दृश्य    :      कुनै एक निर्जन स्थान ।

समय   :      जुनै पनि ।

सङ्गीत :      तनावपूर्ण ।

{शाहजहाँ भित्रिन्छ हातमा तरबार लिएर अनि}

शाहजहाँ :      (क्रोधित स्वरमा) एइ  इतिहास ! भन् तँ कहाँ छस् ? कहाँ लुकिस् एइ इतिहास ? मेरो अघि आइज । किन लुक्छस् ? आइज, आइज मेरो अघि । तँलाई धेरै कुरा सोध्नु छ । आइज ।

इतिहास :      (नेपथ्यबाटै) हे शाहजहाँ ! तिमी यति क्रोधित किन ?

शाहजहाँ :      तँ को होस् ?

इतिहास :      म इतिहास हुँ  ।

शाहजहाँ :      कहाँ लुकेको छस् ? मेरो अगाडि  आइज । आज म छिनाफाना गर्छु । आइज ।

इतिहास :      तिमी मसित किन रिसाएको ? मेरो के दोष छ ?

शाहजहाँ :      रिसाउँछु म तँसित । कारण तेरो दोष धेरै छ । तँ यहाँ आइज । म तँसित कुरा गर्न चाहन्छु ।

इतिहास :      क्रोध र  हिंसालाई थन्क्याऊ पहिला ।  अन्त्यमा म आउँछु ।

शाहजहाँ :      किन ?

इतिहास :      कारण क्रोध र हिंसापूर्ण वातावरणमा  वार्तालापले निष्कर्ष छुन सक्दैन । यसर्थ शान्त बन । तिम्रो हातको तरबारलाई म्यानमा राख।

शाहजहाँ :      तँलाई मदेखि डर लाग्छ ?

इतिहास :      मूर्खतादेखि डराउनु नै पर्छ ।

शाहजहाँ :      केको मूर्खता ?

इतिहास :      बातचितबाट ठोस निर्णय ननिकाली त्यसै क्रोधित र हिंसक हुनु मूर्खता नै हो ।

शाहजहाँ :      म यो कुरा मान्दिनँ ।

इतिहास :      नमान । तर एकदिन मान्नुपर्छ । किनभने क्रोध र हिंसाबाट निर्णय निस्किँदैन । शान्त वातावरणमा ठण्डा दिमाग लगाएर बातचित गरियो भने मात्र ठोस निर्णय निस्कन सक्छ । यसर्थ शान्त बन ।

शाहजहाँ :      तँ पहिला चुपचाप यहाँ आइज। (म्यानमा तरबार हाल्छ) लु, मैले तरबार राखेँ । अब आइज। आइज एइ इतिहास ! तँ म अघि आइज । (सङ्गीत तीव्र हुन्छ अनि त्यसपछि कसैको पदचाप सुनिन्छ नेपथ्यमा) आइज, इतिहास ! एइ इतिहास ! तँ कहाँ छस् ?

इतिहास:       (भित्रँदै) म यहाँ छु शाहजहाँ ।

शाहजहाँ:       ओह ! तँ नै इतिहास होस् ?

इतिहास:       हो । अब भन तिमी मसित किन रिसाएका छौ र के कुरा गर्न चाहन्छौ ?

शाहजहाँ:       तँलाई कसले मेरा व्यक्तिगत कुरा लेख्नु भन्यो? तँलाई कसले मेरो व्यक्तित्वलाई जनताअघि राख्नु भन्यो ? कसले  ममाथि आरोप लगाउनु भन्यो ? कसले ?

राजु प्रधान “हिमांशु” (खरसाङ)

इतिहास :      फेरि रिसाउँदै छौ ? न रिसाऊ । पहिला मेरो कुरा सुन। म इतिहास हुँ । मैले व्यक्तिको राम्रो काममात्र लेख्नु हुँदैन। नराम्रो काम पनि लेख्नुपर्छ । मैले प्रशंसामात्र लेख्नु हुँदैन। समीक्षा पनि लेख्नुपर्छ अनि समीक्षामा प्रशंसामात्र हुँदैन । तिम्रो दोष पनि हुन्छ।

शाहजहाँ :      चुप। तैले मेरो सुकर्ममात्रै लेख्नुपर्छ। मेरो प्रसंशामात्रै लेख्नुपर्छ।

इतिहास :      गलत धारणा । इतिहास एकपक्षीय हुनु हुँदैन । इतिहासले उत्थान र पतन, जय र पराजय, कूटनीति र धर्मनीति, क्रूरता र उदारता, सभ्यता र निरङ्कुशता सबै लेख्नुपर्छ । यसैले मैले तिम्रो प्रसंशामात्र लेखेको छुइनँ । तिम्रो सुकर्म मात्र लेखेको छुइनँ ।

शाहजहाँ :      तर इतिहास,मूल्याङ्कन केवल सुकर्मको हुनुपर्छ। कुकर्मको होइन।

इतिहास :      शाहजहाँ, मेरो कुरा सुन । तिमीमा धेरै गुण थियो। तिमी एकजना कुशल शासक थियौ । तिमी वीर, न्यायप्रिय, वैभवप्रिय, परिवारप्रेमी, परिश्रमी र महत्त्वकाङ्क्षी सम्राट थियौ ।

शाहजहाँ :      स्याबास !

इतिहास :      तिम्रो शासनकालमा साहित्य र कलाको विकास भयो। तिमीले जनहितकारी काममा धेरै ध्यान दियौ । तिम्रो कालमा शिक्षा र व्यापारको उन्नति भयो। तिम्रो न्याय पक्षपाती थिएन। तिमीले विश्व प्रसिद्ध ताजमहल बनाएर प्रेमको महत्त्व बढायौ । तिम्रो शासनकाल स्वर्णकाल थियो ।

शाहजहाँ :      स्याबास ! इतिहास यसलाई भनिन्छ  ।

इतिहास :      तर शाहजहाँ !

शाहजहाँ :      तर के ?

इतिहास :      तर तिमीमा अवगुण पनि धेरै थियो । तिमीले सिंहासनका निम्ति आफ्नै पिता जहागीरको विरुद्ध विद्रोह गर्यौ ।

शाहजहाँ :      त्यो समयको माग थियो ।

इतिहास :      तिमी अति निर्दयी शासक भयौ। तिमीमा धर्मान्धता थियो । तिमीले आफ्ना छोराहरूलाई समान माया गरेनौ। खालि जेठा छोरा दारालाई मात्र धेरै माया गर्यौ। यसैले तिम्रो अर्को छोरा औरङ्गजेबले आफ्ना दाजुहरूको हत्या गर्यो र तिमीलाई कैदी बनायो ।

शाहजहाँ :      त्यसको कुरा नगर । त्यो पापी हो । त्यसले मेरो सिंहासनलाई कलङ्कित पार्यो ।

इतिहास :      यसमा दोष तिम्रै छ। तिमीले उसलाई एकजना पिताले दिनुपर्ने माया दिएनौ । उसलाई आज्ञाकारी पुत्र बनाउन सकेनौ। पुत्र बिग्रनुमा पिताको पनि हात हुन्छ।

शाहजहाँ  :     मैले त्यसलाई बिगारिनँ । त्यो आफैँ भ्रष्ट भयो ।

इतिहास :      तिम्रो दोष त्यति मात्र छैन शाहजहाँ । तिमीले चापलुसी गर्नेहरूका कुरा सुनेर काम गर्यौ । जनतालाई करको भारीले थिच्यौ। जनताको पसिनाको कमाइलाई ठूल्ठूला भवन र महल बनाएर खर्च गर्यौ । तिमी भोगविलासी भयौ । तिमीले कामेच्छा पूर्तिका निम्ति जाति, वर्ग, धर्म, जातको  वास्ता गरेनौ अनि……

शाहजहाँ :      (कुरा काटेर) चुपलाग् । मैले जे गरेँ समयसित हिँड्नलाई गरेँ। तँलाई चैँ यसमा किन चासो ?

इतिहास :      म इतिहास हुँ। यसैले तिम्रो गुण र अवगुण दुवैमा चासो छ । शाहजहाँ,एउटा मान्छेमा गुण र अवगुण दुवै हुन्छ । उसले सुधार पनि गर्छ। भूल पनि गर्छ।

शाहजहाँ :      तर मलाई सुधार चाहिन्छ । भूल होइन ।

इतिहास :      सुधारका निम्ति भूल हुनु आवश्यक छ । भूलका निम्ति सुधार हुनु झन् आवश्यक छ । तिमी सुन तिम्रो भूल र बुझ।

शाहजहाँ :      इतिहास,मलाई मेरो भूल नदेखा । मेरो व्यक्तिगत कुरामा दखल नदे । बुझिस् ? मेरा गुप्ती कुराहरू तेरो पृष्ठबाट मेटा ।

इतिहास :      हेर शाहजहाँ, तिमी इतिहासमा चर्चित छौ। सबै चर्चित हुन सक्दैनन् । भाग्यमानीले मात्र चर्चित हुने मौका पाउँछ ।

शाहजहाँ :      तर म मेरो गुणका लागि चर्चित हुनुपर्छ। अवगुणका लागि होइन। बुझिस् ? मलाई मेरो निरङ्कुशताको इतिहास चाहिँदैन। मेरो बारेमा जे सुकै लेख्ने तेरो अधिकार छैन। मेरा व्यक्तिगत कुराहरू,भित्री कुराहरू काट् तेरो पृष्ठबाट । नत्र म तँलाई यही तरबारले काट्छु । (तरबार झिक्छ अनि )यो तरबार देखिस् ? यसले धेरैको टाउको छिनाएको छ। तेरो पनि टाउको छिनिन सक्छ ।

इतिहास :      हिंसाले समस्या समाधान हुँदैन । शाहजहाँ, म इतिहास हुँ। यसैले ती कुरा मेरो पृष्ठबाट काट्न असमर्थ छु ।

शाहजहाँ :      (तरबारले प्रहार गर्न खोज्दै) त्यसो भए ला ।

इतिहास :      (तरबारको प्रहारबाट बाँच्न खोज्दै ) होइन,तिमी मलाई मार्न सक्दैनौ। (भाग्दै प्रस्थान गर्छ )

शाहजहाँ :      (खेद्दै) अरे इतिहास, तँ कहाँ भाग्छस् ? तर आज म तँलाई छोड्दिनँ । छोड्दिनँ । कहाँ भाग्छस् ? तर आज म तँलाई काट्छु काट्छु (इतिहासलाई खेद्दै प्रस्थान गर्छ)

{मञ्च खाली छ। यत्तिमा एक शिल्पकारको प्रवेश। उसको दाहिने हात काटिएको छ ।}

शिल्पकार:      (हाँस्दै)हा…हा… सबै नाम खोज्नेहरू मात्र छन् । सबै दाम खोज्नेहरू मात्र छन्।  राम्रो काम गर्नेहरू छैनन्। तर इतिहास नराम्रो काम गर्नेहरूकै लेखिएको छ। इतिहास अनुमानले भरिएको छ ।

इतिहास :      (भित्रँदै) यो झुट हो । सरासर झुट हो । यो आरोप हो इतिहासमाथि ।

शिल्पकार:      (विस्मित भावमा ) को हौ तिमी ?

इतिहास :      म इतिहास हुँ ।

शिल्पकार:      (हाँस्छ) हा… हा… हा…

इतिहास :      तिमी किन हाँस्छौ ? हो, म इतिहास हुँ । तिमी मलाई आरोप नलगाऊ। सबै मलाई किन आरोप लगाउँछन् ?

शिल्पकार:      कारण तिमी विवादग्रस्त छौ । धेरै ठाउँ तिमी केवल अनुमानमा बाँचेका छौ । प्रामाणिकता कम्ती छ धेरै ठाउँमा । यसैले तिमीमाथि आरोप छ । (रिसाएर)तिमी पक्षपाती छौ  । पक्षपाती ।

इतिहास :      (रिसाएर शिल्पकारलाई झकझकाउँदै) के अरे ? म पक्षपाती छु अरे ? होइन,म पक्षपाती छुइनँ । (इतिहासले शिल्पकारलाई धक्का  दिन्छ । शिल्पकार भुइँमा लड्छ।)

शिल्पकार:      तिमीले मलाई ठेलेर लडाएर आफू पक्षपाती हुनुको प्रमाण दियौ।

इतिहास :      म कसरी पक्षपाती ? भन । म कसरी पक्षपाती ?

शिल्पकार:      तिमीले मजस्तो गरीबलाई सधैँ यसरी नै  लडाएका छौ । तिमीले केवल धनीलाई पृष्ठ दियौ।

इतिहास :      धनी र गरीबको कुरा छैन । इतिहास सृजना गर्ने क्षमता  र प्रतिभा हुनुपर्छ मान्छेमा । तब मात्रै उसले पृष्ठ पाउँछ  इतिहासमा । तिमी को हौ र पृष्ठ खोज्छौ ?

शिल्पकार:      म एकजना शिल्पकार हुँ। म गरीब प्रतिभाको प्रतीक हुँ । खोइ ? मेरो पृष्ठ  कहाँ छ इतिहासमा ? कहाँ छ ?

इतिहास :      तिमीले त्यस्तो के काम गरेका छौ र तिमी इतिहासमा आफ्नो पृष्ठ खोज्दै छौ ?

शिल्पकार:      म पृष्ठ किन खोज्दै छु ? तिमी सुन्न चाहन्छौ ? सुन, म शिल्पकार हुँ । इतिहासमा मौर्य,गुप्त, बर्द्धन, पल्लव, दास, मुगल आदि वंशहरूको धेरै लेखाजोखा छ।  इतिहासमा कतिपय वंशका कालहरूलाई स्वर्ण काल पनि भनियो । तर यिनीहरूका कालहरूको प्रसिद्धिमा मेरो पनि रगत र पसिना बगेको छ । तर खोइ मेरो रगत र पसिनाको मूल्याङ्कन ?

इतिहास :      मूल्याङ्कन ?

शिल्पकार:      हो, मूल्याङ्कन । इतिहासमा मजस्तो शिल्पकारको मूल्याङ्कन छैन । मूल्याङ्कन छ त नर संहार गर्ने योद्धाहरूको । मूल्याङ्कन छ त निरंकुश प्रशासक, सुल्तान र विलासी सम्राटहरूको । मूल्याङ्कन छ त अर्काको देशमाथि हमला गर्ने राजाहरूको । इतिहासमा पृष्ठ छ त अश्वमेध         यज्ञ गर्नेहरूको । हो,इतिहासमा पृष्ठ छ त अर्काको जीवन सङ्गिनी भइसकेकी सुन्दरी रानीहरूको सौन्दर्य लुट्ने बादशाहहरूको तर मजस्तो शिल्पकारका निम्ति  इतिहासमा पृष्ठ छैन ।

इतिहास :      तिम्रो मूल्याङ्कन हुनुपर्छ भन्ने  कुरालाई तिमी कसरी पुष्टि गर्छौ?

शिल्पकार:      मैले धेरै सम्राट र सुल्तानहरूको  कालमा धेरै सुन्दर र उत्कृष्ट स्तूप, स्तम्भ,शिलालेख,मन्दिर, दुर्ग, महलहरू बनाएको छु । महल र मन्दिरभित्र कलात्मक शृङ्गार गरेको छु ।

इतिहास:        (हाँसेर) हा…हा…तिमीले ? तर तिमीले ती स्तूप,स्तम्भ,शिलालेख,मन्दिर,भवन,दुर्ग,महलहरू बनाएनौ। ती त बनाए महाराजाहरूले, सम्राटहरूले ।

शिल्पकार:      यसै कारण त म भन्दै छु तिमी पक्षपाती छौ। ती उत्कृष्ट स्तूप,स्तम्भ,शिलालेख,मन्दिर, दुर्ग,भवन, महलहरू महाराजाहरूले, सम्राटहरूले बनाएनन्। तर शिपकारले बनायो । महाराजा र सम्राटहरूले  त केवल धन लगाएर निर्माण गर्न अह्राए । बनायो त शिल्पकारले          आफ्नो प्रतिभा लगाएर। तर इतिहासमा प्रतिभा लगाएर बनाउनेहरूको नाम आएन । नाम आयो त केवल धन लगाएर अह्राउनेहरूको । यसर्थ इतिहास पक्षपाती भयो ।

इतिहास :      मलाई आरोप नलगाऊ ।

शिल्पकार:      लगाउँछु। मैले राजा-महाराजाहरूका कालहरूमा आफ्नो प्रतिभाद्वारा वास्तुकला,चित्रकला, मूर्तिकलालाई विकसित पारेँ । नाम कमाए राजा- महाराजाहरूले। तर मैले के पाएँ ? तिरस्कार ? इतिहासले मेरो प्रतिभालाई काट्यो। मलाई यस्तो पार्यो।

(शिल्पकारको काटिएको दाहिने हातमाथि प्रकाशपुञ्ज केन्द्रित हुन्छ। उसको डुँडे  हात प्रष्ट देखिन्छ।)

इतिहास :      झुटो कुरा नगर ।

शिल्पकार:      यी  हातले मैले सौन्दर्य सृष्टि गरेँ । यी  मेरा हातले मैले अलौकिक कला सृजना गरेँ दिनरात रगत र पसिना खर्चेर । मैले यी हातले एक-एक सङ्गमरमर कलात्मक ढङ्गमा काटेर महलमा लगाएँ । महलको तारिफ भयो। महलभित्रको शिल्पकारिताको प्रशंसा भयो । तर श्रेय शिल्पकारलाई दिइएन । सम्राटलाई दिइयो । यसरी इतिहास पक्षपाती भयो ।

इतिहास:        म भन्दै छु म पक्षपाती छुइनँ ।

शिल्पकार:      तिमी पक्षपाती छैनौ भने गरीब मान्छेको इतिहास किन छैन ? दलित, शोषित र शासित मान्छेको इतिहास खोइ ? किन नामै छैन काम गर्नेहरूको इतिहासमा ? किन दामै छैन काम गर्नेहरूको इतिहासमा ? सम्राटको सिंहासन बनाउने सिकर्मीहरूको इतिहास खोइ ? सुल्तानको महल बनाउने डकर्मीहरूको इतिहास खोइ ? मान्छे नमारी किन इतिहास बनिएन ? युद्ध नगरी किन इतिहास लेखिएन ? किन युद्ध र  हिंसाका कुरालाई मान्यता दिन्छौ तिमी ? भन, भन । जवाफ देऊ ।

इतिहास :      हेर शिल्पकार, यसमा मेरो गलती छैन। म त इतिहास हुँ। जस्तो लेखियो त्यस्तै छु ।

शिल्पकार:      तर तिमी किन त्यस्तो लेखियौ ?

इतिहासल      अनुसन्धानले जस्तो पायो त्यही आधारमा म लेखिएँ ।

शिल्पकार:      तर अब अलिखित इतिहास पनि लेखिइनु पर्छ । नत्र तिमीलाई मजस्तो शिल्पकारको श्राप लाग्नेछ ।

इतिहास :      श्राप ?

शिल्पकार:      हो, श्राप लाग्नेछ । अलिखित इतिहास अझै लेखिएन भने तिमी विवादग्रस्त र पक्षपाती मात्र हुने छैनौ । अझ श्रापित पनि हुनेछौ ।

इतिहास :      हेर शिल्पकार, म व्यर्थै आरोपित हुँदैछु । श्रापित हुन जाँदैछु । तर मेरो दोष केही छैन।

शिल्पकार:      तिम्रो दोष छैन ?

इतिहास :      हो,छैन। कारण म कलमद्वारा लेखिन्छु । कलमले जस्तो लेख्छ त्यस्तै हुन्छु म ।

शिल्पकार:      त्यसो भए दोष कलमको हो ?

इतिहास :      होइन । कारण कलमलाई लेख्न लगाउँछ इतिहासकारले ।

शिल्पकार:      तब दोष इतिहासकारको हो ?

इतिहास :      होइन। कारण उसलाई उसको विवेकले लेख्न लगाउँछ ।

शिल्पकार:      तब दोष विवेकको हो ?

इतिहास :      होइन । कारण विवेकले लेख्छ अनुसन्धानद्वारा प्राप्त स्तूप,स्तम्भ,ग्रन्थ,अभिलेख,शिलालेख, मुद्रा, सभ्यता आदिको आधारमा । यी सामग्रीमा अप्राप्त चीजहरू इतिहासमा पनि अलिखित हुन्छन् । यसरी अलिखित हुनुमा मेरो दोष छैन ।

शिल्पकार:      तिमी जे नै भन तर म यो कुरो मान्दिनँ । किनभने प्राप्त चिजमा पनि पक्षपात भएको छ ।

इतिहास :      कसरी ?

शिल्पकार:      तिमी भन,कुतुबमिनारको एक-एक ढुङ्गा काटेर जोड्ने शिल्पकारको इतिहास खोइ ? ताजमहलको एक-एक सङ्गमरमर काटेर जोड्ने प्रतिभाशाली शिल्पकारको इतिहास खोइ ? उसको पसिनाको मूल्याङ्कन खोइ ? प्राप्त आधारहरूले सम्राट र सुल्तानहरूकै मात्र इतिहास किन भन्छन् ? किन खोपिँदैन शिल्पकारको नाम ती आधारहरूमा ?

इतिहास :      त्यसो भए शिल्पकार,तिमी आफैँ भन अब के गर्नुपर्ने ?

शिल्पकार:      जाऊ गएर लेख्न लगाऊ कलमलाई अलिखित इतिहास । जाऊ ।

इतिहास :      ठीक छ । म गएँ ।

शिल्पकार:    पर्ख, म पनि जान्छु तिमीसित । कारण मैले कलमलाई साक्षी दिनु छ।

(दुवै हिँड्न लाग्छन्। यत्तिमा कुदेर आएको शाहजहाँको प्रवेश)

शाहजहाँ :      (तरबार उचालेर) इतिहास,तँ कहाँ जाँदैछस्? तँ जान पाउँदैनस् । मेरा व्यक्तिगत कुरा तेरो पृष्ठबाट नकाटेसम्म म तँलाई जान दिन्नँ ।

इतिहास :      तिमी मेरो पिछा किन गर्छौ ? म भन्दै छु म असमर्थ छु ।

शाहजहाँ :      तैले मेरो कुरा मान्नै पर्छ । नत्र ?

इतिहास :      उफ ! अब म के गरूँ ?

शिल्पकार:      ऊ को हो इतिहास ?

इतिहास :      शाहजहाँ ! सम्राट शाहजहाँ !

शिल्पकार:      ओह ! सम्राट शाहजहाँ ! जसको तिमीले धेरै तारिफ गरेका छौ ?

शाहाजहान:     यसले मेरो तारिफ होइन,निन्दा गरेको छ । तिमी चैँ को हौ ?

शिल्पकार:      मलाई बिर्सनुभयो महाराज ?

शाहजहाँ:      को हौ तिमी ?

शिल्पकार:      म तपाईँको शासनकाललाई आफ्नो प्रतिभाले स्वर्णकाल बनाउने शिल्पकार हुँ महाराज।

शाहजहाँ :      शिल्पकार ? म चिन्दिनँ ।

शिल्पकार:      इतिहासले बिर्सिएपछि मलाई कसैले चिन्दैन । तर महाराज, अब मेरो अलिखित इतिहास लेखिनु पर्छ । इतिहास, तिमी हिँड मसित ।

शाहजहाँ :      खबरदार ! इतिहास, तँ जान पाउँदैनस्।

इतिहास :      कस्तो अप्ठ्यारो स्थिति ? शाहजहाँ ! तिमी भन्छौ तिम्रो लिखित इतिहास मेटाउनु अनि शिल्पकार, तिमी भन्छौ तिम्रो अलिखित इतिहास लेख्नु । म धर्मसङ्कटमा परेँ । तर शाहजहाँ !  एउटा कुरो  भन्छु । अलिखित इतिहास लेख्नु जति साह्रो छ त्योभन्दा गाह्रो लिखित इतिहास मेटाउनु छ ।

शाहजहाँ :   मतलब तँ मेरा व्यक्तिगत कुरा मेटाउँदैनस् ? तर इतिहास,यदि तैले मेरा व्यक्तिगत कुरा मेटाइनस् भने तँ मेटिनेछस् मेरो हातबाट । बुझिस् ?

शिल्पकार:      महाराज,इतिहासलाई जान दिनुहोस् । मेरो अलिखित इतिहासको प्रश्न छ ।

शाहजहाँ :      म यसलाई जान दिन्नँ। (इतिहासलाई समात्छ । )

इतिहास :      छोड मलाई छोड ।

शिल्पकार:      महाराज,इतिहास धनी र सम्राटको मात्र पेवा होइन। (छुट्ट्याउन खोज्दै) छोड्नुहोस् उसलाई ।

शाहजहाँ :      (तरबार उचालेर) खबरदार ! यो तरबार देखिस् ? तँ मेरो काममा बाधा नबन्। नत्र तेरो एउटा भएको हात पनि काटिदिन्छु । शिल्पकार, पछि हट् ।

शिल्पकार:      म छोड्दिनँ उसलाई । मेरो इतिहास लेख्नका निम्ति बचाउँछु उसलाई ।

इतिहास :      छोड मलाई। तिमीहरू किन मलाई विवादग्रस्त पार्छौ ? छोड ।

शाहजहाँ :      (इतिहासलाई तान्दै) हिँड् तँ मसित ।

शिल्पकार:      (इतिहासलाई आफूतिर तान्दै) होइन तिमी मसित हिँड।

शाहजहाँ :      छोड् उसलाई छोड्।

इतिहास :      छोड मलाई छोड ।

शाहजहाँ :      इतिहास, मसित हिँड् भन्दैछु तँलाई ।

शिल्पकार:      इतिहास, तिमी मसित हिँड ।

शाहजहाँ :      होइन मसित ।

शिल्पकार:      होइन मसित ।

इतिहास :      (बन्धनबाट मुक्त हुन खोज्दै) छोड मलाई।  छोड मलाई ।

शाहजहाँ :      म छोड्दिनँ ।

शिल्पकार:      म छोड्दिनँ ।

इतिहास :      बचाऊ । मलाई यिनीहरूको बन्धनबाट  छुटाऊ । मलाई बचाऊ। ब…चा…ऊ …

(शाहजहाँ हाँस्छ । इतिहासको अन्तिम ‘बचाऊ’ शब्द प्रतिध्वनित  हुन्छ अनि शिल्पकार, शाहजहाँ र इतिहास आ-आफ्ना अभिनयमा स्तम्भित हुन्छन्।)