर लेखे, फेसबुक र ट्वीटरमा । आफूसँग राजनीतिक आस्था र विचार नमिलेकै कारण उनले कमल थापालाई मुखै ‘बाँदर’ भने । मण्डले भने र कमल नाममा एकलखे लाएर ‘कमले’ भन्दै ‘मण्डले’सँग अन्त्यानुप्रास मिलाएर तुच्छबाणी गरे ।

व्यक्ति लक्षित उनका यस्ता असभ्य र अशिष्ट भाषाका फुटकर गाली फेसबुक र ट्वीटरमा सधैँ आइरहन्छन् । अलिक लामो अचाक्ली गाली, अलिक विस्तारमा नकारात्मक कुरा र आफ्नो दोहोरो, तेहोरो चरित्र आदि प्रकट गर्नुपर्यो भनेचाहिँ संग्रौला पत्रपत्रिकामा ‘अप एड’ ट्याग लगाएर स्तम्भ वा लेख लेख्छन् । उनका यस्ता गालीगलौज, व्यक्ति हियाइ, समूह हियाइ, कुनै पनि कुराको राम्रो पाटोलाई सर्लक्कै पन्साएर नकारात्मक पाटोलाई अनेक शब्द लेपन र आडम्बरले मोरेर तयार पारेका विषाक्त वचनलाई नेपाली पत्रपत्रिकाका सम्पादकहरु ‘विचार’ नाम दिएर पाठकले नपढी नहुने र पाइनसक्नुको अपार, महँगो मालको रुपमा छाप्न र बेच्न तँछाडमछाड गर्छन् । लिलाम बढाबढमा उनलाई पैसा दिएर तानातान किन गर्छन् सम्पादकहरु उनका यस्ता विकार छाप्न ? बुझिनसक्नु छ ।

हामी भने संग्रौलाले लेखेपछि…, संग्रौलाले भनेपछि… भनेर उनकै शब्दमा भन्दा उसै ‘मखलेल’ हुन्छौँ ।

मुखले भैगोभैगो भन्दै हातले चाहिँ अघि जिप्ट्याइसक्छौँ । हुन्न हुन्न भन्दै हुन्छ भन्छौँ । जाने जाने भन्दै रातै बास बस्छौँ । संग्रौला यस्तै दोहोरो चरित्रका नौरङ्गी लेखक हुन् ।

‘कथित’ किन भनेको भने वास्तविक ‘बुद्धिजीवी’ले कालोलाई कालो र सेतोलाई सेतो नै देख्ने ‘भ्यालु न्युट्रल’ दर्शनमा बाँच्न प्रयत्न गर्छ, र आलोचना, समालोचनाले मान्छेलाई तिखार्ने कुरा मान्छ ।

आफूलाई ‘मार्क्सवादी’, ‘प्रगतिशील’ भन्ने यी संग्रौला दोहोरो चरित्रको होइन सच्चा ‘मार्क्सवादी’ र ‘प्रगतिशील’ हुन् भने मान्छेलाई क्षेत्र, धर्म, संस्कार, परम्परा, स्थानीयत्व आदिका आधारमा भेद गर्ने, फरक पार्ने र सुखी र दु:खी देख्ने अधिकार कहाँबाट पाए उनले ? आफैंले चाहिँ यो धर्म, संस्कार, परम्परा र नेपालीपनका सबैकुरा देशमै बसेर पनि त्यागेर चल्दा, अरुलाई नि त्याग्न, छोड्न, खिसिट्युरी गर्न कन्दनी छिन्नेगरी बल गरेर लेख्दा, बोल्दा, वक्ता सुखी भइने हामीले चाहिँ विदेश गएर यी कुरा छुट्दा दु:खी भइने ? यी सबै पहिचानजन्य तत्व नामेट गरेर मान्छेको त ‘अन्तर्राष्ट्रिय जात’ हुनुपर्ने होइन उनले मान्ने ‘गीता’ अनुसार ? श्रम गरेपछि र श्रमको उचित मूल्य स-सम्मान भेटेपछि होइन मान्छे सुखी हुने मार्सवादी महोदय ? ‘जता मल्खु उतै छुचो मुख ढल्कु’ भएपछि आउने दृष्टिदोष र दोहोरो चरित्र भनेको यही होला सायद ।

यस्तै पानीपानी तर्क गरेर, कल्पित विचार छरेर र मान्छेलाई हुण्डीमुण्डीमा भ्रम दिएर ‘वरिष्ठ लेखक’को पगरी लाएकोलाई गर्न सफल संग्रौलाको कुनै खास दिगो इलम छैन । अनेक गाली, नकार ग्रन्थी र अशिष्ट भाषाको जोडजाम गरेर तर्कले विसङ्गत, विचारले मौसमी र सौन्दर्यले कुरुप कुरा लेखेर आफ्नो भातभान्सा जुटाउने खगेन्द्र संग्रौला दु:खी कि हामी विदेशमा बसेर मेहनतको कमाइले चालीसै नकाटी ‘वर्ल्ड क्लास’को औसत जीवन जिउने नेपाली दु:खी ?

मानव बसाइँसराई भावनाको वशमा थामिएर बस्ने कुरा नै होइन । न त मान्छेको जात अन्य प्राणीजस्तो याकलाई सोलु, गधालाई नेपालगन्ज भनेजस्तो प्राणी हो । बसाइँसराइ हुँदैनथ्यो भने संग्रौलाले नि आफूलाई पाँचथर ‘सुभांगका संग्रौला’ भन्न पाउने थिएनन् ।

बसाइँसराई मानवीय व्यवहार हो । कोही लेखक, नेता वा अभियन्ता राष्ट्रियताको भावनामा चुर्लुम्मै डुब्यो आफ्नो भातभान्सा जुटाउन भनेर मान्छेको ठाउँ सरेर जिउने क्रम रोकिँदैन । यो आम मानिस प्रवृति हो । दुई चार पेसेवरहरुले बसाइँसराई हुनुहुँदैन, राम्रो होइन भन्दा, विभिन्न भूगोलमा बस्न गएका नेपाली दु:खैदु:खको सागरमा डुबेका छन् भन्दा सत्य बोलेको र सत्य देखेको हुँदैन । अखबारमा आएपछि कानै नछामी पत्याउने हामीलाई धेरै लेखक भनिएकाहरुले धेरै झूठ पढाएका छन् । धेरैभन्दा धेरै सम्पादकहरुले ढाँटिरहेका छन् । प्रश्न गरेर मात्रै पत्याउने बानी बसालौँ ।

नेपालीहरु आज दुनियाँका एक से एक सम्पन्न देशमा उल्लेख्य मात्रामा बस्न पुगेका छन् । मेहनत र इमानको कमाईले सुखी र समृद्ध जीवनयापन गरिरहेका पनि छन् । दुनियाँका चालामाला, संस्कार, संस्कृति, भाषा, भेषलाई नजिकबाट जान्न, बुझ्न पाएका छन् । अनेक भाषा सिक्न, अनेक देशका मान्छेसँग भलाकुसारी गर्न र तीनका खानपान चाख्न पाएका छन् । प्रतिष्ठित विश्वविद्यालयहरुमा पढ्न पाएका छन् । अनेक अन्तराष्ट्रिय मञ्च र समुदायमा ‘नेपाली हुँ’ भनेर उपस्थिति जनाइरहेका छन् । आफूले सिकेका ज्ञान, सीप र अनुभव आफ्नो मातृभूमिको हितका खातिर अनेक हिसाबले पैठारी गरिरहेका छन् । गाउँगाउँमा सकेको सहयोग र परोपकार गरेर नेपाली दाजुभाइ दिदीबहिनीलाई सजातीय र सहृदयी व्यवहार दिइरहेका छन् ।

हामी दु:खी, बेचैन छैनौ विदेशमा । चाडबाड आउँछन् दशैँ, तिहार, तीज, माघे संक्रान्ति, फागु, असार पन्ध्र । हाम्रा नेपालका आफन्त, बाआमा, बन्धुबान्धवहरुसँग गफ गरीगरी, खाएको दही-चिउरा-केरा, पकाएको सेल, खीर, खट्टे र ढकने भिडियो वार्तामै सही देखाई देखाई, नेपाली नै  बोलेर, नेपाली पाराले जिब्रो फड्कारेर खान्छौँ हामी । साथीभाइ, इष्टमित्र बोलाएर, उनकामा गएर घुमीघुमी, गद्दामा बैठक बसाएर, उप्परखुट्टी लाएर खान्छौँ हामी उतैजस्तो ।

संग्रौलालाई कुनै पीर नपारी यता आएर आफ्नो गरी खाँदा पनि खेद्दैखेद्दै यहीँ आइपुगेर चियो गर्दै जगतकै दु:खी करार गर्नुपर्ने हामीलाई ?

यो नराम्रो हो ? के नेपालीले नर्थ सेन्टिनल आइल्यान्डका कविलाले जस्तो बाहिरी संसार र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायका मान्छेसँग सम्बन्धविच्छेद गरेर, कतै नगएर, कसैलाई आफ्नो छेउमा आउन नदिएर आदिम जीवन बाँचिदिनु पर्ने हो कुनै लेखकका लागि ? संग्रौलालाई कुनै पीर नपारी यता आएर आफ्नो गरी खाँदा पनि खेद्दैखेद्दै यहीँ आइपुगेर चियो गर्दै जगतकै दु:खी करार गर्नुपर्ने हामीलाई ?

हामीलाई आफू जन्मेको हुर्केको देश छोडेर हिँड्न कसैले घिच्चुकमा ताकेर बाध्य पारेको होइन । देश छोडेर अन्तै बसाइँ गएपछि के के छुट्छन् के के साथै आउँछन् भन्ने थाहा नपाएको मान्छे नि छैन होला । त्यहाँका चिलाउने, कटुस, पिपल, वर छुटे तर तिनको सट्टामा धर्तीमाताको अर्को कुनामा आस्पेन, बर्च, मेपल, ओक, विल्लो उम्रिँदा रहेछन् । तिनले नि उसैगरी प्राणवायु र गर्मीमा सित्तलसँयाल दिने रहेछन् । यता यिनैले काम चलाइन्छ ।

हाम्रा त लौ देउराली, चौतारी छुटे, ढुकुर र कोइली छुटे । तर यी कुरा नछुटेका तर छुटाउन सारै नै आत्तुर धेरैले सोध्छन् कसरी चढ्ने होला प्लेन भनेर दिनैपिच्छे । उत्तर भर्दाभर्दा दिग्दार छु म एक किसिमले । ‘खगेन्द्र संग्रौलाको लेख पढ र देशमै बस’ भन्न मात्रै सकेको छैन मैले साथीसँगी, इष्टमित्र, भाइभतिजहरुलाई ।

हाम्रा धेरै कुरा छुटे तर धेरै थपिए पनि । आँगनबारीमा चर्न आउने चराहरु म्यागपा, सिगल, रेबन, जुनकोहरु हाम्रा साँझ र बिहानीमा थपिए । बलेँसीको छिमेकमा अर्कै महादेशबाट आएका इथियोपियनको ‘इन्जेरा’ र जर्मनको ‘कार्टोफेलपफर’ चाख्न पाइएको छ । प्रातभ्रमणमा जाँदा बारीको फर्सी र साग टिपेर ‘ला खा’ भनेर दिने इटालियन इष्ट थपिए जीवनमा । बारीको स्याउ टिपेर खाँदो खा भनेर दिने कोलम्बियाली ‘पल्लाघर’ भेटियो यसै जुनीमा । पालेको बिरालो रुख चढेर ओर्लिन नसक्दा आफ्नो घरको भर्यांग ल्याएर रुख चढी तत्काल बिरालोको उद्दार गरिदिने रोमानियाली ‘माथ्लाघर’ भेटियो यता। आफ्नो खेतमा फलेको एक धोक्रो आलु सित्तैमा घरै ल्याइदिने बाउपट्टि न आमापट्टिका युक्रेनीयन ‘तल्लाघर’ सँधियार थपियो जीवनमा । यस्ता थपिएका र बाहिरफेरको दुनियाँ देखेर सिकेका, मनन् गरेका कुरा धेरै छन् । भनी साध्य हुँदैन ।

मान्छे जतिसुकै देश, राष्ट्रियता, धर्म, संस्कार, पहिचान, नातागोताको लहरो, धर्तीपुत्र आदिको मान्यताले जेलिएको भए नि बाँच्ने भनेको आफूले हो । अन्तत्वगत्वा, आफूको आफ्नो मोहभन्दा अरु कुरा परका हुन् । आफूलाई आफैँले अपनाउन छोडेका दिन यी यावत कुराको कुनै अर्थ हुन्न । एउटा औसत मान्छेको औसत आयु ८० वर्ष मान्ने हो भने पहिलो ३० वर्ष खुट्टो टेक्न सिक्दासिक्दै जान्छ । ६० भन्दा माथिको जीवन जीवनको रङ, रहुस र उर्जाले नै त्यति आकर्षक जीवन हुन्न । भने, बीचको ३० देखि ६० को ३० वर्षे जीवनभोग, आर्जन र उपलब्धीका लागि मान्छे बसेको संसारमा जहाँ मन लाग्छ त्यहाँ गएर बस्छु भन्ने स्वायत्त निर्णय कसैले किन गर्न सक्दैन ? अर्थात्, सक्दो रहेछ, पाउँदो रहेछ ।

भावनाको खाल्डो भनेको पनि विस्तारै मल्हम लाग्दै पुरिदै जाने कुरा रहेछ । पुर्खाहरु बर्मा गए, आसाम गए, मणिपुर गए, भोटाङ गए । दु:खी भए कि सुखी भए । तर रोकिएनन् गइरहे । चित्त नबुझे फर्किएर आए । आज लाखौँ नेपाली संग्रौलाले तोकेका अमेरिका, क्यानाडा, अष्ट्रेलिया, र युरोपका देशमा सपरिवार बसिरहेका छन् । कोही व्यापारमा छन्, कोही सरकारी नोकरीमा छन्, कोही निजी क्षेत्रका सेवामूलक काम र इलममा छन् । कोही स्कुल, कलेज र विश्वविद्यालयका मास्टर छन् । संग्रौलाले लेखेजस्तो पीडीत, असहाय र न अडिन सक्ने न फर्किन सक्ने अक्कर र बिलखबन्दमा कोही पनि छैनन् । बसिबियाँलो गफका लागि गफ कसैले गरेको सुनेर लेखक बहकिएको भए बेग्लै कुरा ।

नागरिकको सेवामा राज्यका सबै स्रोत र साधन अहोरात्र प्रभावकारी काम गर्छन् । लिङ्गीय भेदका आधारमा कसैलाई दबाइन्न ।

हाम्रा छोराछोरी विश्वस्तरीय नि:शुल्क शिक्षा हासिल गरिरहेका छन् । हामीलाई रोग, बिराम लागेमा सरकारले नि:शुल्क र गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा दिन्छ । चौबीसै घण्टा स्वच्छ सफा पिउने, चलाउने पानीको गङ्गा घरघरमा बगेको छ । इन्टरनेटको छेलोखेलो छ, कहिले लोडसेडिङ हुँदैन । भर अभरमा राज्यले नागरिकलाई काँध हालेर मर्न दिँदैन । नागरिकको सेवामा राज्यका सबै स्रोत र साधन अहोरात्र प्रभावकारी काम गर्छन् । लिङ्गीय भेदका आधारमा कसैलाई दबाइन्न । यता आएपछि धेरै भन्दा धेरै सरकारी कागजात बनाउने, पाउने र अड्डा अफिसमा जाने काम परिरहन्छ । ढिलासुस्ती र लप्पनछप्पनले कहीँकतै दु:ख दिएको छैन आजसम्म ।

जहाँ मानव विकास सूचाङ्क विश्वकै अग्रणीमध्येमा पर्छ, जहाँ प्रतिव्यक्ति आय र आयु उत्कृष्ट छ, जहाँ प्रजातन्त्र र नागरिक स्वतन्त्रतामा कुनै सम्झौता हुँदैन, जहाँ बाटोघाटो आवतजावतका लागि घरघरमा निजी मोटर कार र छुँदा मैलो लाग्लाजस्ता सडक छन्, जहाँ बजार र खाद्य गुणस्तर इमानी र पारदर्शी छ, जहाँ कुनै पनि सरकारी कामकाजका लागि कुनै घुस, नजराना कहिले कतै टक्र्याउनु नपरी तुरुन्त काम हुन्छ, जहाँ खट्छु, मेहनत गर्छु, पाखुरी बजार्छु भन्नेलाई अवसरै अवसर छ, त्यस्तो ठाउँमा बसेका छन् उल्लेखित देशमा नेपाली ।

त्यस्तो ठाउँमा बस्ने नेपालीलाई एक जना भीमकाय लेखक र विद्वान् कहलिएका व्यक्तिले हदैसम्मका दु:खी दर्ज गरेर हौवा पिट्दा, लेख्दा लेखक संग्रौलालाई प्रश्न गर्न मन लाग्यो । संग्रौला सर, दु:खी तपाईं कि हामी ?

जस्तो ठाउँठहरमा बसे पनि, ‘राष्ट्रियता’, ‘अराष्ट्रियता’ जपे पनि नजपे पनि एउटा काया बाँचुन्जेल न हो बाँच्ने । आफू बाँच्दाबाँच्दै यो सब आफैँले देखभोग गरिएन भने त गुम्यो चोला । एक वर्षपछि त आफ्नै सन्तानले बिर्सिन्छ । आफ्नो बाउ, बाजे कहाँ जन्म्यो, कहाँ हुर्क्यो र कहाँ मर्योसँग अबको पुस्तालाई खासै चासो नि हुन्न । अबको मान्छे एउटा ठाउँमा नाभी गाडेर बस्दा नि बस्दैन । जे जति देख्ने, भोग्ने र प्रयोग गरी हेर्ने हो जीवनलाई यो ‘प्यारो चोला’ हुँदै गरी भ्याइएन भने मरेपछि त ‘खा बाबै केरा’ भनेकै छ !

नलेख्दा नि हुने कुरा आफ्नो इलम धान्नका लागि लेख्ने र कुरा कथुर्ने कुनै लेखकले जिम्मा लिन्छ भोलि कतै नगई, केही नदेखी, नभोगी मरियो भने ?