साहित्यपोस्टले हरेका साता एउटा राम्रो सिनेमा सिफारिस गरेर पाठकको सप्ताहान्त अर्थपूर्ण बनाउँदै आएको छ । बीचबीचमा यो क्रम टुटे पनि हामीले यसलाई निरन्तर दिइरहेका छौं । यसै क्रममा यो साता हामीले सिफारिस गरेका छौं – ‘तुम्हारी सुलु’ ।

हिन्दी सिनेमा ‘तुम्हारी सुलु ’(सन् २०१७) साधारण गृहिणीको आत्म–यात्रालाई रमाइलो तरिकाले अघि बढाइएको कथा हो । सिनेमाले हाँस्यपूर्ण र गहिरो संवेदनालाई बोकेको छ । समकालीन मुख्यधारका फिल्महरूले महिलालाई प्रायः आदर्श गृहिणी वा पुरुष–केन्द्रित कथाको सहायक पात्रका रूपमा सीमित पार्ने गरेका छन् । तर ‘तुम्हारी सुलु ’ यस प्रवृत्तिबाट अलग छ । यस फिल्मले एउटा साधारण मध्यमवर्गीय महिलाको भित्री संसार र उसको आत्मपहिचान बन्ने प्रक्रियालाई अत्यन्त स्वाभाविक तर सम्मानजनक दृष्टिले देखाउँछ । यही कारणले यसलाई ‘सटल फेमिनिज्म’ को उत्कृष्ट उदाहरण मानिन्छ ।

कथाको केन्द्रमा छिन्—मुम्बई महानगरमा बस्ने गृहिणी सुलोचना दुबे । १२ कक्षामा अनुत्तीर्ण भएको कारणले परिवार र समाजबाट सधैं सानोतिनो टिप्पणी सहनुपरेकी, तर जीवनप्रति असाधारण उत्साह र ‘म गर्न सक्छु’ भन्ने बालसुलभ आत्मविश्वास बोकेको पात्र । उसको जीवन कुनै ठूलो आकांक्षा वा विद्रोहको प्यासले होइन, आफ्नै अस्तित्वलाई अर्थपूर्ण बनाउने सानो–सानो चाहनाले डोर्याइरहेको छ । यही चाहनाले उसलाई एकदिन आकस्मिक रूपमा रेडियो स्टेशनसम्म लैजान्छ र लोकप्रिय कार्यक्रम रिलेसनशिप एडबाइस नामक कार्यक्रम चलाउने नयाँ जिम्मेवारी आइपर्छ । अरूका पीडा सुन्ने, सहानुभूति दिने, सानोतिनो सल्लाह मार्फत राहत प्रदान गर्ने उसका हरेक संवाद, हरेक आवाज, उसकै भित्री शक्ति र भावनात्मक श्रमको प्रत्यक्ष रूप बन्छ ।

सुलुको घरायसी जीवन यथार्थपरक उतारचढावले भरिएको छ—पति अशोकको आर्थिक अस्थिरता, छोराको विद्यालयमा आउने समस्या, परिवारका अन्य सदस्यहरू बीच भइरहने तुलना र ‘गृहिणीले घरमै बस्नुपर्छ’ भन्ने सामाजिक संस्कृति । तर फिल्मले कुनै पात्रलाई दोष नदिई, मध्यमवर्गीय समाजका वास्तविक दबाब, जिम्मेवारी र संरचनागत असमानताले कसरी सम्बन्धहरूमा तनाव सिर्जना गर्छन् भन्ने कुरा अत्यन्त सूक्ष्म रूपमा देखाउँछ । सुलुको आत्मविश्वास कहिले ढल्किन्छ, कहिले उठ्छ, तर कहिल्यै नटुट्ने उसका हाउभाउ दर्शकलाई उसको यात्रामा नजिकिँदै लैजान्छन् ।

फिल्मको विशेषता यसको कोमल महिलावादी दृष्टिकोण हो । सुलु कुनै ठूला नारासहितको विद्रोही पात्र होइन; तर उसको हरेक सामान्य निर्णय, आफ्नै रुचि चिनेको ढंग, रेडियोमा ‘इमोशनल लेबर’ लाई पेशागत कामको रूपमा स्वीकार्ने क्षमता—यी सबै स्वयंमा महिला आत्मनिर्णयका ठूला पाइला हुन् । फिल्मले महिलाको कार्य–क्षेत्रलाई घरेलु दायरासम्म सीमित राख्ने सामाजिक संरचनालाई चिरफार गर्दै भन्छ—गृहिणीको श्रम पनि श्रम हो, र उसको भावना, ऊर्जा र क्षमता कुनै पनि पेशाको आधार बन्न सक्छ ।

विद्या बालनको अभिनय यस कथाको मेरुदण्ड हो । उनको शरीर–भाषा, आवाज, झिनो हाँसो, अलिकति लाजको छायाँ, र उत्साहले भरिएको स्वरले सुलुलाई आफ्नै छिमेकीजस्तै चिनाइदिन्छ ।

सापेक्ष रूपमा सस्तो बजेटमा बने पनि फिल्मले राम्रो व्यवसायिक सफलता पायो र विद्या बालनले यसका लागि प्रमुख अवार्डहरू जितिन् । तर आर्थिक सफलता मात्र होइन, फिल्मले दर्शकमनमा छाडेको कोमल तर गहिरो प्रभाव नै यसको वास्तविक मूल्य हो ।

अब हर्नुस् ‘तुम्हारी सुलु’