त्यसपछि निकै दिन बित्यो, मैले बारमा जान छोडें । शिवराज पनि मकहाँ आउँदै आएन । त्यस घरमा तेस्रो पटक जाने आँट मैले गरिनँ । बरी एउटा ढङ्गले बोल्न जान्दिन, त्यहाँ किन जाने सिध्यै ? न सम्मान, न शिष्टाचार, न माया ।

उससँग भेट भएको दोस्रो पटकमै ऊ त्यस्ती, तेस्रो चौथो भेटमा अझ कस्ती होली ! के भन्छे, के भन्दिन । कति लाज पार्ने हुन् । केही हुँदैन रे मलाई आत्मग्लानि त हुन्छ । साँझ सधैं झ्यालबाट पेटीउताको चल्ती पसललाई हेरेर चित्त बुझाउँथें, यसभन्दा अर्को साधन नै मेरो थिएन ।

पसल हेर्दै विचार गर्थें ‘साँझको रमझम छिचोलेर पसले साहू सधैं घण्टा, दुई घण्टाको निम्ति कतै जान्छ । त्यसपछि सधैं पसल्नी र एउटा सोह्रवर्षे सोडा-पानी बेच्ने ठिटोको प्रेमकथा शुरु हुन्छ । त्यहीं लेखिन्छ त्यो कथा त्यहीं अव्यक्त र असीम भनिंदो सन्तोषको सीमामा पुगेर मेटिन्छ । पसल्नी विश्वासी छे ठिटोको निम्ति र ठिटो प्रेम गर्छ पसल्नीलाई, अति चर्को प्रेम, कुन्नि के लोभमा, कुन्नि के प्रेरणामा । यो पनि त जीवन हो, यो पनि त प्रेम हो ।

सुन्दथें पसल्नीका दुइटै फोक्सामा क्षयरोगका ठूल्ठूला खोपिल्टा परिसकेका छन् । मेरो भान्से केटो त्यहाँ सामान किन्न घिनाउँछ । अब हद्द बाँचे ऊ दुई वर्ष बाँच्ली, ऊ सबै भन्छ । कति अज्ञानी छे पसल्नी आफैंप्रति र कति सुखी पनि । उसले पनि आफूसँग एउटा जीवघाती तन्तु राखिदिए हुने, तर होइन ऊसँग छ के ? त्यो ठिटोलाई उसले आफ्नो छातीको सबै कीटाणु नासो दिएर मर्दिन त ? अवश्य यही हुन्छ ।

यस्तै त हो नि मानिसको प्रेम, जो कुनै पनि ठाउँमा आफ्नो अस्तित्वलाई कायम राख्छ । मानिसहरू निस्सार प्रेममा र प्रेम निस्सार मानिसहरूमा सँगै सधैं अँगालिएर हिंडेका छन् । खोक्रो फोक्सोमा सास फेरुन्ज्याल त्यो ठिटोसँगै पसल्नी प्रेम गर्छे । शायद मासुको तिर्खा मेट्छे र त्यो ठिटो पसल्नीलाई यस्तै सजिलो वातावरणमा पाउन्ज्याल प्रेम गर्छ, कुन्नि आफ्नो कुन तिर्खा मेट्छ । पसलको भित्री भागमा अँध्यारो पारेर पसल्नीलाई अंगालो हाल्दैमा ठिटोको प्रेम सीमित हुन्छ, के अर्थ छ त्यस प्रेमको ? के मूल्य छ त्यस प्रेमको ?’

यति विचार गर्दागर्दै म भौंतारिएर कहाँ पुग्छु, विचलित हुन्छु, मैले कसैसित प्रेम नै गरिनं तर मैले स्वास्नीमान्छेलाई छोएको छु । क्रमशः मेरो अनुहारमा म विकार अनुभव गर्छु र आफैलाई टोह्लाउन फेरि त्यो शिरीषको घारीभित्र लुकेको घर सम्झन्छु । हो, म बूढो भइसकें, ममा त्यो ठिटोको जस्तो ताउ आउँदैन, मलाई प्रेमको मूल्य खोज्नु छैन । अब त शिरीषका नीला फूलहरू पनि केही बेरङ्गी हुन थालिसके होलान्, आफ्नो रूखसँगको म्याद सिद्धयाएर, मोहलाई करबलले हटाएर झार्न थालिसके होलान् आफ्-आफैं, आफ्नै इच्छाले । कत्रो भिन्नता छ सकमबरी र पसल्नीमा, दुवै कस्तरी विपरीत दौडेका छन् । के हो र सकमबरी ? दँजाएर हेरे पसल्नीले माथ गरिदिन्छे बरीलाई ।

सडकमा साइकलको घण्टी बजेको सुनेर झस्कँदै मैले हेरें शिवराज आएको थियो । एक किसिमले मलाई खुशी पनि लाग्यो । ढोकाबाटै ऊ गुनासो गर्दै पस्यो, “तपाईं कस्तो बेपत्ता हुनुभएको, मैले फुर्सद पाइनँ रे तुपाईंको के काम, माया मार्न लाग्नुभो जस्तो छ ।” कुन्नि शिवराज किन मसँग साह्रै आत्मीय हुन चाहन्छ । शङ्का लाग्थ्यो, उसको पनि बिहे गरिदिनुपर्ने तीन जना बहिनीहरू छन्, तर शङ्का पनि कति व्यङ्गयात्मक, उसको त्यस्ता लहलहाउँदा सुकुमारी बहिनीहरू, कसमा के खोट छ र ?

मैले खुशी व्यक्त गर्दै भनें, “यता केही सञ्चो नभएर, नत्र आइहाल्थें नि !”

उसले विश्वास गरेन, मलाई हेरेर मेरो बिसञ्चो हुनुलाई पत्याएन । उसले भन्यो, “दुब्लाउनुभएको छैन नि ! औषधि खान छोड्नुभयो कि कसो ?”

“किन छाड्थें खानलाई जहाँ पनि भइहाल्छ नि । यो युग नै अल्कोहलको, यसदेखि टाढा कहाँ जानु छ र !”

त्यसपछि शिवराजलाई बोल्ने फुर्सद भएन । धेरै दिनको निचोड एकैचोटि निकाल्न चाहन्थ्यो ऊ । फेरि भरी बोतलहरू मगाइयो, रित्त्याइयो । कहाँदेखि कहाँ पुगियो । कहाँ पसल्नी, कहाँ सोडा-पानी बेच्ने ठिटो, कहाँ निस्सार प्रेम, कहाँ सकमबरी ! सबै बिर्सेर म केवल अल्कोहलको प्रतिक्रियामा सास फेरिरहेको थिएँ । बिदा हुने बेलामा वास्तविकताको एक तह पिल्साउँदै उसले भनिहाल्यो, “पर्सि बरीको जन्मदिन, तपाईंलाई निम्तो छ । कृपया उपहारजस्तो केही नलिएर आउनुहोला, त्यो बरी थाप्दिन । फेरि मुखमा झटारो हानेर फर्काउन बेर छैन ।”

मलाई साँच्चै मुखमा झटारो आएजस्तो लाग्यो, केही घोप्टेर भनें, “कोशिश गर्छु ।”

“कोशिश गर्छु होइन, म तपाईंलाई यहीं आएर लग्छु ।”

ऊ हतारिंदै गइहाल्यो । बसले छोडेको पेसिन्जरजस्तै म जिल्लिएर उभिरहें । सम्झेर आएर त उसले लग्छ लग्छ, कति ढिपी गर्न सक्छ शिवराज, तर जाने कसरी, बूढो मानिस ठाँटिएर आउँछ भन्ली कि ! सकमबरीको मुख न हो । उपहार नबोकी उही पनि उपलक्ष्य परेको दिनमा झ्याउरे भएर जाने पनि कसरी । ठाँटिएर त म सधैं हिंड्छु । यो सकमबरीलाई थाहै होला । हरे ! यो जन्मदिवस पनि मुजुराको भइदिए हुने । केही शानसँग त जान पाइन्थ्यो, तर यहाँ मुजुरा बैठकसम्म पनि देखापर्दिन । यसो दाउ गरेर भाग्नुपर्ला त्यो दिन, अवश्य भाग्छु, यही निश्चय गरें मैले ।

० ० ० ०

कति जन्मदिन मनाइयो त्यसको हिसाब के, तर त्यो जन्मदिवसमा, म नढाँटीकन स्वीकार गर्छु, मलाई केही भएको थियो, अर्थात् असमन्जसमा म अवश्य परेको हुँ । म दिउँसै आफैंमा कुनै विशेष कामको बहाना गर्दै डेराबाट निस्कें उद्देश्यहीन भौंतारिनलाई । उद्देश्यहीन त म यसै नै थिएँ तर विशेष त्यस साँझलाई आफूबाट केही पन्छाउनुपरेको थियो ।

सम्झें – कति काफर म ? कुन प्रेरणाले मलाई यसरी काफर हुन सिकाएको छ ? काफर कहिले थिएँ र ? म विश्वयुद्ध लडेर आएको मान्छे, सङ्गीन र बुलेटसँग खेलेर आएको, छिः यस्तो कुरा आफैँभित्र दोहोऱ्याउन पनि मलाई लाज लाग्यो । भूगोलपार्कको छेवैमा मैले चिनेको स्वरले बोलाएको सुनें, “कहाँ जान लाग्नुभयो, मैले तपाईंलाई भनेको होइन र ?”

त्यसपछि कति विवाद भयो स्मरणमा राम्रैसँग लेखिएको छैन । अन्त्यमा म लुरुलुरु त्यही शिरीषको घारीभित्र स्थित बिरानु घरको मूलढोकाबाट आफूलाई लगिरहेको थिएँ ।

मानिस कोही थिएन, शायद निम्त्याइनेमा म मात्र थिएँ कि । सम्झें शायद बरीकै कोठामा होला । उसका साथीहरू खाएर गइसके म आखिरीको पाहुना थिएँ होला, शिवराजको बैठक त्यस्तै सजावटमा त्यस्तै चकमन्न थियो । जुन आशा गरेको थिएँ, त्यो केही पनि थिएन । बैठकमा मलाई छोडेर ऊ भित्र गइहाल्यो, म झ्यालमा आएर बाहिर हेर्ने बहाना गर्न थालें ।

त्यही दिन मैले आफैंमा एउटा परिवर्तन अनुभव गरेको हुँ- त्यो के भने म सचेत रहन्थें, कुन्नि किन ? बूढो देखिइन थालेको म विशेष सकमबरीको आँखाले आफूलाई लुकाउन पनि कहाँ अनि कसरी ? मैले लुकाउन खोजें रे तर कटु सत्य कहाँ लुक्छ र ? साँच्चै लुक्दैन त ? मैले के आफूभित्र कुनै सत्यलाई लुकाएको छैनँ ? मेरो मस्तिष्कमा एउटा बोझजस्तो आएर बस्यो ।

स्नायुगतिको आवेगमा परेर मैले टेरेलिनको कोटमा सिउरेको ज्यास्मिनको कोपिला झिकेर झ्यालबाट मिल्काइदिएँ ।

“… हरे !” ढोकामा स्याम्पू लगाएर हरक उडेको सुनौला बालभित्र सानू अनुहारमा साना-साना आँखा टल्काउँदै, हुनसक्छ हाँसिरहेकी थिई बरी । सम्झेँ- बिरालोले जे पनि चाँडै देख्छ तर यस्तो होस् त्यो मेरो असफलता थियो; मानौं आज पनि दशा ठीक छैन । दोस्रो पटक उससँग भेट्दा बोल्ने जुन रहर थियो त्यो रहर मरिसकेको थियो । म पहिलेबाट चङ्खो भएर बसिरहें, अब के भन्ने हो ? यसको विपरीत टेबुलसम्म आएर उसले भनी, “सुयोगजी ! आज म चौबीस वर्ष पुगें ।” मलाई राम्रैसँग थाहा छ तर मैले यसो भनिनँ केवल साधुवाद दिए ।

मलाई वितृष्णा भइरहेको थियो उसप्रति, उसको प्रत्येक व्यवहारप्रति । उसले मलाई कोचमा बस्ने आग्रह गरी । हातमा चुरूटको एउटा सिङुगै बट्टा लिएर आएकी थिई, खोलेर मलाई दिई । सलाई कोरेर टाउको निहुराई मतिर, मेरो धेरै नजिक, हामी एउटा सग्लो चुरुट र बलिरहेको सलाईको दूरीमा टाढा थियौं एक-अर्कोदेखि ।

स्याम्पू र सुकुमेलको हलुका बासले मेरो नसा-नसा गलाउन खोजिरहेको थियो, तर सपनाजस्तै निद्राबाट चुँडिएर ऊ पर गई, त्यो अनुभवलाई मैले अनुभवसम्म गर्न पाइनँ । क्रमशः उसप्रतिको वितृष्णालाई हराएर मलाई रहर एउटा दिइरहेकी थिई साधारण रहर ।

हरियो हाएन्डलुमको धोतीभित्र पाँच फुट तीन इन्चको बाँसको लिङ्गोजस्तो शरीरमा सुनौला टाउको जडेकी सकमबरी मतिर प्रस्ट पिठ्यूँ फर्काएर उभिएकी थिई । केही बेर ऊ बोल्दै बोलिन । म पाँच फुट छ इन्चको जवान, जवान के नै बूढो, मभन्दा तीन इन्च कम उचाइमा र एक्काइस वर्ष सानो उमेरमा, सम्झँदा-सम्झँदै म एक्काइस कोस टाढा पछारिन पुगें शिवराजको बैठकको वास्तविकतादेखि । यो सब दँजाइरहन के आवश्यकता ? मलाई नियास्रो लागेर आयो । सम्झेँ कति निस्सार यो भावना ।

केही छिन टोलाएर ऊ कराउँदै शिवराजको खाट सोझी राखिएको दराजतर्फ गई । “आम्मै ! कस्तो कस्तो भुलिछु, शिवले मलाई के अढाएर पठाउनुभएको; तपाईंलाई त यो नभै हुँदैन रे नि ।” उसले पातला औंलाहरूले घाँटी समाएर एरिस्टोक्र्याट ब्राण्डीका दुइटा बोतल निकाली ।

सधैं उसदेखि मैले हीनता अनुभव गर्नुपरेको थियो, एउटा अरू बढ्यो, के भो त ? लत छैन भनेर के अस्वीकार गर्ने ? असम्भव थियो मेरो निम्ति । विश्वाससाथ नभै नहुने कुरा भनी स्वीकार गरें मैले । बोतल राखेर शायद गिलास लिन गई र भन्दै गई चर्को स्वरमा, “शिव रक्स्याहा, शिवको साथी रक्स्याहा ।”

म बूढो, रक्स्याहा, सिपाही । आफ्नो अघि लम्पसार तेर्सिएका मार्मिक विश्लेषणहरूले मेरो नामलाई सक्तो गिज्याइरहेका थिए । सुयोगवीर सिंह बूढो, रक्स्याहा, सिपाही, हावामा नाङ्गो खुकुरी नचाएर आएको यो मेरो इनाम । सँगाल्नुपरेको थियो यो मूल्य मेरो वीरताको, विश्वयुद्धमा खपेका मेरा अनुभूतिहरूको र डेथ भ्यालीमा घिसारेर कोसेली फर्काएको मेरो रित्तो जीवनको बरी आई किस्तीमा गिलास र सितनहरू बोकेर, पछिपछि शिवराज आयो ।

सधैंको मेरो साँझ, सधैँ दोहोरिएर आएको मेरो साँझ, सधैं आफूसँग भइरहने एउटा नियमबद्धता, मलाई फेरि रमाइलो लाग्यो । सकमबरी एउटा चुरुट सल्काएर कोचको आडमा उभिरही । शिवराजले बोतल खोल्दै भन्यो, “जय होस् बरीको, बरीको जन्मदिवस सधैं सधैं आइरहोस् ।”

“र बरी बूढी हुँदै जाओस्, शिवको आशिष्,” बरी कराई ।

म थाप्दै थिएँ उसका व्यङ्गयहरूलाई ।

शिवले विरोध गर्यो, “बूढी हुँदै जाऊ भन्या’ हो र ? धेरै वर्ष बाँच पो  भनेको त !”

उसले निहुँ पाई, “के काम बाँच्ने ? बूढाबूढी भइन्ज्याल किन बाँच्ने ? शिव ! तपाईं आशिष् दिन जान्नुहुन्न, समयमा मर भन्नुपर्छ । के छोप्न बाँच्ने ?”

मैले हेरें, बरीले त्यो ठट्टा गरेकी थिइन । ऊ गम्भीर नै देखिन्थी । तपाईंलाई मर्ने कत्रो रहर भन्न मन लागेको थियो तर भनिनँ । ऊ त मानवविरोधी तत्त्व अनि म, म स्वास्नीमान्छेलाई प्रेम गर्ने शक्ति नभएको लाछी, निर्जीव, खूब मिलेको । मैले आफैँलाई स्वाभाविक तुल्याउनको निम्ति डराउँदै भनें, “मैले पनि तपाईंलाई आजदेखि बरी भनेर बोलाए कस्तो होला ?”

शिवराज खुशी भयो, “भन्नुस् भन्नुस्, अझ तिमी भन्नुस्, यिनीहरूलाई केको तपाईं ? आफ्नै बैनीहरू त हुन् नि !” अहिलेको पटक शिवराजलाई पनि मैले सारहीन पाएँ ।

बरीमा केही परिवर्तन आएको थिएन । बत्तीको टकमा टल्किएका चश्माभित्र आँखाको भाव पढ्न गाह्रो थियो । धेरै स्वास्नीमान्छेहरू उनीहरूको प्यारो नाउँले बोलाउँदा रमाइलो मान्छन्, खुशी हुन्छन् तर बरीले त्यो देखाइन, सहजसँग भनी, “तपाईंलाई जे इच्छा लाग्छ त्यही भन्नुस् ।”

त्यसपछि साबिकबमोजिम हाम्रो कुरा चल्यो । म सचेत भएर बोल्थें, झस्केर बोल्थें, बुलेट छेवैमा पड्केला भन्ने डर लाग्थ्यो । कुरैकुरामा बरीलाई सङ्केत गरी शिवराजले भन्यो, “सुन्यौ बरी ! सुयोगजी लडाइँको कुरा उठ्यो कि विरक्त हुनुहुन्छ, कस्तरी पन्छाउनुहुन्छ हामीलाई ।”

बरीले चुरुटको धूवाँ उडाउँदै भनी, “डर लाग्दो हो नि उहाँलाई !”

“केको डर सैनिकलाई,” शिवराज तर्स्यो ।

बरीले भनी, “लडाइँ त अपराध हो शिव ! जसको निम्ति लडौं, जसको हुकुमले लडौं, त्यो त व्यक्तिले व्यक्तिमाथि गर्नुपर्ने अपराध हो । प्रत्येक मार्नेहरूले आफ्नो निधारमा लेखेर ल्याउनुपर्ने अपराध । अपराध पोखिंदैन सितिमिति ।”

लडाइँबाट फर्किसकेको यतिका वर्षसम्म कसैले मलाई यस्तो निर्णय दिएको थिएन । कुन्नि बरीको उद्देश्य के थियो, तर के जान्दथी र बरी । हामी वीरताको नाउँमा मर्छौं, बलि लिन्छौं र बलि हुन्छौं । यो केको अपराध ?

“तपाईं पनि अपराधी” बरी झ्यालतिर गई । सुनसान रातमा आफू मात्र ब्युँझै भएको बेला अनौठो स्वरले कोही करायो भने कस्तो हुन्छ, हो, ठीक मलाई त्यस्तै भयो । चरक्क चिरेर एउटा प्रतिक्रिया मेरो मस्तिष्कमा वारपार दौड्यो बिजुलीको करेन्टजस्तो । मुटु निकै ठूलो ढुकढुकी लिएर बज्यो । दुई-तीन पल शिवराजले सोचेर भन्यो, “बरी ! उहाँले मान्छे काट्नुभएको छैन ।”

“मान्छे काट्नु मात्र अपराध हो र ?” बरी झ्यालबाट वर आई । म मर्माहत भएँ, गिलासको रक्सी स्वाट्टै पिएर विचार गरेँ, बरी केही जान्दिन । बरी एकदमै अपरिपक्व छे, अविकसित छे, तर बरीको उद्देश्य मैले बुझिनं । मेरो छेवैबाट ऊ बाहिर निस्की, उसको अनुहार जस्ताको तस्तै तटस्थ थियो ।

क्रमशः  एउटा सुनौलो टाउको ओझेल भएपछि मैले शान्तिको सास फेरें । त्यस रात शिवले मलाई रक्सी खुवाउनसम्म खुवायो । अनुभवी हातहरूबाट तयार भएका तरकारीहरू, अरू मिष्टान्नहरू, कुनै गुनासो राख्नै नदिएर बरीले आफ्नो जन्मदिन मनाइदिई । म त्यहाँबाट बिदा हुँदा रातको एघार बजिसकेको थियो । शिवले उहीं सुत्ने आग्रह गरेको थियो, तर म तयार भइनँ । पानी पर्न नसकेर उकुसमुकुसमा छटपटिरहेको निखुर कालो रातलाई साइकलको एकनासे स्वाईं स्वाईं स्वरले चिर्दै जीउभरि रक्सीको गर्मी बोकेर म शहर आइपुगें । सन्तोषसँग लडिएर सुतें । बिहान उठ्दा ममा हिजोको प्रतिक्रिया तिर्खा हो कि भनेर ठम्याउन नसकिने कता कता तिर्खाजस्तो लागेको थियो । सधैंझैं मन खाली नै थियो ।

० ० ० ०

त्यसपछि धेरै समय बित्यो । बर्खा आफ्नो अन्तिम दिनहरूमा काठमाडौंको खाल्डोलाई भिजाउने प्रयत्नमा थियो । त्यही बीच मेरो पैंतालीस वर्षले मलाई बाध्य बनाएर छयालीसमा पछार्दै भाग्यो । आफैँभित्र पनि जतिसक्दो छलिन खोज्दै मैले त्यो दिन बिताएँ अर्थात् मनाएँ । मेरो बारमा जानु त्यस्तै थियो र शिवराजसँग भेट्नु त्यस्तै । हाम्रो नियमबद्धतामा कतै फरक आएको थिएन ।

भए तापनि मेरो एक्लो जिउनुको अध्यायमा नौला नौला कुराहरू थपिइसकेका थिए । म शिवराजको घरमा धेरै झ्याम्मिइसकेको थिएँ । उनीहरू सबै उस्तै थिए । शिवराज सारहीन बितिरहेको थियो । दिउँसोको परिश्रम, रातिको केही छिन रमाइलो । उसकी मुमाले एउटी दुलही भित्र्याएर बुहारीको रहर मेट्ने इच्छा धेरै प्रकट गरिसकेकी भए पनि शिवराज पलायन हुँदै बहाना गर्दै आइरहेको थियो, कुन्नि किन ? शिवराजलाई स्वास्नी पाल्न नसक्ने भन्ने डर पनि थिएन, जहाँसम्म उसले कसैलाई रोजेको पनि थिएन, रोजेको भए पनि ल्याउन सक्थ्यो । मभन्दा धेरै सुन्दर शिवराजलाई केटी नपाउने कुरै थिएन ।

म त्यहाँ प्रायः गइरहन्थें । सकमबरीको जीवन उस्तै थियो । मैले केवल उसलाई बरी र तिमीको साइनो लगाएर आफूलाई उसको धेरै नजिक अनुभव गर्थें । बरीको स्वभावसँग म अभ्यस्त भइसकेको थिएँ । उसलाई मैले सधैं उस्तै खरी, उस्तै निठुरी पाएँ ।

ऊ तरुनी थिई, बैंसमा फुलिसकेकी, तर कहिल्यै यस्तो देखाइन मानौं ऊ आफूप्रति सचेत नै छैन । जहिले गए पनि उसलाई घरैमा भेट्टाइन्छ । बाहिरको रमझममा उति चाख लिएको पनि देखिएन । एकनास चुरुट पिउँथी र म सम्झन्थें यत्ति रहेछ उसले जीवनमा विलासको नाउँमा केही भेट्टाएकी र कहिले सम्झन्थें बरी पनि केही रहस्य लुकाउँदी हो । धूवाँको मुस्लोभित्र कि अवश्य बरी भाग्दी हो धूवाँमा रङ्मगिएर, तर यी सब मेरा अड्कल मात्र ।

घरमा तिनीहरूलाई केही दुःख थिएन । झन् बरीले त आफ्नो दाइलाई पनि उधुम प्रभाव पारेकी थिई, यसैले ऊ समस्या र असन्तोषदेखि फुक्का नै थिई, मैले देख्दा । कति पटक कहिले चुरुट सल्काउँदा, कहिले केही दिंदा, केही देखाउँदा ऊ मेरो धेरै नजिक आइसकेकी थिई । कतिसम्म भने उसको तातो सास मैले आफ्नो अनुहारभरि अनुभव गरेको छु, तर उसको भाव बदलिंदैन कहिल्यै । मसँग कुनै प्रतिक्रिया लिन्न, सधैंको समागम सधैंको तटस्थ ।

मलाई लाग्थ्यो शायद बरीमा यौन भन्ने कुनै रोग नै छैन, कि त मेरो बूढो गन्धदेखि ऊ परिचित भइसकेकी छ, घृणा त ऊ मलाई शतप्रतिशत गर्दिन, तर त्यस्तो विधि बूढो नै पनि होइन ।

झन् शरीरको छाँटकाँटले केही त अझ पनि तन्नेरी देखाउँछ । पचास वर्षसम्म त यस्तै स्वास्थ्य रह्यो भने छल्न सकिन्छ आफैलाई नभए पनि अरूलाई । जेहोस्, ऊ स्वास्नीमान्छे म लोग्नेमान्छे भन्दैमा यथार्थको सिर्जना सहजसँग हुँदैन, कति कुराको मेल खानुपर्छ ।

ल मानें, बूढो भएको थिइन तर बरीसँग मिल्ती हुने मेरो उमेर होइन । शिव तीस-एकतीस वर्षको पट्टो छ, सकमबरीसँग झ्याम्मिएर कुरा गरेको कति सुहाउँछ, मलाई कहाँ सुहाउँछ ! शिवले एकपल्ट भनेको छ ऊ बरीलाई धेरै विश्वास गर्छ, आफैँलाईभन्दा बढी । सम्भव थियो – एउटी असामाजिक केटीको निम्ति विश्वास हुनु कुनै गाह्रो होइन ।

अब त मुजुरालाई पनि धेरै भेटिसकेको थिएँ । भेट्ने मात्रै होइन कुराकानी भइसकेको थियो । ऊ राम्री, विशेष आँखा, ऊ मिजासले बोल्थी, मिजासले व्यवहार गर्थी । ऊ आँखा जुधाएर हेर्दिनथी र छेउमा कहिल्यै आउँदिनथी । कुरैकुरामा त्यस्तै केही पर्यो भने ऊ कानदेखि अनुहारसम्म रातो हुन्थी । जे होस् उसको स्वभावमा तिरस्कार थिएन । माया त ऊ प्रस्ट भावमा भाषामा जनाउँथी कसैप्रति पनि यहाँसम्म कि एउटा कुकुरलाई पनि कुखुरालाई पनि ।

यद्यपि मुजुरालाई टाढैबाट हेरे तापनि देखे तापनि उसप्रति मेरो एक प्रकारको तृष्णा लुकेको थियो । छोएर मात्र, सुँघेर मात्र प्रेम हुने हो र प्रेम यसै हुन्छ, उसै हुन्छ तर यस विचारलाई म आफैं पनि मान्न तयार थिइनँ । प्रेम निस्सार; जम्मामा निरर्थक मेरो निम्ति । कहिलेकाहीं मुजुराको सोझो र निर्दोष गफ सुन्दा म उसको पछि घर, संसार, माया र धेरै जीवित वस्तुहरूको अस्तित्व झलझली देख्थेँ र मलाई आफू बाँचेको जीवन असाध्य खल्लो लाग्थ्यो र भन्न मन लाग्थ्यो, ‘मुजुरा ! मलाई पनि जीवनको भीख देऊ र खुशीयालीका केही टुक्राहरू ।’

यसरी मुजुरालाई पनि धेरै परिभाषा लगाउन खोजिरहन्थेँ । धेरैचोटि रक्सीको आवेगमा आएर मैले शिवराजलाई मुजुराको मसँग बिहे गरिदेऊ; सुखसँग राख्छु, एउटा संसार बनाउँछु भन्ने विचार चुहाउन-चुहाउन खोजेको हुँ, तर त्यतिसम्म आँट कहिल्यै गरिनँ । भनेको भए शिवराजले मलाई अवहेलना गर्ने थिएन, तर दुर्भाग्य ! भन्नै नसकिने ।

कुराहरू धेरै टाढा पुगिसकेका थिए । शिवराजकी कान्छी बहिनी – जसलाई घरमा सानु भनिन्छ – सँग पनि म राम्रैसँग बोल्ने भइसकेको थिएँ । उसलाई घरमा त्यति भेटिन्न; साथीहरूसँग ऊ प्रायः यताउता गइरहन्थी । ऊ आफ्नो मिलेको शरीरलाई सधैं अत्याधुनिक फेशनमा लपेट्ने गर्थी । कुनै दिन पछिबाट देखें भने उसलाई भ्याइन्जेलसम्म हेर्थें । कहीं भेटें भने ‘कहाँ हिंडेकी सानु’ र घरमा भेटें भने ‘आज घुम्न नजाने सानु ?’ यति नै म सोधिहाल्थें ।

अझसम्म म उनीहरूकै आफ्ना निजी कोठामा गएको थिइनँ । सानु कहीं जानु नपरे किताबमा भुलेर बस्थी । शिवको भनाइमा बरी खूब पढ्ने, तर त्यो अवस्थामा मैले प्रायः देखिनँ । बरु चुरुट उसको हातमा सधैं देख्थेँ । यसै सिलसिलामा मैले कतिपल्ट उसलाई ‘क्यान्सर लाग्ला है, बरी !’ भनेर गिज्याउँथें, ऊ सधैं ‘स्वागत छ’ भनी जवाफ दिन्थी ।

जम्मामा उनीहरू सबै बेसै थिए । विकृतिहीनता, उत्ताउलोपना उनीहरूमा देखिएन । मुजुरा र सानु दुवै मलाई ‘सुयोग दाइ’ नाउँले बोलाउँथे, तर बरीलाई ‘सुयोगजी’ भन्ने रहर कहिल्यै मेटिएन । पाए त ऊ बाबुको पनि नाउँ काट्दी हो, के ठेकान ? मलाई बिहे गर्नुस् भनेर प्रायः उनीहरू गिज्याइरहन्थे । एक किसिम म पनि अभ्यस्तजस्तै भइसकेको थिएँ ।

एकपल्ट मुजुरालाई मैले भनेको थिएँ, ‘केटी पाइएन, खोजिदिनुस् न,’

उसले हाँसेर भनी, ‘केटी पाइएन भन्न त लाज लाग्नुपर्छ, कस्तैले पनि पाउँछ ।’

बिचरी उसलाई के थाहा ? केटी, विवाह भन्ने शब्दहरू म आफैंप्रति कति व्यङ्ग्यपूर्ण थिएँ ।

मलाई भन्न मन लाग्यो- प्रेम गर्ने शक्ति भए, स्वास्नी स्थापना गरेर एउटा कोठामा जीवनको बिहानी डाक्ने क्षमता भए मुजुरा ! शिवसँग मागेर तिमीलाई नै लगिहाल्थें नि ।

कहिले त यस्तो कुरा भयो कि म आफैँभित्र फाटिइन्थें, चिरिइन्थें । नरमाइलो लाग्थ्यो । सबै र बरीसँग चुरुट उडाएर बिर्सने बहाना गर्थें । मेरो त्यस्तो अवस्था बरीले लक्ष्य गर्दी हो जस्तो मलाई लाग्दथ्यो, तर यो उसले भनिन । चस्माभित्र उसका टड्कारा आँखाहरू चल्दाचल्दैखेरिको बिरालोजस्तो लागे तापनि ऊ सोझै झम्टिने, चिथोर्ने खालकी थिइन । शिरीषका ताजा नीला फूलहरू पहिलाएर बढेको मेरो यो घरसँगको घनिष्ठता यस्तै थियो, यति मात्र थियो । अब त क्रमशः ती हाँगाहरूलाई पातहरूले नङ्गयाउन थालिसकेका थिए ।

० ० ० ०

शरद् ऋतुको एक बिहानीको कुरा हो । दशैं आउनलाई कत्ति पनि टाढा थिएन । शिवराजको बैठककोठामा म एक्लै थिएँ, शिवलाई नै पर्खिरहेको थिएँ । म माथि आएर बसिरहेको कसैलाई थाहा भएन क्यार, विशेष बरीलाई ।

त्यसैले त मैले झ्यालबाट हेर्दा ऊ हरियो दूबोमाथि पर्लक्क पल्टेर के गरिरहेकी थिई कुन्नि, बिहानीको घाम ताप्न निस्केको सर्पजस्तै आफ्नो लामो शरीरलाई जतिसक्तो सजिलो र फुकी मुद्रामा राखेकी थिई । उसलाई त्यस अवस्थामा देख्नासाथ साँच्चैको सर्प देखेजस्तै मेरो आङ एकपल्ट सिरिङ्ग भयो, तर अहिले हामी मैले हेरेको ठाउँदेखि ऊ पल्टेको ठाउँसम्म भएको दूरीले अलग थियौं एक-अर्कादेखि । मैले भाग्ने चेष्टा गरिनँ, नहेर्ने चेष्टा पनि गरिनँ । यसो भनूँ मैले सकिनँ ।

सम्झें, देखी भने ‘अशिष्ट, बेसोमती सिपाहीको जात’ भन्ली । शिवराज आइपुगे के भन्ला ? तर ती सब मैले सोचें मात्र मलाई आँट आइरहेको थियो जस्तो पनि स्थिति सहनलाई । यति जाबो दृश्य पनि नहेरेर म आफैँले आफैँलाई किन मारूँ, के त्यति पनि मेरो अधिकार छैन ? मेरो जीवनमा राखेकै के छ र, आँखाको स्वादजस्तो एउटा साधारण सुखदेखि आफूलाई वञ्चित राख्न नसक्नु कुनै अपराध हो र ? कुनै पाप हो र ?

बरी गइसकेकी थिई, मैले झ्याल छोड्न सकेको होइन । म त्यहीं आड लिएर सम्झिरहें, कुनै विरोध र विवादको नभैकन, मैले धेरै स्वास्नीमान्छेहरूलाई नजिकदेखि नाङ्गो हेरिसकेको छ । बरीको त त्यो अवस्था होइन, यसरी बस्दा उसलाई सुहाएको थियो, त्यसैले हेरें, होइन, सधैं हेरिरहेको; हेर्न मन लागेर हेरें । मानिस आफैँलाई किन छल्न सक्थ्यो र, तर मैले हेरेको फुका अवस्थामा बसेकी बरी र कुनै पनि नाङ्गो स्वास्नीमान्छे मैले हेरिसकेको मिलाएँ; अहँ, दुइटामा कुनै सामञ्जस्य आउन सकेन; खोजेर पनि, चाहेर पनि र स्वीकार गरे केही बिराएछु । यदि बरीलाई पनि आज मैले नाङ्गो देखेको भए के हुने थियो ? के हुने थियो- यो प्रश्नसँग गाँसेर मैले एउटा ठूलो स्पष्ट पूर्णविराम राखी आफूलाई स्वाभाविक बनाउँदै झ्यालबाट वर आएँ ।

केही छिनपछि स्यान्डलको टकटकसँग चुरुटको बास बैठकभित्र आयो । त्यसै नै मानिसको जात जानेर, बुझेर ढोङ गर्छन्, मैले पनि केही थाहा नपाएजस्तै तर्सेर बरीलाई हेरें । बिचरी उसले मलाई देखेकी रहिनछ, मुख उज्यालो पार्दै भनी, “कहिले आउनुभयो सुयोगजी ? म त देउताथान जान लागें मुआसँग ।”

मैले सोधें, “तिमी पनि देउतामा, पूजामा विश्वास गछर्यौ बरी ?”

“गर्छु र गर्दिनँ पनि ।” ऊ नजिकैको कोचमा बसिसकेकी थिई ।

“किन ?” मैले अचम्म मान्दै प्रश्न गरें ।

“ढुङ्गा न हो, उसको अघि कस्तै अपराध गरे पनि यो उसले कसैलाई भन्ने होइन । यसैले विश्वास गर्छु र चाहिएको खण्डमा झकझकाउँदा पनि भन्ने कुरा भनिदिँदैन, त्यसैले अविश्वास गर्छु । यसभन्दा बढी यौटा ढुङ्गासँग हाम्रो विश्वासको के अर्थ ?”

यहाँ पनि बरीको उद्देश्य मैले बुझिनँ तर सक्दो हाँस्ने प्रयत्न गर्दै मैले भनें, “कति सजिलो अर्थ दिएर तिमीले डुबुल्की हान्यौ । ईश्वरको अस्तित्व त्यतिसम्मै सीमित छ र ?”

उसले लगत्तै विरोध गरी, “ईश्वर नभन्नुस्, ईश्वरत्व भन्नुस् । भावना न हो ।”

ठुटो चुरुट आस्ट्रेमा हाल्दै गर्दा उसलाई पनि मैले एउटा भावनाजस्तो मात्र देखें, कोरा नफष्टाएको भावना, जसलाई मानिस हो भनी एउटा भावनाको माध्यमबाट सम्झिदिए पुग्दछ ।

मैले अनायास भनें, “त्यसो भए अब बरी नभनेर बरीत्व भन्नुपर्यो !”

“किन तपाईं मेरो अस्तित्वमा शङ्का गर्नुहुन्छ ? बरी भन्नुस्, मेरो सम्पूर्ण अस्तित्व देखिइन्छ, छोइन्छ ।” ऊ अर्को चुरुट सल्काउँदै थिई । निकोटिनले पहेंलिएका खिरिला औंलाहरूको बीच प्रायजसो डढिरहेको चुरुट र धूवाँ देख्दा किन-किन त्यो दिन त मलाई झर्को लागेर आयो तर के भन्ने । त्यसैले त्यस झर्कोलाई पनि साधारण ठट्टा गरेर पचाउन खोजें, “तिम्रो ईश्वरत्वलाई पनि अब चुरुट खान सिकाइदेऊ बरी ! उसलाई पनि मान्छेको संसारमा बस्दा बस्दा दिक्क लागिसक्यो होला ।”

हुनसक्छ ऊ हाँसेकी होली, अनुहार बेस्कन उज्यालो पार्दै भनी, “अनि क्यान्सर लागेर ईश्वरत्वको पनि मृत्यु होस् चाँडै !”

प्रत्येक मृत्यु र अन्त शब्द निस्कनासाथ तिम्रो अनुहार यसरी उज्यालिन्छ भन्न मलाई मन लागेको थियो, तर अर्कै भनें, “तिमीलाई चुरुट नखाऊ भन्यो भने पीर लाग्छ बरी ?”

उसले चर्को स्वरमा सजग हुँदै भनी “हो ।”

“अहिले मैले तिमीलाई चुरुट नखाऊ भनें भने तिमी के गर्छौ बरी ?”

“मोजसँग दसओटा खाइदिन्छु ।”

मलाई कता-कता चोट लाग्यो । सम्झें साँच्चैको कठोर हो यो स्वास्नीमान्छे, अरूलाई पीर पर्ला भन्ने त यसलाई कत्ति वास्ता रहँदैन । उससँग चुरुट नखाऊ भन्नु आफैँले हार खानु मात्र थियो, मैले त्यस विषयलाई त्यहीं स्थगित गर्दै भनें, “ईश्वर क्यान्सर लागेर मरेपछि तिम्री संसारको के अवस्था हुन्छ ?”

“जस्तो छ त्यस्तै चल्दै जान्छ, मनुष्यत्वको मृत्यु भए कुरा अर्कै !” ऊ दराजतर्फ गइरहेकी थिई ।

यतिबाटै मैले बरीको ईश्वरप्रतिको धारणा थाहा पाइसकेको थिएँ । ऊ ईश्वरको अस्तित्वलाई मान्दिन साथै मानिसप्रति उसको कुनै असल धारणा छैन सम्झें । कुन आस्थामा बचाएकी होली बरीले आफूलाई ! केही खोज्दै थिई ऊ दराजभित्र । उसको एक हत्केलाभरिमा आउन सक्ने गर्धन, मसिना कैला रौंहरूले छोपिएको सानू टाउको के निस्सार अड्किएको छ ? हावामा ? अकारणमा ? शिवको अध्ययनमा बरी त्यस्ती होइन, मलाई यही नै एउटा सान्त्वना थियो ।

ऊ मलाई हेर्दै नहेरी गइसकेकी थिई, कुन प्रेरणाको बलले म सोध्न पुगेछु, “बरी ! तिमी ईश्वरलाई मान्दिनौ, आफ्ना दुःख र अपराधहरू पखालेर निरोगी हुन चाहने अभागीहरू कहाँ जानु ? तिमी भए के गर्थ्यौ बरी ?”

यो प्रश्न सोधुँला भनी सोधेको होइन मैले । अचेतन मनबाट सोधेछु भने त कुन्नि, सचेत भएर त मैले सोधेको पटक्कै होइन । सोधिसकेपछि लाग्यो व्यर्थै सोधेछु, तर उसले आफ्नो टाउको फर्काएर पनि खिल्ली उडाउने, बिझ्ने आँखाले हेरिरहेकी थिई ।

विवश मलाई आफ्नो प्रतिक्रिया सहेर बसिरहनुपर्यो । “अपराध गरिसकेपछि म त्यसलाई पखाल्ने काम गर्दिनँ सुयोगजी ! पखालेर अपराध पखालिन्छ ? कस्तो हाँसोउठ्दो !”

मैले धेरै नै निन्याउरो मुख लगाएर सोधें, “त्यसो भए हामीमा अर्थात् हामी मानिसहरूमा सम्झौता कसरी ल्याउने ?”

उसले भनी, “ईश्वरत्वको अघि अपराध पखाल्ने काम बिलकुल निरर्थक, अझ मूर्खता हो । कृपया मेरो विचारलाई मान्यता नदिनुहोला । अँ, बरु मानिसको अघि पखाले केही हलुका हुन सक्छ अर्थात् आत्मसन्तोष हुन सक्छ । मानिसमा सम्झिदिने शक्ति हुन्छ, त्यत्ति नै हो ।”

उसको सानू घिच्रो अँठ्याएर मलाई सोध्न मन लागेको थियो, ‘के तिमी नै बोलेकी हौ बरी ?’

तर मेरो विचारधारालाई त्यसै लत्त्याएर उसले सोधी, “किन सुयोगजी ! तपाईंको छातीभित्र पनि उकुसमुकुस छ जस्तो छ नि, सिपाहीको के विश्वास !”

मलाई सर्वाङ्गै चिसो भएजस्तो लाग्यो । चिसो मान्छेको चिसै कुरा । बढ्ता बोल्ने मलाई आवश्यकता भएन “सिपाही अविश्वासको मात्र अङ्ग हो र ?” यही एक वाक्य भनेर मैले बरीलाई बिदा दिएँ ।

उससँग मलाई दया माग्नु थिएन । बरीसँग यस्तोउस्तो कुरा भएर पराजित भएको घटना लेखेर साध्य हुँदैन, सन्तोष छ उसले मलाई कहिल्यै उपदेश दिइन, कहिल्यै सहानुभूति देखाइन । सधैं पराजित हुँदै गए तापनि मलाई किनकिन बरीको कुरा सुन्न रहर लाग्थ्यो । बरीसँग मेरो रहर ठीक काँढाबीच फुलेको गुलाफलाई हात रगतपच्छे पार्दै टिप्नु अथवा भिरालोमा फलेको काँडेदार वन-ऐंसेलुको भरिलो दाना टिपेर क्वाप्प मुखमा हाल्नुजस्तै थियो। जतिसक्तो अप्ठ्यारो हुँदै मलाई बरीलाई पछ्याइरहन मन लाग्थ्यो, निरुद्देश्य र बिनाअर्थ । यति मात्र उसप्रतिको मेरो रहरको सीमा होइन ।

कहिलेकाहीं मलाई बरीको सानू घाँटीको रहर लाग्थ्यो, कैला रौंहरूले छोपिएको मुडेको टाउकोको रहर लाग्थ्यो र उसको अस्वाभाविक उठेको छातीको रहर लाग्थ्यो, तर यस रहरलाई म स्वास्नीमान्छे देख्दा लोग्नेमान्छेलाई हुने रहरभन्दा बढी केही मान्न तयार भइनँ । त्यसैले त आज बरीलाई नाङ्गी देखेको भए भन्ने प्रश्नसाथै पूर्णविरामको चिह्न लगाएर म भागेको हुँ । नाङ्गी स्वास्नीमान्छे हेरेर आइसकेका मेरा आँखाहरूले आज लुगा लगाएकी बरीलाई देख्दा अनायास अपराधको परिभाषा आफैँभित्र खेलाउन सक्नु मेरो महत्ता थियो, निःसन्देह मेरो महत्ता थियो । बरीलाई टपक्क टिपेर छयालीस वर्षको उमेरमा मलाई आफ्नो जीवन अमिल्याउनु थिएन, निस्सारतामा पलापिन अभ्यस्त भइसकेको मलाई जीवनदेखि डर लाग्छ, के हो र सकमबरी ? के छ र उसमा ? भन्ने आफैँले आफैँलाई फुस्ल्याउन दिएको एउटा खोक्रो सान्त्वनामा म सधैं उसलाई बाँधेर राख्थें ।

मलाई स्वास्नी स्थापना गर्नुमा विश्वास थिएन, कतै कसैले विवाहको कुरा उठाइदिए म झल्झली मुजुरालाई सम्झन्थें र सम्झन्थें शायद यस्तै हुँदी हो स्वास्नी। यदि शिवराजले मेरा बहिनीहरूमा छानेर लैजाऊ भने म मुजुरालाई लगेर मेरो कोठामा टाँगिदिन्थें । मेरी स्वास्नी भनेर उसको निधारमा लेखिदिन्थें । मैले खुलस्त भएर भने तापनि मुजुराप्रतिको मेरो विचार पनि निराधार थियो, तथ्यहीन थियो । बैठकमा बसेर सम्झँदा-सम्झँदै कायल भएँ म, जम्मामा निराधार र तथ्यहीन ।

सम्झें – एउटा रमाइलो कथा हो मुजुरा, जसलाई मनभरि पढ्न सकिन्छ, एउटा सुखदायी दृश्य हो आँखाभरि हेर्न सकिन्छ, तर किरिया हालेर भन्न सकिन्छ मुजुरासँग मेरो प्रेम भएको हैन, स्वास्नीलाई प्रेम पनि गर्नैपर्छ भन्ने कुरा मलाई थाहा छैन । प्रेम कत्रो झूटो, कत्रो उपहास, कत्रो निरर्थकता !