अङ्ग्रेजी सोप्रानोजस्तो धुनसँग थर्किंदै एउटा शालीन अनुहार देखा पर्छ, लुङ्गी र गन्जीमा कसिएकी बर्माको जङ्गलमा फुल्ने सुनगाभाजस्ती, मेरो मस्तिष्क दुखेर आउँछ । म छटपटिन्छु तर पल्टाइदिन्छु इतिहासको एक पाना । मुटु भित्रसम्म चिरिएर जान्छ .।

“कसो हो सुबेदार सुयोगवीर सिंह !” क्यान्टिनमा कफी खाएर फर्कंदा मसँगैको साथीले भन्छ, “माटिनची आज पनि आएकी थिई, यतै बिहे गर्ने सुर छ कि यार ?”

“हुन्न यार ! घोडाको कवाफ खुवाइदिन्छे, बर्माको सुनगाभाजस्ती छ हेर्दा, ख्वान्नियो पाँ ।” म जोडसँग हाँस्छु । म हाँसेको कारण ऊ सहजैसँग बुझ्छ ।

पिडाउँगको जङ्गलभरि फुलेको रातो र पियाजी सुनगाभाजस्तै रहरलाग्दी, कहिल्यै तिर्खा नमेटिने राम्री छे माटिनची, बर्मेली किसानकी छोरी । उसलाई सधैं म मेरो ख्वान्नियो पाँ भनी गिज्याइदिन्छु, ऊ फूल फुलेको जस्तो मस्किदिन्छे । म सधैं भेट्छु, सधैं के के लिन्छु उसदेखि सिथ्थैमा, ऊ मलाई सधैं बिहे गरौं भन्छे र यही आश्वासनमा म उसको ओछ्यानमा गएर रात-रातभरि सुतिदिन्छु, मेरो ओछ्यानमा ल्याएर रात-रातभरि सुताउँछु । मायाबिना, म सधैं निलिदिन्छु उसको अस्तित्वलाई, उसको कुमारित्वलाई । म सधैं भन्छु, “अब चाँडै बिहे गर्ने है, माटिनची !”

यसरी माटिनचीसँग म पल्किएको एउटा गोरो अफिसरले सुइँको पाउँछ र एक दिन प्याच्चै भन्छ, “हेलो गोर्खा सुबेदार ! मलाई पनि मिलाइदेऊ न तिम्रो अर्किड बिउटी ।”

म उसलाई टारेर हिँड्छु र मनमनै भन्छु, ‘कहाँ दिन्छु र मोरो खैरेलाई, जति पायो उसैले राखूँ भन्दो रहेछ । हामी ‘गोर्खा बहादुरलाई पनि साझा नभएको माल चाहिन्छ । भर्खर त झ्याम्मिएकी छे मेरो ख्वान्नियो पाँ ।’ किनकिन अरूसरह माटिनचीलाई खेलाउन मन लाग्दैन, उसलाई विशेष रूपले हेर्न मन लाग्छ, शायद उसले सधैं मलाई भविष्यको लोग्नेको रूपमा हेरिदिएर होला । त्यसो नगरे त ऊ मान्दिन नि, फेरि कताको बिहे, कताको घरबार, सके यी पनि मर्दी हो ग्रेनेडले भुँडी पड्केर ।

गिलासभरि अये भरेकी, आँखाभरि पनि अये भरेकी मलाई आज विशेष प्रयोजनसाथ भात खुवाउन बसेकी छ माटिनची । नप्पीको गन्ध विचार गर्छु, सर्प-भ्यागुतो के-के हालेर बनाएको होला, र पनि त्यसै-त्यसै मीठो लाग्छ, वातावरण नै मीठो लाग्छ, माटिनची नै मीठो लाग्छ । पछिबाट उसले लजाउँदै भन्छे, “अब कति दिन पर्खने ? साथीहरू कति जनाले गोर्खा लोग्ने ल्याएर बसिसके ।”

“ख्वान्नियो पाँ !” म उसको चिउँडो उठाएर भन्छु, “भोलि बिहे गर्ने कि पर्सि बिहे गर्ने ?” म  त रातभरि आफ्नो काखमा पल्टेकी माटिनचीलाई मात्र देख्छु र सम्झन्छु भोलि त आउँदै आउँदैन ।

मलाई अँगालो हाल्दै ऊ भन्छे, “हाम्रो छोराछोरी भयो भने के गर्ने ?”

“घाँटी निमोठ्दै मारिदिने, यत्रो युद्धको गजमौरोमा केको छोराछोरी !” तर यसो भन्दिनँ, “तिमीलाई रहर मेटिन्ज्याल छोराछोरी बनाइदिउँला, फिकर नगर ख्वान्नियो पाँ ! तिमीजस्ती राम्री स्वास्नी पाउनु पनि मेरो सानोतिनो भाग्य हो र ? म घर फर्किन्नँ, तिमीलाई बिहे गरेर तिमीसँगै तिम्रो खोर्सानी र अदुवाबारी गोडेर जीवन बिताइदिउँला । अब लडाइँ थामिन्छ, हामी कति सुखी हुनेछौँ ।”

यो म बोलेको होइनँ, म राम्रैसँग थाहा पाउँछु । मेरो झूटो सान्त्वनाको ऊ सङ्केत पाउँछे क्यार, मेरो कमीजको कलरमा झुन्डेर रुन थाल्छे र भन्छे, “आज त म छोड्दिनँ तिमीलाई, मैले असाध्य नराम्रा सपना देखेको छु । गोर्खा दाइ ! मलाई मारेको पाप लाग्ला नजाऊ ।” आज किनकिन माटिनचीको आँसु रोकिंदैन । कति फकाउँछु, कति मनाउँछु हुँदैन । ऊ आँसुको भल बगाइदिन्छे, म चट्टानजस्तै अडान दिएर बसिरहन्छु । ऊ मान्दिन, मलाई रिस उठ्दै जान्छ, सम्झन्छु यी स्वास्नीमान्छेहरू कति रुन्चे हुन्छन् । आँखा पछिल्तिर आँसुको पैंटो राखेका छन् कि यिनीहरूले, जतिखेर पनि रुन्छन्, जति चाहिए पनि आँसु बगाउँछन् । रोएर जीवन बित्ने हो र ? कस्ता मुर्खहरू !

म जान तयार हुन्छु, माटिनची मेरो खुट्टाछाँद हालेर रुन्छे । हटाउन खोज्छु हुँदैन र जमाएर लात कस्छु उसको कमलो छातीमा र भाग्छु ब्यारेकतिर ।

“बृटिश कर्णेल स्टेफेन रातभरि मातेर रोए, स्वास्नी छोराछोरीको सम्झना आएर,” मेरो नम्बरी साथीले भन्छ ।

म हाँस्दै भन्छु, “कस्तो निरर्थक, त्यति सानु मुटु हुने मान्छे के कर्णेल भएर बसिरा’को !”

तर रुनुपर्छ स्टेफेनले, ऊजस्तै, मजस्तै अरू धेरैले । हाम्रो बटालियन फलाम डिस्ट्रिक्टको अघिल्लो मोर्चामा अब मजस्तै अरू धेरैले । हाम्रो बटालीयन फलाम डिस्ट्रिक्टको अघिल्लो मोर्चामा अब तुरुन्तै हिँड्नुपर्छ । सीमान्तमा जापानी प्याराट्रपहरूले बिताइसके । तोजोका रक्तबीजहरू छपछप्ती आइसके । यही हो मर्ने बेला, भी. सी कमाउने मौका, खून त्यसै उम्लेर आउँछ, अनायस हात खुकुरीको बींडमा पुग्छ ।

“नं. ३३५० सुबेदार सयोगवीर सिंह !” गोरा क्याप्टेन धाप मार्न आउँछ तर उसलाई थाहा छैन म कति निष्क्रिय मानिस छु । पर्सिपल्ट माटिनची गिलासभरि अये भरेर पर्खिन्छे उसको छातीमा नीलडाम अझ दुख्दैछ तर देखेर पनि गोर्खा बहादुरको बूटलाई नै प्रेम गर्छे एउटा लोग्ने घरमा पस्ने साइतको । तर म भागिसकेको हुन्छु सुनगाभाको जङ्गलदेखि टाढा, जीवनको रहरदेखि टाढा, अर्थदेखि टाढा । माटिनचीले थाहा पाउँछे गोर्खा बहादुर भागेको कुरा र पासो हालेर मर्न सक्छे विष खाएर मर्न सक्छे एउटा सस्तो मृत्यु ।

मलाई हाँसो उठ्छ, सम्झन्छु, के गरें र मैले ? एउटा सुनगाभाको फूल कलिलैमा टिपेर बूटले कुल्चिसकें बढी के गरें ? यति नै यदि अपराध हो भने, यति नै यदि कलङ्क हो भने यो जीवन नबाँचे हुन्छ । नरोए हुन्छ । नरोऊ मेरो ख्वान्नियो पाँ ! एउटा विश्वासघाती गोर्खा बहादुरलाई सम्झेर, किनभने ऊ पनि मर्न जाँदैछ वेदीतिर ।’

माटिनची आँसुमा पौडी खेल्दै सकमबरीको मुडुलो टाउको मतिर आउँछ। म समाउन खोज्छु अनि त्यो अदृश्य हुन्छ । स्वीकार गर्छु जीवनमा दुर्दशाको अन्त छैन । म त मरिनँ मृत्युको मुखमा पनि ।

ना येड्फुज्हा, ना येड्येफुज्हा ।

शौयाः चौयाः भ्ये भ्ये खाः

छि खयी टस्याउँ ह्या अन्ट वये ट्वेला ।

शैले सप्चेमा चान्ट्वे हलेला ।

म्वाउ में मिद्धा स्वे मादा ।

बह्य नाउँ ल्हे तिस्याः मप्चेपा से गवा ।

सोप्रानोको धुनले पछार्छ मलाई वास्तविकताको संसारमा । मेरो मुटु एकपल्ट फेरि भित्रदेखि चिरिएर आउँछ । शायद यसरी पिरलिएर बस्नु नै मेरो जीवनको सान्त्वना रहेछ, यही नै होला मेरो आश्रय । अब सन्तुष्टिको एउटा तक्मा भाग्नुपरेको छ युगसँग ।

= = = =

डेथ भ्याली, डेथ भ्याली यस्तो पो जीवनको बोझ बोक्नुको अर्थ । यो पो हो एउटा लाश बाँचेर आएको जीवन, रित्तिएर आएको जीवन । आसामको सिमाना, मिसटीनमा मुसरीदाल र भात पाथी खाँदै मैले सम्झेको हुँ । अब ममा केही छैन, यो भ्वाङप्वाले पाइजामा र कमीजभित्र बसेको अस्तित्व विषुवत् जङ्गलको औले जरोले मार्न नसकेको मेरो शरीरमा अब केही छैन । शून्य छु बिलकुल, मेरा पापहरू जसलाई म मान्न तयार छैनँ, यति पाप हो भने धोइदिसक्थ्यो यो डेथ भ्यालीले । म निस्सार बाँचेको छु, अब स्वदेश जान पाइन्छ । तीन मिसटीन चुली भात, च्याङ्लो दाल, फर्सीको तर्कारी, अमृतजस्तै विचारधाराले मलाई डेथ भ्यालीमा पुऱ्याउँछ ।

किन बाँच्ने ? कसरी जिउँदो पुग्ने ? तर लाशजस्तो शरीर एकनास घस्रिरहेकै छ । छोडिदेऊ ! छोडिदेऊ ! बिरामीहरू आउन् अर्थात् मरे मरुन् अब मानवताले हात धोइसकेको छ । हरेश खाने ? क्या हो क्या हो बाँचिने हो कि ? सास छउन्ज्याल आश हुन्छ । काँचो आँप र खोर्सानी खाने हुँदा आउँ परेको छ, औले जरोको शिकार भएको छ । विषुवत् र रेखीय वनको बडेमा लामखुट्टेले कृपा गरिसकेको छ । खुट्टामा जुत्ता छैन । सब सपनाजस्ता भइसकेका छन् । सुबेदार सुयोगवीर सिंहको खाइलाग्दो शरीर टाट पल्टिसकेको छ । अनुहारमा चाया परिसकेको छ, हिंड्ने सामर्थ्य छैन, तर मर्न मन लाग्दैन ।

सम्झन्छु, किन मर्ने यहाँ कीराफट्याङ्ग्राजस्तो, हिंड्दै जाऊँ, हेरूँ, के हुन्छ, तर हात-खुट्टा गलेर आउँछ । खुकुरी छैन, वीरता छैन, धाक छैन, रवाफ छैन, मसँग आइरहेको साथीलाई बिन्ती गरेर भन्छु, “आज कतै बास बसौं, जरोले साह्रै विधि जीउ गलेको छ ।” साथीले एक झोला काँचो आलु ल्याएको छ, सलाई छैन, काँचो आलु ऊ खाऊँ भन्छ, “आज प्यारसुटले खाने सामान झारेको थियो यहाँ मर्दै गर्नेहरूको निमित्त, तर चियापत्ती मात्र रहेछ ।” दुवै निराश हुन्छौं । पेट मुसार्दै फेरि ऊ भन्छ, “यी ट्याङ्काहरूमा कति सामान होला अन्दाज गर त ?”

उसको आँखामा लोभको झिनो पर्दा देखिन्छ, यसै बेला ऊ मानिस हो कि भन्ने भान हुन्छ । बृटिशहरूले छोडेका गहुँगा बाकसहरू सब ताल्चा मारेका छन्, भित्र कति हीरामोती होला, सुन होला, चाँदीका सिक्का होलान्, सुनमा सन्तुलित कागजका नोटहरू, पार्कर र सेफर फाउन्टेनहरू के के, आह ! याल काडेर हामी त्यो बाकस हेरिहरन्छौं ।

“त्यो बाँसघारीभित्र एउटा टुक्रो ओभानो ठाउँ रहेछ, आज त्यहीं सुतौं है सुयोग ?” म घस्रिंदै त्यहाँ पुग्छु । साँझको रात घाम पोखिएको बाँसघारी- छेवैमा सानो कुलो बगिरहेको छ, म मुख जोतेर तिर्खा मेट्छु फेरि ओभानो ठाउँमा आएर पल्टन्छु । मेरो साथी एउटा टीनको टुक्राजस्तो हतियार उध्याइरहेको छ मलाई हेर्दै जोश देखाएर भन्छ, ” हिजोको जस्तो मरेको गाई भेट्टायो भने काम लाग्छ ।”

“काँचै खाने ?” मेरो स्वर कामिरहेको हुन्छ ।

“एकछिन घाममा सुकाउनुपर्छ ।” मभन्दा ऊ धेरै फूर्तिलो देखिन्छ किनभने उसलाई कामजरोले छोएकै छैन । उसलाई हेरेर र आफैँलाई हेरेर म सम्झिरहेछु, यस्तो अवस्थामा जे पनि खाइन्छ, जसरी पनि खाइन्छ । हामीलाई सास फेर्नको निम्ति जिउनुपर्छ । जाँडका कीराजस्ता मानिसहरू हामी, हामीलाई हाम्रो अस्तित्व जहाँ पनि कायम राख्नुपर्छ । यहाँ हामीले आत्महत्या गरिदिए के हुन्छ ? किन बाध्य भएर घस्रिरहन परेको हामीलाई गोब्रेकीराजस्तो । हामी खालि खानका निम्ति जन्मेका । अहिले त हामी जे पनि खाइरहेका छौं । शताब्दीपछि मान्छेका जमात किटाणुसरि भएपछि के खाने ? हामीलाई ढुङ्गामाटोले पुग्दैन । रुखपात खाइसक्छौँ अनि यो पृथ्वी सलहले उजाड पारेको वन जस्तै हुनेछ, चिल्लो र नाङ्गो । खानेकुरा सम्झँदा सम्झँदै म आँखाअघि अफिसरहरूका मेस टेबुल देख्न थाल्छु-रोस्ट, पुडिङ्ग, पराठा । मेरो मुखभरि पानी भरिएर आउँछ । अस्तिको दिन भगुवां शिखसँग खोसेर हामीले एक-अर्कालाई फाँको काँचो चामल पाएका थियौँ, आज काँचो आलु, भोलि के खाने ? एक-अर्कालाई खाने कि आफ्नै मासु खाने ?

रात पर्छ, जङ्गली कीरा-फटेङ्ग्राहरूको टिनिन आवाजसँगै आफ्नो नातागत शरीरबीच हल्लिरहेको मुटुको ढुकढुकी म सुन्छु । पटाकपुटुक खोक्रो बाँस पड्कन्छ । जराको रापले शिथिल भएको छु । घाँटी सुकेको छ, कहाँको चुरु र अये ! कल्पनामा म घ्याम्पोभरि निगार देख्छु र थुक निल्छु । मेरो साथीलाई निद्रा पर्दैन र सन्नाटालाई चिर्दै ऊ मलाई बोलाउँछ “सुयोग…!”

“हँ, किन बोलाएको ?”

“तिमी निदाएका छैनौ ? युद्धले हाम्रो के हाल बनायो हगि ? बाँचेर पुग्न सकौंला के हामी ?”

“के मरेर पुग्ने आशा गरेका छौ ? जिउँदै पुग्छौं, हरेश नखाऊ ।” मलाई विरोध जागेर आउँछ र जरोमा धताएको जस्तो कराउँदै जान्छु, “यो लडाइँ जित्नु र हार्नुसँग हाम्रो के स्वार्थ ? बाँचेर गयौं भने पनि हाम्रो विश्वासको आधार केही हुने छैन । विशेष मेरो, विशेष मेरो, अँ मेरो ।”

“धेरै नबोल सुयोग ! जरो बढ्यो भने भोलि हिँड्न सकिँदैन ।”

भोलि हुन्छ । टन्टलापुर घाममा तेर्सिको ढुङ्गे पहाडको उकालोमा धरमरिंदै हामी हिंडिरहेका छौं । ढुङ्गाको कापमा कतै-कतै गुराँसका पुड्का झ्याङहरू देखिन्छन्, म विचार गर्छु, हाम्रो देशमा पनि राताम्मे गुराँस फुल्छन् आह ! लालिगुराँस ।

तर हाम्रो देशमा गुराँसको बोट यति पुड्को हुँदैन । मलाई घरको सम्झना आउँछ । रुन मन लाग्छ गुराँसको फेदमा । एउटा ओसिलो ठाउँ, हिमाली चिसो हावा, हरियो बगेको पानी । पार्थक्यको कत्रो अभिशाप ! हरे ! घामले डढेको ढुङ्गे गोरेटो, बमले घाइते बनाएका गुराँसका बोटहरू, यिनीहरूकै फोसिलले एक दिन शायद देखाइदिनेछ हामी कत्रो अभिशाप खपेर जीवन नाउँको बोझलाई काँधमा हालेर यहाँ हिंडेका थियौं ।

छेवैमा बगल लगाएर सुताइएकी एउटी पञ्जाबिनीको लाश र मुन्टोमा मुख गाडेर एउटा बच्चाले दूध पिइरहेको छ । यो जस्ताको तस्तै उत्रिनुपर्छ फोसिलमा र म गिद्धहरूलाई पुकार गर्छु ‘नगाजे है यिनीहरूका लाशलाई, यो युद्धको स्मृतिचिह्न हो ।’

गढेका आँखा, दाह्री जुँगा खौरन नपाएर कालाम्मे अनुहार, धुजाधुजा परेमने पाइजामा, बीस ठाउँ फाटेको कमीज । मलाई हेरेर साथी हाँस्छ र उसलाई हेरेर म । हाम्रो हाँसो असाध्य मरन्च्याँसे हाँसो, टीठलाग्दो हाँसो । छेउछाउका ढुङ्गाहरूलाई मानिसको प्रगति देखेर शायद यस्तै मरन्च्याँसे हाँसो हाँस्न मन लाग्दो हो ।

दिन बित्छ, रात बित्छ र महिना बित्छ । हामी बाँचेर आएका छौं आसामको सीमानामा । हाम्रो अस्तित्व हामीसँग फर्केको छ र म मुसुरी दाल खाँदै विचार गरिरहेछु । अब उप्रान्तको हाम्रो जीवन, मेरो जीवन । खोइ भी. सी., खोइ तम्का, खोइ स्याबासी ! मभित्र एउटा मूल्यहीन मुटु, अपराधका खाटा बसिसकेका दुई-तीनवटा खतहरू, एउटा सास फेर्ने फोक्सो बस । सकमबरी ! म आफूभित्र एउटा मरुभूमि होइन त ? एउटा मुर्दाघर होइन त ? मेरो प्रेम गर्ने अधिकार खोसियो भन्ने के प्रमाण छ ? यौटा बूढो रक्याहा सिपाहीलाई तिमी मरे पनि आफ्नो आश्रय दिन तयार हुन्नौ, यो थाहा छ, तर किन – किन भौँतारिरहन मन लाग्छ कल्पनामा तिम्रो कार्टुन शरीरलाई च्यापेर । सधैं मेरो पहुँचबाट एउटा सुनौला टाउको फुस्कन्छ, टाढा पुग्छ, म जिल्लिएर हेरिरहन्छु ।

‍‍= = = =

हिउँदको निखारले टड्कारा बनाइराखेका काठमाण्डूका वन, पहाडहरू वसन्तसँग एकपल्ट जम्काभेट गर्न क्रमशः नीला हुँदै गइरहेका थिए । क्षितिजमा एक धर्सो बसिसकेको पातलो तुवाँलोको बीचबाट सधैं घाम उदाउँथ्यो, सधैं अस्ताउँथ्यो । सधैं म आफूलाई अव्यक्त अवस्थामा टोलाएर हिंडिरहेको थिएँ । कति भावनाहरू, कति प्रेरणाहरू, कति बिन्तीहरू म आफैंमा उदाउँथें, अस्ताउँथे । साझै गएर प्रेम पोख्ने तथा छिठ्ठी लेख्नेजस्ता सस्ता कामहरू मबाट नहुने । कुनै पनि किसिमको अभिव्यक्ति मलाई नसुहाउने, आफू धृष्टता गर्न नसक्ने साथै सहन अथवा भुल्न पनि नसक्ने । सधैं हेरी हीन अवस्थामा म बितिरहेको थिएँ ।

एकपल्ट चौरमा बसी दिदी बहिनी गफ हाँक्न लागेका थिए । मेरो त्यस घरमा जानुमा उनीहरू कुनै सन्देह गर्न सक्दैनथे । म जहिले पनि जान्थें, तर एउटा कुरा फूलबारी, शिवको बैठक र मुआको कोठासिवाय अरू कोठामा मैले चिहाएरसम्म हेरिनँ । बरी शिवको बैठकमा धेरैजसो हुन्थी । मलाई देख्नासाथ बरीले के भनी कुन्नि मुजुरा हाँसी । ऊ आफू नहाँस्ने मान्छे । सुनगाभाको झ्याङ छेउछाउतिर डुल्ने बहाना गर्दै म उनीहरूको कुरामा ध्यान दिइरहेको थिएँ ।

बरीले चिच्च्याएर भनी, “सुयोगजी ! यता आउनुस् त ।” म नजिकै गएँ ।

बरीले ठट्यौली अभिव्यक्ति दिँदै भनी, “आजभोलि तपाईंलाई के भएको छ हँ ?”

मुजुरा नहुँदी हो त भन्ने थिएँ मलाई के भएको भनी । उसले लगातार भनिरहेकी थिई, “कालै डढिसक्नुभो । रक्सी मात्र कति खानुहुन्छ कुन्नि । आँखा हेर्नुस् कस्ता राता-राता भइसके । ओठ किन त्यस्तो नीलो भएको नि, नीलोतुथोजस्तो ।”

मुजुरा आफूलाई थाम्न नसकेर कोल्टे परिसकेकी थिई । मलाई असाध्य लाज लाग्यो । कुरा टुङ्ग्याउने उद्देश्यले मैले बरीलाई चुरुट दिँदै भनें, “भयो बरी ! भयो, भन्न पायो भन्दैमा तिमी मनपरी भन्छ्यौ ।” तर बरीको अन्तिम वाक्यले मलाई मर्ममा हिर्काइसकेको थियो ।

मायालाग्दा आँखाहरूले बरीलाई हेर्दै भनें, “हिजो सटके नाच ल्याएको थियो, रातभरि हेरेर बसिरहें ।” रक्सी पनि बढ्ता पिएको थिएँ, पछिल्लो वाक्यचाहिं मन-मनमा भनें ।

“ओहो ! सटके नाच पनि जागराम बसेर हेर्नुभएको ?”

“होइन, जागराम बस्नको निम्ति सटके नाच हरेको ।”

“सुयोग दाइलाई पनि जागराम बस्ने रोग लागेको छ कि ?” मुजुराले भूइँतर्फ हेर्दै भनी ।

मेरो मायालाग्दा आँखाहरूमा कति पीर देखा परिसकेको थियो, सकमबरीमा यो बुझ्ने क्षमता कहाँ ? साथै बुझोस् पनि किन ? त्यही हावभावमा ऊ भनिरहेकी थिई, “आजभोलि सुट सुट पनि फेरि-फेरि लाउनुहुन्छ, कुन्नि है सुयोगजी ! बुढेसकालमा के-के गर्न आँट्नुभो ।”

एउटा मार्मिक सत्य शायद आइरोनी शब्दको उत्थान यस्तै स्थितिबाट भयो होला । खल्तीबाट चुरुट झिकेर सल्काएँ, एउटा बरीतर्फ बढाएँ । आफ्ना पहेंला औंलाहरू उसले चुरुट च्याप्प समाती । मैले सम्झें ‘कहाँ लगेर कसरी विवश बनाउन सकिन्छ यो स्वास्नीमान्छेलाई ? कुन तत्त्वले पगाल्न सकिन्छ यसलाई अर्थात् कुन तथ्यले छुन सकिन्छ ? के मेरो जीवन बरीसँग यस्तै एउटा मृगतृष्णाको साइनोमा अल्झिरहने हो ? के म सधैं काकाकुलको तिर्खामा भौँतारिरहनुपर्ने हो ? कति निर्धो भइसकें म, खोइ मेरो सामर्थ्य ?’

मलाई सोध्न मन लाग्यो, ‘बरी ! तिमी कोसँग विवाह गर्छ्यौ ? तिमीले कसलाई रुचाएकी छ्यौ ?’ तर जहाँसम्म मलाई विश्वास छ भविष्यपट्टि ऊ त्यति निर्दिष्ट छैन, ऊ पनि आफूभित्र एउटा ढुङ्गा नै छ ।

शिव आइपुग्यो । हामी फेरि बैठकमा गएर गफ गर्न थाल्यौं । मलाई विश्वास लाग्न थालिसकेको थियो, शायद शिवले मलाई एउटा रक्सी खाने साथी मात्र बनाएको थियो । मसँग आत्मीय हुनुको उसको अर्को कुनै स्वार्थ थिएन, तर घरमा स्वतन्त्र रूपले हेलमेल हुन दिएकोमा लाग्थ्यो कहीं मुजुराको जिम्मा लाइदिने सुर त होइन यसको ? हुनसक्छ र नहुन पनि सक्छ । कुरैकुरामा त्यो दिन शिवले बरीलाई अब यो वर्षभरि घरमा राखेर कलेज पढाउने, तेज ऊ त्यसै छ, बी.ए. पास गरिसकेपछि बिहे गरिदिने भन्ने कुरा गर्यो । एउटा धेरै भलाद्मी शिक्षित मान्छेको खोजीमा ऊ छ । यो थाहा पाएपछि म आफू बसेको कुर्सीजस्तै जड भएर बसिरहें । हीनताको अनुभवले म राम्ररी कुरा पनि गर्न नसक्ने भइसकेको थिएँ । ‘फूलबारीमा पर्खंदै गर्छु’ भन्ने बहानाले म बाहिर निस्कें । ढोका अलिकयता शिरीषको रुखको ओझेल परेर बरी बसिरहेकी थिई । धमिलो साँझको एक लिप्टो छायामा कालो सारी लगाएकी ऊ एउटी भावनाजस्तै आफूमा टोलाएर बसिरहेकी थिई । यदि यो स्थितिमा म पनि उसको धेरै नजिक बसेर रौंहरूलाई सुमसुम्याउँदै भनिरहेको हुँदो हुँ, ‘तिम्रो निम्ति विवश भएर बाँचेको यो जीवन, डेथ भ्यालीमा घस्रेको भन्दा चर्को भइरहेछ बरी ! तिमी जीवनदान दिनुमा कति विश्वास राख्छ्यौ ?’ यस्तै के-के ।

मलाई ऊ बसेको धमिलो छायामा ऊसँगै एक मन, शरीर भएर बिलाइजान मन लाग्यो, हराइजान मन लाग्यो । सम्झें ‘यो अवश्य मृगतृष्णा होइन, यो त ठोस सत्य हो, लम्के भने पाउन सक्छु, पुग्न सक्छु’ तर यो क्षणिक भ्रममा म पर्न सकिनँ । म त आफैँलाई गिज्याइरहेको थिएँ, व्यङ्ग्य गरिरहेको थिएँ । म समावेशी हुन चाहन्छु उसको शरीरमा, आत्मामा, तर मेरो बाटो छैन । जहाँसम्म म पनि असफल हुन चाहन्नँ, म आफूलाई त्यति हतभागी सिद्ध गराउन चाहन्नँ । प्रेम जीवनको त्यति ठूलो दुःख होइन, मानिसलाई सुखी बन्ने साधनहरू धेरै छन्, तर खोइ… ! यसको पछि म धेरै तर्क गर्न सक्तिनँ । म त एउटा निकृष्ट मानिस हुँ, मैले जसजसलाई बलात्कार गरें, उनीहरूलाई प्रेम गर्न सकिनँ र जसलाई प्रेम गर्छु, उसलाई बलात्कार गर्न सक्तिनँ । असम्भव छ, म कल्पना मात्र पनि गर्न सक्तिनँ ।

मैले विश्वास गरें प्रेम केवल दुःख हो, निरर्थकता हो, नत्र हेडहन्टरकी छोरी, भैंसीगोठाल्नी तथा माटिनचीमाथि मरणान्त अपराध गरेर पनि आफैँलाई दुःखी अनुभव गरिनँ र सकमबरीलाई आज त हेरेरै माया गरेरै म अति दुःखी भइरहेछु । मैले के अपराध गरेको छु तिमीसँग ? प्रेम दुःख हो ? मलाई चिच्याउन मन लाग्यो । मनमनमा स्वीकार गरें साँच्चै सकमबरी एउटा इन्सेक्ट किलर सुनगाभाभन्दा बढी केही होइन, यद्यपि उसले रोपेका फूलहरू जीवनले परिपूर्ण भई हावामा फरफराइरहेका छन् । त्यसैले त ऊ भन्छे ‘यहाँ कीरा मरेको हेर्न कस्तो रमाइलो हुन्छ ।’ तर जीवनका अभिलाषाहरू यति सहजसँग तह लाग्दैनन् । म सन्तोष मान्न तयार छैनँ, कदापि छैन ।

साँझको छाया अझ गाढा भएर गयो र त्यही छेवैबाट भएर म र शिव बाहिर आयौँ । कस्तो लोभ लागेको मलाई त्यो एक चोक्टा अन्धकारको !

‍‍= = = =

बरीसँग भेट भएपछि दोस्रोपल्ट शिरीषका रुखहरूले आफूलाई नीलै बनाई फुलाइसकेका थिए । चौरमा नीला फूलहरू भरेर सेतासेता खुट्टाहरूको, स्वागत गर्न थालिसकेका थिए । कति चाँडै एक वर्ष बितिसकेछ । कस्तरी यी रुखहरूले आफूलाई फुलाउन सके र हामी सक्तैनौं, कत्रो विवशता हामीमा छ । क्याम्पाको अलिक पर हुँदा नै मलाई यी फूलहरूमाथि ईर्ष्या हुन थाल्यो । सम्झें ‘संसारमा कतै पनि नीलो फूल नफुले हुन्छ । सपनामा पनि तर्साउन आउने ती फूलहरूको के काम ! फूल होइनन् सब आगाका फिगुङ्गा हुन् ।’

साँझ झमक्क परिसकेको थियो, यो शिवराज घरमा अवश्यै थिएन तर एउटा बहाना बनाएर म उसैलाई खोज्न गइरहेको थिएँ । बहाना गर्दा-गर्दा कति दिनहरू बितिसके, एउटा अर्को बहाना बनाउन मलाई के डर, के लाज ? मलाई लोभ लाग्थ्यो, कहिलेकाहीं यसरी बहाना बनाउन गएको बेला शिवराज नभए बरी आएर, अँध्यारो-उज्यालो जस्तो स्थितिमा होस् मसँग कुरा गरिरहन्थी ।

नीला पहाडहरूको नीलो छाया, नीला फूलहरूको सडकमा निलिएको रङ्ग, मनपर्दो बतास तर सम्झँदा तर सम्झँदा -सम्झँदै विरक्त लाग्थ्यो । म त चोर कुकुरझैँ गइरहेछु । पर्खालका मूलढोकाबाट भित्र पस्नासाथ अस्तिको साँझ देखेकै ठाउँमा त्यसरी नै उभिरहेकी बरीलाई मैले देखें । सम्झें ‘के खोज्न आउँदी रहिछ यस बेला आजभोलि, उही पनि त्यही निर्दिष्ट ठाउँमा ?’ ऊ घरपट्टि फर्केर उभिएकी थिई, तसर्थ मलाई देखिन ।

एउटा लोभलाग्दो साँझको अँध्यारोको एकटुक्रा आफ्नो, केवल आफ्नै मात्र बनाएर आफ्नो सेतो सानू गर्धनमाथि मुडुलो सुनौलो टाउको अड्काएर उभिएको उसको अस्तित्व फेरि पनि मलाई तस्वीरजस्तो लाग्यो । यस्तो तस्वीर जसलाई म जीवनपर्यन्त आँखामा उतार्न चाहन्थें, जुन तस्वीरलाई हेरेर चित्त बुझाउन सक्तिनँ । धूवाँको खिरिलो धर्सो हावामा अत्तिसिंदै विलिन हुँदै थियो । ‘उसले नदेख्ने गरी खुरुखुरु घरभित्र जान्छु र कराई भने ए देखिनँ भन्छु’ भनी विचार गर्दै एक किसिमको ठट्टा गर्ने भावनामा म उसको पछिसम्म गएँ तर वास्तविकतालाई कहाँ ठग्न सक्ने ? रुखको ओझेलमा सुनौलो टाउको र सेतो गर्धनलाई हेर्न पाइरहेछु, उही पनि पछाडिबाट । ‘यो टाउको त अप्राप्ति हो, यो गर्धन त मृगतृष्णा हो, आज त मनग्गे हेर्छु, हेरि नै रहन्छु । यही त हो नि बरीलाई पाएँ भन्नुको गर्व, बरीलाई हराएको मेरो विजय, मेरो सीमा, मैले मान्नुपर्ने मेरो सन्तुष्टि । माया लाग्दा लाग्दै उसलाई यसरी तिर्खाएर हेर्नु त हो नि मेरो जीवन । आह ! कति ठगिएको छु, कस्तरी वञ्चित राखिएको छु !’ हेर्दाहेर्दै म आत्मविभोर हुन थालें । मेरा नसाहरूमा रमाइलो रमझम सञ्चार हुन थाल्यो । मैले आफ्नो स्थितिलाई बिर्सन थालें । कस्तो-कस्तो एउटा उत्तेजनाले मलाई कस्दै ल्यायो । अनायास मैले भएभरको प्रेम पोखेर बोलाउन पुगेछु “बरी !”

उसले तर्सेर हेरी र अनुहार उज्यालो पार्दै कराई, “आम्मै ! सुयोगजी ! तपाईं !”

“यहाँ आऊ त ।” आज्ञाकारी बच्चीजस्तै ऊ मेरो धेरै नजिक आई सधैंजस्तै र भनी, “किन ?”

म आफ्नो नियन्त्रणमा थिइनँ, स्थिति छुट्टयाउन सक्ने सामर्थ्य ममा थिएन, म सर्वाङ्ग कामिरहेको थिएँ । आवेशमा आएर मैले उसको सेतो गर्धन अँठ्याएर उसको कमलो ओठमा म्वाइँ खाइदिएँ र आत्मतृप्तिको अनुभव गर्नै नपाई मलाई मोहले छोड्यो । डरलाग्दो सपनाबाट बिउँझेजस्तै म पसिनाले निथ्रुक्क भिजेको थिएँ, मुटु कामिरहेको थियो । के गर्ने, स्थितिलाई साट्न सकिंदैन,त्यो धृष्टतालाई अब फिर्ता लिन सकिंदैन । मलाई चक्कर लाग्न थाल्यो, शिरीषको रुखलगायत सकमबरीलाई साना-साना देख्न थालें । एकपल्ट भएभरको बलले आफूलाई नियन्त्रित पार्दै मैले बरीलाई हेरें, ऊ पनि टोलाएकी थिई ।

म तर्सिएको थिएँ एउटा कुकुरजस्तै, एउटा बोकाजस्तै । आउने जस्तोसुकै अपमान तथा प्रतिक्रिया सहनलाई, अरू मेरो उपाय नै के थियो र । वास्तविकतासँग स्पष्ट एकपल्ट खेल्नलाई म तयार बसिरहेको थिएँ । उसको आँखाको भाव पढ्ने सामर्थ्य ममा आइसकेको थियो । चश्माभित्रबाट गहिरिएर मलाई हेरिसकेपछि बरी लमकलमक गई, ढोकामा ओझेल भई । त्यो आँखाको हेराई नौलो हो, एकदम नौलो । मैले कति स्थितिमा उसलाई देखिसकेको छु तर यी आँखाहरूमा होइन । के गरेर हेरेकी हो बरीले मलाई ? किन त्यो अभिव्यक्ति सोझो मुटुमा गएर बिझ्छ ? किन उसले विरोध नगरेकी ? किन झम्टेर नआएकी ? किन नचिच्च्याएकी ? किन हल्ला नगरेकी ? म अर्न्तर्द्वन्द्वमा बौलाहा हुन खोजें । ममाथिको आकाश नै सम्पूर्ण हल्लेको जस्तो लाग्यो मलाई । म प्रश्नमाथि प्रश्न गरेर उल्टो खुट्टा फर्के ।

कस्तो अनौठो ! ऊ सरासर घरभित्र पसी । के गर्न आँटेकी हो उसले ? म सम्झँदै हिंडिरहें उसको आँखाको भाव । त्यो समर्थन शतप्रतिशत होइन, विरोध पनि होइन, क्रोध पनि होइन, लाज पनि होइन, यही हुन सक्छ शायद उसले भन्न खोजेकी थिई, ‘सुयोगजी ! मैले तपाईंबाट यो आशा गरेको थिइनँ ।’ अवश्य पनि ऊ जिल्लिएकी हो । के मैले उसोभए उसको जीवनभरि साँचिराखेको आस्थामाथि आक्रमण गरे त ? के मैले एउटी चोखी र अभिमानी स्वास्नीमान्छेलाई आफ्नो स्पिरिटले डढेको निलोतुथोजस्तो ओठले बिटुल्याइदिएँ ? के मैले फेरि अपराध गरें ? पाप गरें ? त्यो स्थिति पनि कुनै निष्कर्षमा पुग्नै नसक्ने स्थिति थियो । आफैँलाई सान्त्वना दिएँ, जो हुनु भइगयो अब पश्चाताप गर्नुको के अर्थ ?

यत्ति न हो म उनीहरूका आँखाबाट धेरै तल खस्छु, शिवको दृष्टिमा एउटा विश्वासघाती र हीन मानिस सिद्ध हुनेछु । सकमबरी थुक्छे मलाई । मेरो पो सत्य प्रेमको आवेग, पहिलो प्रेमको आवेग । बरीको त मर्यादाको प्रश्न छ आत्मसम्मानको प्रश्न छ । अब जे आइलागे पनि सहनुपरेको छ । बरीले भन्छे आफ्नो दाइलाई र शिव अनि के-के हुन्छ कुन्नि ?, एक मनले सम्भ यतिविधि आफैँलाई खसाएर हेर्ने हो र ? हुनसक्छ बरी कसैलाई केही नभन्दी हो र एकान्त पारेर मलाई सोद्धी हो ‘सुयोगजी ! अस्ति तपाईंले मलाई के गर्नुभएको, किन ?’ त्यस्ती फर्साइली पहिलो परिचयमा नै उखरमाउलो हुन आएकी, के ठेगान सहजसँग यो घटनालाई जीवनमय तुल्याउँदी हो । त्यसपछि आफ्नो मन उदाङ्गो पारेर म बताइदिनेछु कि साँच्चै म तिमीलाई प्रेम गर्छु । तिमीप्रति मेरो कुविचार छैन । कति महिनादेखि पिल्सिएर म तिमिलाई यही कुरा भन्न त खोजिरहेको थिएँ, यति त थाहा पायौ तिमीले कि कस्तो विवश अवस्थामा मैले तिमीलाई चाहेर आइरहेको छु, कति निर्धो बनरे म तिमीकहाँ आश्रय खोज्दै आइरहेको छु । तिम्रो जीत हो, मेरो हार । आँधी आउन लागेको कालो बादलको बीचमा एक धर्सो उज्यालो झिलिक्क देखेजस्तो एउटा क्षीण आशाको रूपमा एक कुरा विचारें । मन कताकता हलुङ्गो भयो ।

रात परिसकेको थियो । म निरुद्देश्य भौंतारिँदै लम्पसार तन्केर गएको सडकमाथि हिँडेर छुट्कारा खोजिरहेको थिएँ । लाग्यो ‘यो सडक कहिल्यै नसिद्धियोस्, यो स्थिति कहिल्यै नबदलियोस् यसैमा गाभियुन्, वास्तविकता र जीवन ।’ बिजुलीका लठ्ठाहरू एक-एक गर्दै ओझेल हुँदै थिए । अँध्यारो-उज्यालो, उज्यालो-अँध्यारोको जुलुसजस्तै मलाई व्यङ्ग्य गर्दै अघि बढिरहेको थियो ।

सम्झें, ‘आज जीवनमा सबभन्दा बढी निकृष्ट भएको छु, सबभन्दा बढी दुःखी भएको छु ।’ त्यही हो मेरो सबभन्दा बढी हीन अवस्था । शहरको हल्लीखल्ली सुनिन थाल्यो, सर्भिसको ओहोरदोहोर । म एउटा टाढाको भट्टीपसलमा आश्रय लिन पुगें । जे होस् आज त शिवराजलाई भेट्नु हुँदैन ।